ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven

Dichtend op weg naar de
moderne tijd: ‘Lotusmaan’ Rengetsu

8

Redactie / Zen.nl Nederland / 6 september 2023

Hieronder een voorpublicatie uit het komende boek Japanse filosofie van Michel Dijkstra. Met toestemming van Boom Uitgevers overgenomen uit het boek dat januari 2024 verschijnt. We plaatsen deze voorpublicatie omdat het een indruk geeft van de thema’s die Dr. Michel Dijkstra zal behandelen in de komende online cursus van zes avondcolleges over de Japanse Zenfilosofie en haar historie tot in de moderne tijd. Voor meer informatie over deze onlinecursus die maandagavond 18 september start, zie: online-cursus-japanse-filosofie

Rengetsu

‘Er woont hier een non die haar dagen rustig doorbrengt, aan de voet van de Hiei-berg, omgeven door groen. Het water van de Kamo-rivier, dat altijd in beweging is, zuivert haar hart-geest. Ze schept klei uit de rivieroever, vermengt het met water en maakt allerlei aardewerk dat zij verkoopt om zichzelf te onderhouden. Ze houdt ook van poëzie. De naam van de non is Rengetsu, ‘Lotusmaan’. De mensen lopen te hoop om haar eenvoudige, onopgesmukte aardewerk te kopen en om haar elegant gekalligrafeerde poëzie in bezit te krijgen. Hoewel ze in de schaduw verblijft, komen er zoveel mensen op bezoek dat zij zich gedwongen voelt om naar steeds afgelegener plaatsen af te reizen.’*

Zo luidt het begin van het voorwoord bij de eerste bloemlezing uit Ōtagaki Rengetsu’s (1791- 1875) poëzie. Hoewel zij over het algemeen met zen wordt geassocieerd, beschikte ze over een diepgaande kennis van andere boeddhistische richtingen, zoals Tendai, Jōdō, Shingon en zelfs het tantrisme. In haar naam lijken twee belangrijke invloeden samen te smelten: ‘renge’ of ‘lotus’ roept direct associaties op met het Zuivere Land-scholen, terwijl ‘tsuki’ of ‘de maan’ juist een centraal beeld in het zendenken vormt, onder andere dat van Dōgen. Net als Ikkyū belichaamt Rengetsu de convergentie van verschillende artistieke wegen, in haar geval: kalligrafie, poëzie, schilderkunst en ceramiek.

*Stevens, J. (vert.) Rengetsu: Life and Poetry of Lotus Moon (2014), p. 39.

Van verdriet naar keramiek

Rengetsu’s poëtisch oeuvre, dat tot de hoogtepunten van de negentiende-eeuwse Japanse literatuur gerekend wordt, bewijst bovendien dat de zentraditie, ondanks de dominantie van het neoconfucianisme, in de Tokugawa-periode haar kracht bleef behouden. Net als haar collega-geleerden uit het kamp van Confucius stamde de dichteres uit een samoeraifamilie en bekwaamde zich in martiale kunsten zoals jiujitsu. Na het op vroege leeftijd tragisch overlijden van al haar kinderen, probeerde zij een tijdje de kost te verdienen als meesteres in de vechtsport maar koos uiteindelijk voor het pottenbakken. Hoewel Rengetsu geen professional was, of, wellicht preciezer uitgedrukt, juist omdat zij geen professional was, wist zij de Japanse keramiek te vernieuwen omdat zij haar gedichten in de nog niet gebakken klei kalligrafeerde. Dit procedé vereiste een buitengewoon vaste hand en een aan de krankzinnigheid grenzende concentratie; vandaar ook dat er soms beweerd wordt dat Rengetsu haar martiale vaardigheden in haar artistieke bezigheden overplantte. Haar poëzie toont een uiterste aan verfijning, zoals blijkt uit dit gedicht, dat Saigyō niet zou misstaan:
Bergkluis
Diep in de bergen levend
ben ik gaan houden van het
geluid van de murmelende pijnbomen;
op windstille dagen
is het zo eenzaam!

Lessen in levenswijsheid

Deze dichtregels getuigen van een verbondenheid met de pijnbomen, die zich in de hart-geest van de dichter aandienen door hun ruisen. Als zij dit geluid niet hoort, voelt zij zich afgesneden van een krachtige bron van vitaliteit.
Rengetsu trok zich echter niet alleen terug in de natuur, maar fungeerde ook als meester voor allerlei beroepsgroepen uit haar tijd, zoals de meest succesvolle courtisanes. Een van deze dames, Sakuragi, mocht twee hoofrolspelers achter de Meiji-restauratie tot haar minnaars rekenen. Op die manier deed Rengetsu haar invloed ‘vanuit de schaduw’ gelden. Een door John Stevens treffend vertaalde anekdote merkt over haar onderwijsmethode op: ‘De beroemde courtisanes bezochten Rengetsu regelmatig voor lessen in poëzie en kalligrafie, levenswijsheid en inspiratie. Zij wilden zoals Rengetsu zijn: artistiek, verfijnd en vol onbuigzame geestkracht.’

ZenActueel Blog

Aanbevolen links:
Zen Incompany
Zen.nl winkel

ZenActueel nieuwe artikelen

Van hernia tot zen

Wat is angst en hoe er mee om te gaan

Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie

Experiment: Zie alles als een droom

Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt

Recensie Nexus van Yuval Noah Harari