ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Foto Els Vergaerde
Leegte, zen en zingeving
Rients Ritskes /
Zen.nl Nederland / 21 mrt. 2023
Het begrip leegte staat centraal in de Hartsutra en daarmee in de zenfilosofie, maar het is in de zentraditie vooral ook een praktische oefening. De koan die hierbij hoort luidt: Wat is leegte? Door leegte en betekenisloosheid onder ogen te durven zien en te bestuderen, ontdek je ook de volheid en betekenis van het leven. Ben je bang voor de leegte, dan leef je niet voluit. Dat maakt de studie van de leegte voor iedereen die voluit wil leven relevant. Deze gedachtengang, die zijn oorsprong heeft in de Hartsutra is in het Westen meesterlijk uitgewerkt door de Franse filosoof Sartre. Vanaf 16 mei organiseert Zen.nl een online cursus van zes colleges over de Hartsutra. Voor meer info en aanmelding klik hier
Leegte in de Hartsutra
De kern van de Hartsutra is het idee "Vorm is leegte en leegte is vorm". Deze uitdrukking verwijst naar de fundamentele leer van het boeddhisme dat alles in de wereld, inclusief alle fysieke vormen en fenomenen, uiteindelijk leeg is van een blijvende, onafhankelijke en inherente essentie of substantie.
Met andere woorden, "vorm" ("rupa" in het Sanskiet) verwijst naar alles wat we kunnen waarnemen met onze zintuigen, zoals objecten, lichamen en gebeurtenissen, terwijl "leegte" ("sunyata" in het Sanskriet) verwijst naar de fundamentele afwezigheid van een onveranderlijke en autonome identiteit in deze fenomenen.
Dit concept van "vorm is leegte" is belangrijk voor het begrip van de boeddhistische leer van "anatta" of "niet-zelf", wat betekent dat er geen blijvend en autonoom zelf of ego bestaat in de menselijke ervaring. Het begrijpen van de leegte van vormen kan daarom helpen om de illusoire aard van ons zelf en onze ervaringen te doorzien en kan leiden tot bevrijding van lijden en verlichting.
Leegte bij Sartre
Bij Jean-Paul Sartre verwijst het begrip "leegte" naar de fundamentele afwezigheid van betekenis, doel en waarden in de wereld. Sartre als existentialist geloofde dat het individu vrij is om zijn eigen betekenis en waarden te creëren, maar dat de wereld op zichzelf betekenisloos en doelloos is.
Sartre zag de wereld als een neutraal en onverschillig decor waarin het individu zijn eigen betekenis en waarden moet vinden. Hij stelde dat er geen inherente betekenis is in de wereld en dat het individu daarom volledig verantwoordelijk is voor zijn eigen leven en keuzes. In dit opzicht kan de leegte in de wereld ook worden gezien als een bron van angst en onzekerheid, omdat er geen vaststaande normen zijn om op terug te vallen en het individu volledig verantwoordelijk is voor het maken van zijn eigen keuzes en het vinden van zijn eigen betekenis.
In Sartres filosofie is het individu daarom gedwongen om zichzelf te creëren en zijn eigen betekenis te vinden in een wereld die op zichzelf geen betekenis heeft. Dit kan zowel een bevrijdende als een angstaanjagende gedachte zijn, afhankelijk van de individuele perceptie en houding ten opzichte van de leegte van de wereld.
Leegte en zenbeoefening
De leegte in de zentraditie verwijst meer naar de staat van geest die ontstaat wanneer we onze geest leeg maken van gedachten en concepten, en volledig aanwezig zijn in het moment. Het is een staat van bewustzijn waarin we ons niet laten meeslepen door ons ego, en waarin we openstaan voor de werkelijkheid zoals die zich aan ons voordoet.
De leegte in de zentraditie is dus niet zozeer een filosofisch concept als wel een ervaring van bewustzijn en aanwezigheid in het hier en nu. Het is een staat van zijn waarin we ons bewust zijn van de actuele werkelijkheid zonder daaraan een absolute betekenis toe te kennen.
Hoewel de leegte ook in de zentraditie kan worden gezien als het ontbreken van betekenis, is het niet zo dat deze leegte betekent dat alles zinloos is. Integendeel, door de beoefening van zenmeditatie ervaren we dat het leven juist zinvoller wordt wanneer we onze geest leegmaken van onze eigen concepten en ons openstellen voor de werkelijkheid zoals deze zich aan ons voordoet. Door ons niet te veel af te laten leiden door ons ego en ons te richten op het hier en nu, kunnen we een diepere betekenis en waarde vinden in het leven.
Dit is waar het in de Hartsutra om gaat. De tekst is filosofisch en de leegte staat er centraal in, maar het reciteren en bestuderen ervan heeft een praktisch doel, namelijk de zen- en zinvolheid van het leven te kunnen ervaren.
Zes online colleges over de Hartsutra
Arthur Shiyan Nieuwendijk (1964) geeft vanaf 16 mei zes colleges over de Hartsutra. Arthur is fulltime zenleraar in Amsterdam en in 2021 benoemd tot zenmeester. Hij studeerde filosofie in Amsterdam en promoveerde in 1997 op een studie naar de geldigheid van logische principes.
Cursus informatie
Vanaf 16 mei van 19.30 tot 21.00 uur.
De overige colleges zijn op 23 en 30 mei, 6, 13 en 20 juni.
Kosten €125,- | Voor cursisten van Zen.nl €99,-
Om meteen in te schrijven voor deze onlinecursus, klik hier.
Voor meer info en aanmelding klik hier
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari