ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Rients grootste bubbel
Floor Rikken /
Zen.nl Nederland / 29 dec. 2022
Jaren geleden las ik in
Zen en keuzes maken Rients aangrijpende verhaal over het verlies van zijn broertje Klaas. Rients was toen 11 en zijn broertje 9. Het verhaal maakt voelbaar hoe ingrijpend het is als je iemand ziek ziet worden en uiteindelijk ook zijn sterven meemaakt.
Voor
Rients zijn zen en meditatie van grote invloed geweest op de verwerking van verlies en rouw. Ook komt erin naar voren hoe lang en hoe onbewust onze keuzes door dergelijke trauma’s worden beïnvloed. Het lezen van zijn verhaal destijds heeft mogelijk meer invloed op mijn keuzes gehad om
zenleraar te worden dan ik mij tot nu toe bewust was.
Nu recent mijn eigen oude moeder is overleden (
zie ook mijn eerdere artikel hierover) voel ik hoe ingrijpend zoiets is. De machteloosheid die je kunt voelen bij het zien van het lijden van iemand die je dierbaar is. Ik realiseer me hoeveel ingrijpender dit nog moet zijn wanneer het verlies onverwacht komt of wanneer het een kind betreft. Het thema heeft me zo al jaren bezig gehouden en vanuit mijn geboeid zijn erdoor, heb ik bij het Nederlands Instituut Stervensbegeleiding de opleiding stervensbegeleiding gevolgd. Ik wilde leren aandachtig aanwezig te kunnen zijn bij verlies en sterven; van een ander en van mijzelf. Zenvol omgaan met verlies en dood is zo belangrijk dat ik er een online cursus van zes colleges over heb gemaakt. De cursus is voor iedereen die zelf nog iets te verwerken heeft rond dit thema en daartoe handvatten aangereikt wil krijgen of die wil leren meer vertrouwd te raken met dit thema. In alle zes colleges staat steeds een zenvol gedicht of verhaal rond dood en verlies centraal.
Online cursus door Floor Rikken
Vanaf donderdag 19 januari gaan we in zes wekelijkse online colleges van 19.30 tot 21.00 uur onderzoeken wat het betekent om zenvol om te gaan met verlies en dood. Elk college heeft een thema en een zenverhaal of gedicht als uitgangspunt. Deze zenverhalen en gedichten gebruiken we om onze eigen ervaringen in te spiegelen. Klik hier voor meer informatie en aanmelding.
Fragment (met toestemming van de uitgever) uit het boek Zen en keuzes maken:
Mijn grootste bubbel
Mijn persoonlijk grootste bubbel was het verlies van mijn twee jaar jongere broertje. Ik was tien jaar toen hij ernstig ziek werd, maar de slopende ziekte was jaren daarvoor al begonnen. Misschien al toen hij vier of vijf jaar was. Toen hij zes was, werden zijn gezondheidsproblemen langzaam duidelijker, zonder dat men wist wat er echt aan de hand was. Hoewel hij het op school goed deed, werd hij van een lief jongetje een soms toch moeilijk kind. Hij hoorde soms ineens dingen niet en zei vaak dat hij iets niet kon wat hij eerder wel kon.
Kuuroord hielp niet
Hij werd naar een kuuroord gestuurd, omdat men hoopte dat dit hem goed zou doen, maar het tegendeel leek het geval. Hij voelde zich er vooral heel erg verlaten. Toen dat na afloop geen succes bleek te hebben gehad, werden alle soorten artsen en therapieën in de loop der jaren uitgeprobeerd.
Fysiek of psychisch probleem
De eerste jaren was onduidelijk of het een fysiek of psychisch probleem betrof. Niemand wist wat er met hem was en niets of niemand kon het langzaam voortgaande ziekteproces stoppen. Wel werd steeds duidelijker dat het een fysiek probleem betrof. Het was begonnen met slordiger schrijven op school, maar op een gegeven ogenblik werd zijn lopen duidelijk minder. Zijn linkervoet sleepte eerst iets. Extra zolen moesten voorkomen dat zijn klompen door zijn gesleep al in één week waren versleten. Uiteindelijk kon hij helemaal niet meer lopen en alleen nog maar kruipen. Na een paar maanden kon hij ook dat niet meer en was hij aan bed gekluisterd. Hij had inmiddels al weken of maanden in het ziekenhuis gelegen, zonder dat er iets gevonden werd. Hij lag thuis op een bed in de kamer en kon uiteindelijk ook niet meer zelf eten en moest worden gevoed. Hij ging voor de laatste keer naar het ziekenhuis, want er was één professor die hem nog graag wilde onderzoeken.
Aftakeling
Hij kon nog een beetje praten toen hij naar het ziekenhuis ging, maar ook dat duurde niet lang meer. Hij kon zelfs niet meer kauwen en slikken en kreeg voedingsstoffen via een infuus. Eerst kon hij nog communiceren met knikken en nee schudden, later alleen nog door een beetje met de ogen te knipperen. In het hele lange proces leek zijn verstand goed te blijven functioneren, maar verder kon hij niets meer en zo lag hij daar nog maanden in de hitte van de zomer aan het infuus dood te gaan. Ik zie hem nog liggen, totaal vermagerd, helemaal wezenloos, zweet op zijn voorhoofd, niet in coma maar tot niets en dan ook helemaal niets meer instaat. Zo heeft hij het tot groot verdriet van iedereen nog maanden uitgehouden.
Eindelijk overleden
Eindelijk overleed hij laat op de avond in aanwezigheid van een oom en een tante. Toen ik het de volgende ochtend hoorde, heb ik gehuild, maar voor Klaas Theo, zo heette hij, werd het gezien als ‘eindelijk over het lijden heen’ zijn. En natuurlijk was dat ook zo. De warme dag van de begrafenis maakte diepe indruk op mij. Veel details kan ik me nog nauwkeurig herinneren. De kist met wit fluweel aan de binnenkant. Zijn lichaam in een mooi bruin geruit kostuumpje gestoken, zijn gezicht als van was en zijn haar plotseling grijs geworden. Mijn moeder met zwarte kleding en een zwart hoedje en de mensen in de kerk die mijn ouders condoleerden. De gang met rouwwagens naar het kerkhof. Het karretje waar de kist op stond, de mannen die hem droegen. De mensen die er omheen stonden toen ze de kist op touwen in de grond lieten zakken. Ik herinner me dat ik, toen we het kerkhof verlieten, nog even omkeek naar het gat in de grond.
Geen rouwbegeleiding
Aan rouwbegeleiding werd niets gedaan. Dat was toen nog niet gebruikelijk. Op school was de leraar hooguit wat aardiger voor mij. Hij was in zijn vrije tijd kunstschilder en zei vaak van zichzelf dat hij in zijn hart eigenlijk geen leraar, maar kunstenaar was. Toen ik zei dat ik één van zijn olieverfschilderijen (zie afbeelding) heel erg mooi vond, kreeg ik het mee naar huis. Na de begrafenis is er nauwelijks meer gesproken over Klaas Theo, noch over wat wij samen hadden meegemaakt. Na verloop van enige maanden dacht ik er ook nauwelijks meer aan. Misschien wel helemaal niet meer. Na die ene keer, toen ik net had gehoord dat Klaas Theo was overleden, heb ik in ieder geval niet meer gehuild. Achttien jaar later, bleek die ene keer te weinig te zijn geweest.
Tranen in Kyoto
In Kyoto deed ik mee aan een intensieve meditatieweek. Zo’n week is in veel opzichten te vergelijken met een Nijmeegse vierdaagse, alleen duurt het programma zeven dagen, in plaats van vier. Verder is het verschil dat je niet tien uur per dag loopt, maar ongeveer vijftien uur per dag onbeweeglijk stil zit in een moeilijke houding. Hoewel deze vijftien uren regelmatig onderbroken worden met korte pauzes, voelen de knieën na een dag net zo aan, als je voeten na een of twee dagen vierdaagse.
En zo volgen er dan nog zes dagen van meditatietraining. Het was op de voorlaatste dag dat de temperatuur was gestegen tot 40°C en de vermoeidheid genadeloos begon toe te slaan. Juist deze extreme toestanden lijken bevorderlijk voor het boven krijgen van de onderste steen. Alle remmen breken dan en je verst weggestopte emoties komen boven. Plotseling zag ik als in een film de begrafenis weer op mijn netvlies. De tranen begonnen te stromen en bleven stromen. Met name het moment dat de kist in de grond zakte, kwam glashelder terug. Eén detail viel me daarin bijzonder op en dat waren de zo keurig zwart gepoetste schoenen van de dragers.
