ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Taal als oplossing voor problemen
Mentale flexibiliteit deel 2.
Yvonne Visser /
Zen.nl Amersfoort en
Zen.nl Leusden
Heb je een probleem? Hoogstwaarschijnlijk heeft het alles met taal te maken. Mediteren helpt om onze problemen te ontwarren, door er vanaf enige afstand naar te kijken. Inzicht in de functie van taal kan daar ook heel behulpzaam bij zijn. In dit artikel gaat het over de invloed van taal bij het oplossen van problemen. Dit is ook het thema van de eendaagse workshops Psychologische flexibiliteit, waarvan de eerste plaatsvindt op zaterdag 30 september in Zen.nl Gouda.
Relaties leggen
Taal is meer dan alleen woorden. Taal is voor ons als water voor een vis; het is de psychologische omgeving waar we ons vaak nauwelijks bewust van zijn. Ons talige vermogen is misschien wel het belangrijkste wat ons onderscheidt van andere levende wezens. Ons vermogen om taal te verwerven en te gebruiken heeft enorm bijgedragen aan onze overleving als soort. Fysiek zijn we kwetsbaar en traag en eigenlijk geen partij voor willekeurig welk roofdier dan ook. Toch is de mens in staat gebleken niet alleen het gevaar van snellere en sterkere roofdieren te overleven, maar ook ijstijden en andere natuurrampen. Ons talige vermogen stelt ons in staat om informatie over zaken die niet concreet aanwezig zijn in onze directe omgeving aan een ander door te geven; door middel van taal kun je aan de ander uitleggen dat hij op een bepaalde plaats ver verwijderd van waar je op dit moment bent voedsel kan vinden of op moet letten voor een gevaar. Taal geeft ons de mogelijkheid andere tijden (toen of straks) en andere plaatsen (daar) te beschrijven, vergelijkingen te maken (groter, beter) en dingen in de tijd te rangschikken (eerst dit, dan dat). Taal is dan ook veel meer dan de woorden, intonaties en gezichtsuitdrukkingen; taal is een netwerk van relaties,
relational frames.
Taal maakt ons uniek
Relational frame theory is in de jaren tachtig ontwikkeld door Steven C. Hayes van de Universiteit van Nevada als een nieuwe theorie over taal, cognitie en gedrag. RFT legt uit hoe het netwerk van taal werkt in de context van ons leven en handelen. Kinderen leren relaties te leggen door klanken en beelden met elkaar te verbinden. Waarin wij uniek zijn als het om taalverwerving gaat, is dat we relaties kunnen omkeren: bij het plaatje hoort de klank 'koe', bij de klank 'koe' hoort dat plaatje. En uit twee geleerde relaties (plaatje – klank 'koe') en de relatie "wat zegt de koe? Boeoeoe" (klank ‘koe’ – klank ‘boeoeoe’) een nieuwe relatie kunnen maken, namelijk plaatje – klank ‘boeoeoe’, zonder dat die relatie ons hoeft te worden voorgedaan. Want als ik een week later op het plaatje van de koe wijs, dan zegt mijn kleinzoon meteen al "Boeoeoe". We hebben relational frames gemaakt van het beeld en de klanken ‘koe’ en ‘boeoeoe’. Tijdens het fietstochtje wat ik ’s middags met hem maak, leert hij ook nog om het maar matig lijkende tekeningetje van de koe en de klank ‘koe’ te verbinden aan het dier dat we in een wei zien staan.
Ons talige vermogen is een uitgebreid netwerk van heel veel van dit soort relational frames. Ieder van ons maakt zijn eigen frames en een groot deel van die frames is algemeen en geldt dus voor iedereen. Zo zal iedereen bij koe ook frames hebben die het relateren aan melk of wei of boer. Een aantal frames is echter veel individueler; zo zal iemand die vaak zijn vakantie in de Alpen doorbrengt wellicht ook snel het frame paraat hebben van koe met het klingelen van een koeienbel hebben en iemand die opgegroeid is op een melkveebedrijf de melkstal aan zijn meer parate frames toevoegt. Natuurlijk heeft iedereen wel frames voor koe met een koeienbel of een melkstal, maar voor de een is de relatie sterker dan voor de ander. Mijn ‘koe’ is dus anders dan jouw ‘koe’.
