ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
foto © istock
Zenvol straatpastoraat, deel 4.
Vrijwillig dakloos
Arno Groote /
Zen.nl Groningen
Naast het geven van cursussen zenmeditatie en coaching bij Zen.nl Groningen en mijn werk in de psychiatrie en verslavingszorg heb ik er nu nog een deeltijdbaan bij als straatpastor in Leeuwarden. Na mijn studie in de theologie heb ik ongeveer zeven jaar uitgekeken naar een baan in dit werk op straat. Nu is het dan zo ver. Hieronder het vierde deel over het straatpastoraat vanuit zenperspectief.
Een tijdje terug sprak ik met een interessante man. Hij was dakloos, maar niet omdat hij zijn woning had verloren. Hij had geen schulden en was niet verslaafd. Hij maakte al jaren geleden de keuze om dakloos te zijn. Hij zou het zelf anders omschrijven want voor hem lag de nadruk op vrijheid. Hij koos ervoor om vrij te zijn, in de natuur te verblijven en zo nu en dan naar de stad te komen om geld te verdienen met een straat-act. Want ook een uitkering voelde voor hem als een onwenselijke binding. We raakten aan de praat en het werd al snel duidelijk dat hij een pad van zelfontdekking bewandelde. Ik hoorde er het thema in: hoe verhoud ik mij tot een wereld waarin zo veel oppervlakkigheid, uiterlijk vertoon en uitbuiting is? Hoe ga ik om met de opgelegde bindingen die niet passen bij mijn wereldbeeld?
Ik vond dat een heel persoonlijk en dapper proces. Wat mij vooral bewoog was zijn ervaring van terugtrekking, vervreemding en verwildering tegenover het sociale en menselijke aspect, wat hij was tegengekomen tijdens de lange periodes waarin hij zich terugtrok in de natuur en dit vervolgens afwisselde met periodes in de stad. De beweging tussen de uitersten van totale seclusie en sociale interactie had hem veel gebracht. Aan de ene kant was er het rauwe en op zichzelf gerichte overleven in de natuur en aan de andere kant de wens om sociaal bewust aanwezig te kunnen zijn ofwel je op een prettige manier te verhouden tot anderen. Het vraagt immers nogal wat om zó op jezelf te zijn, met zó weinig middelen. En het vraagt nog meer om je daarna weer in de samenleving te bewegen, tussen mensen en maatschappelijke constructies.
Zijn verhaal deed mij denken aan Tosui, een zenmeester uit de zeventiende eeuw. Nadat Tosui na vele jaren beoefening de prestigieuze positie als abt van het bekende klooster Osaka Hoganji op zich had genomen, verliet hij deze positie na een aantal jaar om als zwerver te gaan leven. Tosui reisde veel en had verschillende baantjes om zichzelf en ook andere zwervers in hun levensonderhoud te voorzien. Zo werkte hij als veger, bediende en drager. Maatschappelijk gesproken redelijk onaanzienlijke functies, zeker als je het vergelijkt met zijn positie als hoofd van een zenklooster. Een functie die destijds een hoog aanzien genoot. Zo waren verschillende abten adviseur van de keizer geweest. Destijds waren status, erbij horen en welvaart erg belangrijk. Eigenlijk net als vandaag de dag. Tosui had de les van een van zijn leraren om zich niet te laten beheersen door roem en rijkdom goed onthouden. En Tosui nam die les blijkbaar erg serieus.
Een van zijn vroegere leerlingen vond hem, jaren later, ergens onder een brug. Samen met andere zwervers. Eerst was hij ontdaan en probeerde hij de voormalige zenmeester over te halen zijn oude positie weer op te nemen. Maar toen zijn pogingen niets uithaalden, wilde hij hem volgen. Dit mislukte jammerlijk omdat het leven op straat hem te hardvochtig was. De leerling kon zich er niet toe zetten zich volledig over te geven aan wat dat leven van hem vroeg. Maar Tosui had in deze onaanzienlijke en harde levenswijze de praktische uitwerking gevonden van geestelijke vrijheid, natuurlijkheid en loslaten.
In zijn zelfopgelegde discipline hield Tosui geen rekening meer met het ‘goed’ of ‘fout’ van maatschappelijke conventies. Hij beoefende onthechting van wat anderen ook maar van hem dachten; de meesten dachten dat zij te maken hadden met en zwerver of dagloner en deelden hem zo in binnen de maatschappelijke kaders die zij, vast onbewust, hanteerden. Maar konden zij dieper kijken, dan zagen zij wellicht iets anders. Zouden zij een echt gesprek met hem zijn aangegaan, dan hadden zij waarschijnlijk kennisgemaakt met een verassend inzicht. Net zoals mijn gesprek met die interessante man die ik was tegengekomen. Er ontvouwde zich een
dialoog waar wij beiden iets aan hadden.
Hiermee wil ik niet zeggen dat we allemaal maar zwervers moeten worden om geestelijke vrijheid, natuurlijkheid en loslaten te bewerkstelligen. Wat ik eigenlijk wil, is vragen stellen aan mijzelf en aan jou: hoe gaan wij om met status en welvaart? Hoe rijk moet ik zijn om me gelukkig te voelen? Hoeveel aanzien heb ik nodig om mij gewaardeerd te weten? Kan het ook wat minder? En zou dat de wereld ten goede komen?
Wat mijn ontmoeting met de man en het verhaal over Tosui mij vertellen is dat vrijheid te vinden is in eenvoud. Dat geluk wordt gevonden wanneer zaken als aanzien en welvaart mij niet beheersen. En dat ik kan loslaten als mijn geest helder is. Want dat was immers de basis van het leven van Tosui. Als zenbeoefenaar was zijn pad het cultiveren van zelfinzicht, in het hier en nu, in alle eenvoud. Maar misschien zeggen Tosui’s eigen woorden dat het beste, als hij een van zijn leerlingen antwoordt:
‘Ejo, laat je wijsheid en meditatie verhelderend zijn
Daar en dan laat je dingen los
Laat los! Laat zelfs het loslaten los
Wat valt er dan nog los te laten?
Drink je thee, eet je rijst
Ga het niet ergens anders lopen zoeken
Ejo, laat je wijsheid en meditatie verhelderend zijn
Dan komen de tienduizend dingen tot rust’
Het begint voor Tosui allemaal bij een heldere geest, een geest zonder al te veel bubbels en dus met meer inzicht in zijn diepere aard. Dat brengt vrijheid en spontaniteit teweeg. Dat vind ik mooi. Het inspireert mij om eenvoudig te leren zijn. Om bezig te blijven met leren. En anderen te blijven ontmoeten.
Lees hier
deel 3 van Zenvol straatpastoraat.
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari