ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Een hoopvolle waarheid
De zesde theorie
Deze zesde theorie is wat ik noem de actuele waarheidstheorie, welke neer komt op het idee dat alleen dat wat zich in de actuele en direct omgeving bevindt of afspeelt, het predicaat waarheid verdient. Dus de actuele waarheid is dat ik nu op mijn kantoor achter de computer op een bureaukruk zit en werk aan dit hoofdstuk van de zeven waarheden. Ik kan nog wel details toevoegen, zoals dat er een bureaulamp naast het computerscherm staat, ik buiten de zon zie schijnen, enzovoort, maar dat is het dan ook. Alle andere ideeën die ik heb over de waarheid, verdienen niet het predicaat waarheid, want dat zijn slechts ideeën over de waarheid. Zo denk ik wel dat het echt waar is dat ik een fiets in de garage heb staan, maar 100% zeker weet niemand dat. Mijn ervaringen doet mij wel vermoeden dat het zo is, maar meer dan 99,999999% zeker is het niet. Ik weet pas of het waar is, als ik er nu naar toe zou lopen en de fiets die ik er gisteren heb neergezet weer zie staan. Deze actuele waarheidstheorie grijpt dus terug op de correspondentietheorie. Het grote verschil is dat er in de correspondentietheorie wordt uitgegaan van 100% voorspelbaarheid op basis van onderzoek en ervaring. En daar zit het probleem, want in de praktijk is nooit iets 100% hetzelfde, dus nooit met zekerheid te voorspellen. Zaken herhalen zich wel, maar nooit op exact dezelfde wijze. Of zoals de oude Griekse filosoof Heraclitus al zei, je kunt nooit tweemaal in dezelfde rivier stappen. De rivier verandert constant en ook wijzelf zijn geen moment dezelfde. Toch heerst er nog steeds het wijdverbreide idee dat zaken wel herhaalbaar zijn en een groot gedeelte van het wetenschappelijke denken is hier nog op gebaseerd. Het is deze misvatting van een 100% voorspelbaarheid, die ons heeft doen geloven dat er zekerheden zijn en wij dingen dus ook zeker kunnen weten, vooral als we het zelf gezien hebben. Maar helaas, die zekerheid is er dus niet.Ontwikkeling dankzij foute opvatting
Overigens heeft het dominerende onjuiste geloof in de 100% voorspelbaarheid van zaken, ons veel gebracht. Het heeft ons gemotiveerd om deze zekerheid waar mogelijk te zoeken en zo goed en kwaad als het ging te bewerkstelligen. Dat er geen 100% voorspelbaarheid is, wil immers niet zeggen dat het ene niet veel meer voorspelbaar is dan het ander. Zo zijn maansverduisteringen al eeuwen heel erg goed voorspelbaar, maar gek genoeg is het minder gemakkelijk te voorspellen of het vandaag nog gaat regenen of niet. Het geloof in de voorspelbaarheid op basis van inzicht en ervaring heeft veel bijgedragen aan de culturele en technische ontwikkeling die we als mensheid de afgelopen millennia hebben doorgemaakt. Het heeft gemaakt dat we mensen en machines op de maan kunnen zetten, maar niet dat we onze buren veel beter zijn gaan begrijpen.Vastlopende vooruitgang
Het zoeken naar waarheid en mogelijkheid zaken te voorspellen heeft ons veel gebracht, maar deze vooruitgang lijkt haar grenzen te hebben bereikt. Met het wegvallen van God als de oorzaak van alles zijn we overgeleverd aan wat we zelf vinden en daarover worden we het maar moeilijk eens. De antwoorden van Gods machtige dienaren bleken vaak niet waar en gekleurd door eigenbelang evenals die van andere machthebbers als staat en media. Op twee fronten worden we nu heftig geconfronteerd met de wezenlijke veranderlijkheid en dus onvoorspelbaarheid van alles. Ten eerste is dat de grillige onvoorspelbaarheid van natuur en milieu. In het klein merken we deze onvoorspelbaarheid, doordat zelfs buienradar de komende buien vaak niet goed weet te voorspellen. Hoewel de voorspellingen langzaam maar zeker iets accurater worden, zijn we er nog lang niet en weten we eigenlijk al dat we er ook nooit helemaal zullen komen. In het groot geldt dit ook voor de impact van ons handelen op het milieu. We kunnen niet voorspellen hoe de ontwikkeling van de temperatuur op aarde zal gaan. De meest recente ontwikkelingen zijn nog onheilspellender dan het worst-case-scenario van slecht één of twee jaar geleden. Omdat we niet weten hoe het zich zal ontwikkelen, weten we ook niet wat we moeten doen. Deze onzekerheid maakt dat de politiek niet tot veel in staat is en burgers er zich er ook geen raad mee weten. Mogelijk hebben we door ons optimisme van de maakbaarheid, het monster van Frankenstein ontwikkeld. Het gevolg is dat we in ons opportunisme, misschien wel het einde van de mensheid hebben veroorzaakt en nu al worden we geconfronteerd met de dramatische gevolgen van klimaatverandering, die mogelijk door ons eigen handelen worden veroorzaakt.Problemen binnenshuis
Het tweede front waarop we vastlopen ligt binnenshuis. Want misschien zijn we door alle moderne ontwikkelingen nog wel meer in de voorspelbaarheid gaan geloven dan vroeger, toch blijkt dat binnenshuis moeilijk te liggen. We zijn met alle gemakken en comfort goed in staat ons te beschermen tegen alle veranderende weersinvloeden van buitenaf. Met een airco, en computer en wifi denken we alles onder controle te hebben. Maar juist die hoge mate van voorspelbaarheid van veel leefomstandigheden, maakt de confrontatie binnenshuis met onze onvoorspelbare medemens steeds ondragelijker. De onberekenbaarheid van onze medemens lijkt ons zwaarder en zwaarder te vallen. We scheiden als nooit tevoren. In ons maakbaarheidsgeloof past samenleven met een ander onvoorspelbaar mens nog maar moeilijk. De gemiddelde gezinsgrootte is wereldwijd de laatste zestig jaar gehalveerd van 5 naar 2,5 persoon per huishouden. Het aantal eenpersoonshuishoudens is in dezelfde periode zes keer zo groot geworden en maakt volgens het CBS in 2023 18% van alle huishoudens uit tegenover 3% in 1960. Ons geloof in de maakbaarheid van het leven is door economische en technische mogelijkheden zo toegenomen, dat de tolerantie voor de onvoorspelbare medemens lijkt te zijn afgenomen.Dit is de waarheid en de rest waarschijnlijk
Het devies vanuit het actuele waarheidsbegrip is om alleen te geloven in de waarheid van wat er hier en nu om je heen is en al het andere slechts voor waarschijnlijk te houden. Sommige dingen buiten je gezichtsveld acht je dan heel waarschijnlijk en andere minder. Dat mijn fiets in de garage staat valt voor mij in de categorie bijzonder waarschijnlijk, zeg maar 99,99999% zeker. Dat de maanlandingen in de 70er jaren echt waren en geen hoax, zoals miljoenen Amerikanen beweren, acht ik 99,8% zeker en dat Stig Engström de moordenaar van Olof Palme was, staat voor mij op basis van de reportage die ik zag, voor 99,0% vast. Dit mag nogal theoretisch klinken, maar wanneer iedereen zich plotseling zou realiseren dat alles wat buiten je gezichtsveld is, niet 100% zeker is, dan zou de wereld op slag veranderen en volgens mij ten goede. Immers we zijn het dan niet oneens over wie de moordenaar van Palme is, maar verschillen slechts van mening over de waarschijnlijkheid daarvan. En dat is een heel ander vertrekpunt voor een gesprek dan te menen het zeker te weten dat Stig Engström het wel of niet gedaan heeft. Onze traditionele dualistische wijze van denken en praten is ontstaan vanuit de duale correspondentietheorie waarbinnen zaken waar of niet waar zijn. Dit verdeelt de wereld in gelovigen en ongelovigen, voor- en tegenstanders, slimmen en dommen etc. De actuele waarheidstheorie is minder dualistisch, immers buiten ons gezichtsveld is niets 100% waar, oftewel alles slechts in meerdere of mindere mate waarschijnlijk. Als uitgangpunt zijn er dan slechts graduele verschillen van waarschijnlijkheden. Gesprekken gaan dan over hoe waarschijnlijk zaken wel of niet zijn, in plaats van of iets waar of niet waar is. De dialoog wordt daardoor haast automatisch de standaard, waar nu nog de duale discussie met winnaars en verliezers de norm is. In een discussie wil men van de ander winnen, in dialoog is het streven van elkaar te leren. Onder invloed van het actuele waarheidsopvatting ontstaat meer oog en waardering voor de nuances, dogmatisme verdwijnt en de polarisatie vermindert.Laat je verrassen door de waarheid
Een ander voordeel van deze theorie is, in het geval van de fiets bijvoorbeeld, dat je vaker positief verrast bent doordat deze nog staat waar je hem gisteren hebt neergezet en minder van je stuk als deze gestolen is. Het je eigen maken van deze actuele waarheidstheorie is niet zo gemakkelijk, het vraagt de nodige training in mentale flexibiliteit, maar de moeite wordt beloond, want te leven in het besef dat alleen dit schrijven of lezen wat we doen echt waar is, maakt dit wat we nu doen extra de moeite waard. Wat waar is en wat van waarde is zijn sterk aan elkaar verbonden. Dit actuele moment wordt dus in deze opvatting meer van waarde, het leidt tot meer in het hier en nu leven. Je hoeft je dan minder zorgen te maken over toekomst en verleden, immers dat is allemaal onzeker en dit niet. Dit besef leert je beter voelen wat er nu is, zowel in jezelf als in je directe omgeving. Dus het contact met je huisgenoten neemt met deze waarheidsopvatting meteen toe. Het brengt je weer in contact met realiteit van hier en nu en alleen daar kun je een verschil maken. Wanneer je hier en nu de dingen met meer aandacht doet, zal dat meer bevredigen en ook meer bijdragen aan een mooiere wereld. Aandacht werkt. De realisatie dat dit-hier-en-nu alles is, doet ons net als de studenten, in de week zonder smartphone, het leven als mooier, echter, bewuster en intenser ervaren. Tot slot van dit hoofdstuk even een aforisme om nog even over na te denken: Onze opvatting over de waarheid is een zuivere spiegel van onze bewuste en onbewuste verlangens en daarom is dit-hier-en-nu de waarheid en die is zoals wij die willen.Data komende sesshins
Van 14 t/m 20 januari 2024 o.l.v. Remko de Beer (nog enkele plaatsen vrij)Van 7 t/m 13 april 2024 o.l.v. Floor Rikken
Van 14 t/m 20 april 2024 o.l.v. Yvonne Visser
Van 23 t/m 29 juni 2024 o.l.v. Rients Ritskes
Van 6 t/m 12 oktober 2024 o.l.v. Arthur Nieuwendijk
ZenActueel Blog
Aanbevolen links:
Zen Incompany
Zen.nl winkel
ZenActueel nieuwe artikelen
Zenleraar Joke Batink vertelt: ‘Het leven is geen generale repetitie’
Felicitaties voor Arthur
Ingrid over haar cursus zenmeditatie
Zen, Rammstein en alles willen
Hoe besmettelijk bubbels zijn
Verantwoordelijk voor de ander?