Creativiteit
Taal is een netwerk. Woorden verwijzen niet alleen naar een ding, maar zijn ook gerelateerd aan andere woorden en dingen en aan herinneringen, beelden, geluiden, geuren en emoties. Elk woord roept een complexe interne wereld, een context, op zoals water de context is voor een vis. Het is dit weidse palet dat zich opent bij een willekeurig woord, maar ook bij een gedachte of een waarneming, dat ons tot buitengewoon creatieve wezens maakt. Dat creatieve vermogen heeft de mens als soort in staat gesteld om problemen op te lossen, simpelweg door ons interne talige netwerk aan te spreken. Zo hebben we niet alleen uitgevonden hoe we vuur konden maken of bedacht dat een ronde draaiende vorm makkelijker over de grond beweegt en we zo allerlei spullen kunnen vervoeren, stoommachines bedacht en het internet, het heeft onze soort ook in staat gesteld om zoiets prachtigs als de Sagrada Familia te bouwen of kunstwerken te maken.
Als Julia Cameron in het boek “
The artist’s way”, dat momenteel in veel gevorderdengroepen wordt behandeld, stelt dat je al creatief bent, kan ik het dan ook alleen maar volmondig met haar eens zijn. Taal en het vermogen om ons interne netwerk te benutten is de aard van de mens en daarmee zijn we per definitie creatieve wezens.
Koanstudie
Ons talige netwerk is heel groot, maar het is niet oneindig. Datgene dat niet op ons netwerk van verbindingen is aangesloten, kunnen we niet ervaren. Het is dus ook een netwerk met beperkingen. Je kunt alleen maar bedenken en beleven wat in je netwerk is opgenomen. Een te strak in elkaar geknoopt netwerk is dus ook een belemmering voor je flexibiliteit. De eeuwenoude inzichten en tradities van zen geven er blijk van dat de patriarchen van eeuwen geleden dat al wisten. Zij hebben een creatieve oefening geïntroduceerd, die enerzijds gebruik maakt van ons talige vermogen en ons anderzijds helpt ons verknoopte talige netwerk uit de knoop te halen: de koanstudie.
Tijdens een sesshin heeft Rients eens gezegd: “Een woord is ééndimensionaal, een innerlijk beeld is tweedimensionaal.” De relational frames zijn onze hoogstpersoonlijke tweede dimensie. Zentraining maakt je bewust van jouw persoonlijke tweede dimensie, door inzicht te krijgen in het projectiemechanisme; het mechanisme waarbij je jouw tweede dimensie projecteert op de werkelijkheid. Het doorzien van je projecties opent je de ogen voor de werkelijkheid zoals die is. Meditatie helpt om helderder te kunnen zien, maar koanstudie is de training die ons bij uitstek bewust maakt van ons netwerk van relational frames zodat we er losser van komen. Het ultieme koan-antwoord vind je niet binnen jouw hoogstpersoonlijke tweede dimensie. Daarvoor moet je de knopen in je netwerk ontwarren, zodat de ruimte en de mogelijkheid om nieuwe relaties te leggen weer beschikbaar komen. Het ultieme antwoord vind je als je jezelf toegang hebt weten te verschaffen tot het oneindige netwerk van onderlinge relaties in de werkelijkheid.
Koanstudie is een oefening waarmee je je flexibiliteit en creativiteit vergroot. Met de werkelijkheid als context tot je beschikking, heb je eindeloze mogelijkheden.
Tijdens de eendaagse workshop Psychologische flexibiliteit gaan we in op ons talige vermogen en hoe dat flexibiliteit bevordert en beperkt, je krijgt inzicht in andere factoren die van belang zijn en je krijgt oefeningen aangereikt die je flexibiliteit vergroten. Voor meer informatie en aanmelding voor de workshop:
Volgende eendaagse workshops Psychologische flexibiliteit:
vrijdag 30 september in Gouda
zaterdag 1 oktober in Tilburg
zondag 16 oktober in Amersfoort
zondag 23 oktober in Nijmegen
zaterdag 29 oktober in Haarlem
vrijdag 19 november in Dordrecht
'Ik wil niet' ligt op het kerkhof
Zen, oorlog en vrede - verslag
Autisme en zendokussentjes
Sesshin-ervaringen
Tommy Wieringa plant eerste boom
Is SMART wel zo smart?