Zwarte schoenen
Na afloop van deze meditatiestage in Japan, realiseerde ik mij thuisgekomen ineens dat het wat vreemd was, dat ik ondanks mijn vele grijze pantalons geen zwarte schoenen had en deze na mijn kindertijd ook nooit meer had gedragen. Bij mijn grijze pak droeg ik altijd bruine of bordeaux-rode schoenen, terwijl zwarte schoenen er natuurlijk beter bij passen. Ik koppelde deze merkwaardige keuze voor bruin en bordeaux-rood aan de tot dan toe duidelijk onverwerkte ervaring en besloot nu ik het verwerkt had, zwarte schoenen te kopen. Zo gezegd zo gedaan. Een week later stond er een belangrijk zakelijk gesprek op de agenda en ik deed mijn grijze pak aan en mijn nieuwe zwarte schoenen. Het was nog donker, toen ik ’s ochtends vroeg vertrok en pas toen het buiten licht begon te worden, zag ik dat ik bij mijn grijze pak per vergissing mijn donkerblauwe schoenen had aangedaan.
Gouden lijst
Toeval bestaat in mijn optiek zeker, maar veel keuzes die wij maken berusten op iets anders dan toeval, namelijk op onze onverwerkte ervaringen. Inmiddels heb ik al weer heel wat zwarte schoenen met plezier versleten. Achttien jaren lang heeft deze onverwerkte ervaring mijn keuzes beïnvloed en niet alleen die van mijn schoenen. Zo’n ervaring blijkt lang, zo niet altijd door te werken in de keuzes die we maken. We zijn inmiddels weer bijna tien jaar verder ten opzichte van mijn eerste paar zwarte schoenen en we verhuisden dit voorjaar. Dat bleek de aanleiding om een bijna dertig(!) jaar oud voornemen te gaan uitvoeren, namelijk om het van mijn schoolmeester gekregen schilderij in te laten lijsten. In de lijstenwinkel hadden ze toevallig één lijst die er perfect om paste. Het was een ‘oud-gouden’ lijst en toen het schilderij eindelijk dan ingelijst en wel aan de muur hing, merkte ik aan de tranen dat de emoties uit de tijd van het schilderij nog steeds niet helemaal waren opgelost. Het schilderij heeft dus een gouden lijst gekregen en hangt nu in het midden van onze kamer.
Ervaring verwerkt
Voor mij staat het dertig jaar niet inlijsten van het schilderij symbool voor het dertig jaar lang niet verwerkt hebben van een ervaring. Je kunt ook zeggen dat ik dertig jaar lang het schilderij niet kon inlijsten, ook al dacht ik al die tijd, ‘kom, je moet dat schilderij ook nog eens inlijsten’. Het niet verwerkt hebben van deze ervaring heeft niet alleen mijn schoen- en schilderijlijstkeuze beïnvloed, maar heeft invloed gehad op alles of bijna alles wat ik heb gedaan, variërend van de keuze van werk tot en met de partnerkeuze.
De zin van het leven
Zeker heeft het zijn invloed gehad op mijn (tot in Japan toe) zoeken naar de zin van het leven. Wellicht heeft deze traumatische jeugdervaring nu zijn onbewust beïnvloedende kracht op veel van mijn keuzes verloren. Daarvoor in de plaats is dan een bewuste invloed gekomen, van deze destijds zozeer verarmende, maar nu eindelijk ook sterk verrijkende ervaring.
Online cursus door Floor Rikken
Vanaf donderdag 19 januari gaan we in zes wekelijkse online colleges van 19.30 tot 21.00 uur onderzoeken wat het betekent om zenvol om te gaan met verlies en dood. Elk college heeft een thema en een zenverhaal of gedicht als uitgangspunt. Deze zenverhalen en gedichten gebruiken we om onze eigen ervaringen in te spiegelen. Klik hier voor meer informatie en aanmelding.
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari