ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven

Hoe druk zijn we?

49

Ran Zen / Zen.nl Nederland / 12 september 2024

Zelfs kinderen hebben al last van een burn-out en stress. Wie heeft het niet druk? Hoe komt het dat in een wereld van toenemende rijkdom en welvaart we het alleen maar drukker lijken te krijgen? En is er wat aan te doen?

Toen ik in 1980 met mijn eerste baan begon, moest ik zelf uitvinden wat mijn werk was. Ik werd, 21 jaar oud, benoemd als de eerste fulltime studieadviseur aan de medische faculteit te Utrecht. Er was in die tijd nog geen opleiding voor studieadviseurs. Ik had het in het begin helemaal niet druk en wist vaak niet wat ik moest doen. Dat voelde natuurlijk niet zo fijn, dus ben ik maar boeken gaan lezen over coaching, want een studieadviseur is vaak een soort studiecoach. Daar heb ik veel van geleerd. Ik ging ook veel collega’s met meer ervaring bezoeken, met de vraag hoe zij hun werk inhoud en vorm gaven. Na een jaar of twee inwerken begon ik het al lekker druk te krijgen en na een aantal jaren had ik het zelfs heel druk. Soms moesten de studenten die op mijn wekelijkse inloopspreekuur kwamen een uur wachten voordat ze aan de beurt waren. Ik was druk en voelde me belangrijk, maar was ik dat ook?

Hoe belangrijk ben je

Ja, voor een groeiende groep studenten was ik zeker belangrijk. In de loop der jaren kreeg ik steeds beter door hoe je efficiënt kon studeren en hoe belangrijk een goede mentale en fysieke conditie voor studenten is. Ik heb echt honderden studenten geholpen, soms met eenvoudige en praktische tips, soms door hen te helpen zich beter te concentreren. Mijn eigen ervaring met concentratieproblemen op de middelbare school en de oplossing die ik vond in meer sporten en mediteren, werden de basis van mijn advieswerk. In het begin was ik heel blij met de waardering die ik soms kreeg in de vorm van een appeltaart of fles wijn. In de loop der jaren kreeg is steeds meer taart, maar mijn tevredenheid werd minder. Ik wist inmiddels heel goed hoe ik studenten kon helpen en als ze in staat waren mijn adviezen op te volgen, slaagden ze voor hun examens. Studenten wisten dat, en daardoor kreeg ik het steeds drukker. Toen begon er iets te knagen, ik werd wel steeds drukker en efficiënter, maar paradoxaal genoeg niet gelukkiger. Een taart maakte steeds minder indruk op mij. Hoe kwam dat toch?

De efficiëntie-paradox

De efficiënte-paradox verwijst naar het fenomeen waarbij technologische vooruitgang die is gericht op het verhogen van efficiëntie, zoals in energie- of hulpbronnenefficiëntie, uiteindelijk kan leiden tot een hoger totaalverbruik in plaats van een lager. Dit klinkt contra-intuïtief, maar het gebeurt om verschillende redenen. Een bekend voorbeeld hiervan is de Jevons-paradox (genoemd naar de Britse econoom William Stanley Jevons). Hij ontdekte in de 19e eeuw dat verbeteringen in de efficiëntie van stoommachines leidden tot een groter, niet kleiner, gebruik van steenkool. Dit komt doordat de toegenomen efficiëntie de kosten verlaagde, waardoor meer mensen de technologie gingen gebruiken, wat leidde tot een toename in de totale vraag.

Wat ik als studieadviseur merkte, was dat de studenten die ik coachte wel slaagden voor hun examens, maar dat per saldo de docenten evenveel studenten lieten zakken. Examens moeten immers discrimineren; waar heb je anders examens voor? Dus hoe goed de studenten ook studeerden, het slagingspercentage bleef hetzelfde, omdat de docenten dit percentage constant hielden. Uiteindelijk slaagden er dus niet meer studenten. Toch heb ik nooit spijt gehad van mijn werk, want de studenten die ik begeleidde deden het goed en leerden over het belang van het in conditie brengen van lichaam en geest. Jaren nadat ik de universiteit had verlaten en al evenveel jaren fulltime zenleraar was, kwam ik al joggend oud-studenten tegen die ook in het bos aan het hardlopen waren. We groetten elkaar vriendelijk, met in gedachten de mooie gesprekken die we jaren daarvoor hadden gevoerd.

Het probleem

De efficiëntie-paradox lijkt het grote probleem in deze wereld te zijn, zowel op individueel als collectief niveau. Hierdoor krijgen we het met z’n allen steeds drukker en hebben we daardoor minder tijd om van onze welvaart te genieten. Wat Jevons ontdekte ten aanzien van het gebruik van steenkool, geldt ook voor onze persoonlijke tijd en efficiëntie. Hoe efficiënter we worden, des te meer willen we, en daar lijkt geen einde aan te komen. Wat voor ons persoonlijk geldt, zie je ook op mondiaal niveau. Kijk maar naar de milieucrisis. Het aandeel groene energie groeit elk jaar, dat klinkt mooi, maar de vraag naar energie stijgt zoveel sneller, dat we ook elk jaar alleen maar meer fossiele brandstoffen verbruiken met z’n allen. En deze paradox zie je overal terug: in mijn werk als studieadviseur, in de consumptiemaatschappij en ook in de gezondheidszorg. Hoe efficiënter de zorg wordt, hoe meer we ervan nodig hebben.

De oplossing

Er lijkt mij maar één oplossing: minder willen behalve meer oprechte aandacht ontwikkelen voor alles wat er al is.

ZenActueel Blog

Aanbevolen links:
Zen Incompany
Zen.nl winkel

ZenActueel nieuwe artikelen

Van hernia tot zen

Wat is angst en hoe er mee om te gaan

Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie

Experiment: Zie alles als een droom

Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt

Recensie Nexus van Yuval Noah Harari