ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Waarheid of tunnelvisie?
De coherentietheorie
Volgens deze uit de wiskunde en wetenschapsfilosofie voortkomende opvatting is een uitspraak waar als deze past binnen een samenhangend geheel van overtuigingen, concepten en ideeën. Dit betekent dat een uitspraak als waar kan worden beschouwd, zelfs als deze niet direct correspondeert met de werkelijkheid. In de coherentietheorie draait het dus niet in eerste instantie om de overeenstemming tussen uitspraak en realiteit, maar om de samenhang in overtuigingen en ideeën binnen een sociale groep. Als een opvatting past binnen dit samenhangende geheel, wordt deze waar genoemd en zoniet dan wordt deze als onwaar beschouwd. Vanuit de wiskunde gezien is deze theorie heel valide, maar op andere terreinen is het ook een veel gehanteerd criterium voor de waarheid en daar kent het ernstige tekortkomingen.De doodstraf
Een voorbeeld van de coherentietheorie is de opvatting dat de doodstraf bijdraagt aan de veiligheid in een land. Hoewel er geen overtuigend empirisch bewijs is voor deze opvatting, zijn er nog steeds enkele landen, waaronder China, waarin deze opvatting voor waar wordt gehouden en op grond daarvan worden daar regelmatig executies uitgevoerd. In andere landen heerst de opvatting dat dit niet waar is en worden er om deze en andere redenen geen mensen geëxecuteerd.Gangbare opvatting
Voor bijna iedereen, zowel binnen als buiten de wetenschap, is de coherentietheorie een belangrijke leidraad voor oordelen en handelen. Het deel uitmaken van een sociale groep, met alle voordelen die dat heeft, telt vaak zwaarder dan de feiten. Het beroemde Asch-experiment uit de jaren '50 maakte duidelijk hoe gemakkelijk veel mensen hun eigen waarneming minder serieus namen dan de mening van de groep. In de praktijk leidt deze neiging tot coherentie in onze opvatting van de waarheid gemakkelijk tot een tunnelvisie, waarbij relevante feiten worden genegeerd.Tunnelvisie
Uit de geschiedenis kennen we dramatische voorbeelden van tunnelvisie, zoals heksenverbranding en slavernij, maar we hoeven niet zover terug te gaan in de tijd. Zo hebben artsen veel recenter nog decennialang, onder andere op basis van ondeugdelijke en niet representatieve dierproeven, vastgehouden aan de opvatting dat maagzweren werden veroorzaakt door stress. Deze opvatting was wijdverbreid en artsen adviseerden maagzweerpatiënten dan ook om hun levensstijl aan te passen en stress te verminderen. Dit bleek echter zelden te helpen, dus de maagzweren bleven. Pas in de jaren '80 ontdekten Barry Marshall en Robin Warren dat de Helicobacter pylori bacterie de belangrijkste oorzaak is van maagzweren. Door de heersende tunnelvisie in de medische wereld ondervonden Marshall en Warren echter heel veel weerstand bij collega's. Hun ontdekking en het succesvol bestrijden van de in het vakgebied heersende tunnelvisie betekende een grote doorbraak en leverde hen in 2005 de Nobelprijs voor de geneeskunde op. Vernieuwers in wetenschap, techniek en maatschappij hebben het vaak moeilijk om door te breken met hun innovatieve inzichten, zelfs als deze inzichten een verbetering zijn. De heersende coherentie opvattingen laten zich niet gemakkelijk veranderen, ook omdat daar in de regel grote belangen mee gemoeid zijn. Gelukkig krijgt niet iedere vernieuwer zoals Galilei in de 17e eeuw meteen een totaal spreekverbod en huisarrest opgelegd voor de rest van zijn leven, maar ontslag komt nog veel voor om vernieuwers van de bestaande opvattingen het leven moeilijk te maken. Galilei moest tot in 1992 wachten op zijn rehabilitatie door Paus Johannes Paulus II, die toen alsnog erkende dat die veroordeling destijds onterecht was.Gevangenis
In alle vakgebieden komt de tunnelvisie als uitwas van de coherentie opvatting van de waarheid voor. Velen herinneren zich nog de gevolgen van een ernstige tunnelvisie in het justitiële systeem inzake Lucia de Berk. Lucia de Berk was een verpleegkundige die jaren ten onrechte in de gevangenis zat omdat ze werd beschuldigd van meerdere moorden en pogingen tot moord op patiënten in verschillende ziekenhuizen. Tijdens het onderzoek en de rechtszaak tegen Lucia de Berk concentreerden de onderzoekers en aanklagers zich op het idee dat er sprake was van een seriemoordenaar en dat De Berk de dader wel moest zijn. Ze werd beschuldigd op basis van statistische analyse van sterfgevallen en vermeende onverklaarbare incidenten tijdens haar diensten. De tunnelvisie ontstond doordat de onderzoekers vasthielden aan hun overtuiging van schuld en bewijsmateriaal en andere mogelijke verklaringen die haar onschuld zouden kunnen aantonen negeerden. Er werden later ernstige fouten ontdekt in het oorspronkelijke onderzoek en de gebruikte statistische methoden. Na jaren van juridische procedures en intensieve campagnes om haar onschuld aan te tonen, werd Lucia de Berk in 2010 vrijgesproken en volledig gerehabiliteerd. Het probleem van tunnelvisie in de rechtspraak, waarbij een onschuldige persoon ten onrechte gevangen wordt gezet, staat niet op zichzelf. Denk bijvoorbeeld nog aan de Schiedammer Parkmoord in 2000 waarbij Cees B. ten onrechte veroordeeld werd en waarbij nader onderzoek heeft aangetoond hoezeer er in het onderzoek sprake was van tunnelvisie bij de politie. Belangrijk bewijsmateriaal was systematisch genegeerd, net als in de Puttense en Deventer moordzaken. Allemaal voorbeelden van de tekortkomingen van de gangbare coherentietheorie. En dit zijn dan enkele voorbeelden waarbij de beperkingen van de coherentietheorie aan het licht zijn gekomen, maar volgens deskundigen is dat maar het topje van de ijsberg. Met andere woorden, er zitten wellicht honderden mensen gevangen omdat de aanklagende instanties het ten onrechte eens zijn over de schuld van de veroordeelden.Data komende sesshins
Van 14 t/m 20 januari 2024 o.l.v. Remko de Beer (nog enkele plaatsen vrij)Van 7 t/m 13 april 2024 o.l.v. Floor Rikken
Van 14 t/m 20 april 2024 o.l.v. Yvonne Visser
Van 23 t/m 29 juni 2024 o.l.v. Rients Ritskes
Van 6 t/m 12 oktober 2024 o.l.v. Arthur Nieuwendijk
ZenActueel Blog
Aanbevolen links:
Zen Incompany
Zen.nl winkel
ZenActueel nieuwe artikelen
Zenleraar Joke Batink vertelt: ‘Het leven is geen generale repetitie’
Felicitaties voor Arthur
Ingrid over haar cursus zenmeditatie
Zen, Rammstein en alles willen
Hoe besmettelijk bubbels zijn
Verantwoordelijk voor de ander?