ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Foto door Rients Ritskes © Zen.nl
Non-dualiteit: angst en verlangen
Alleid Fokkema /
Zen.nl Rotterdam
In veel gevorderden groepen van Zen.nl lezen we gezamenlijk het boek The Artist’s Way van Julia Cameron. Het thema van dit seizoen is het ontwikkelen van je creatieve identiteit in zenperspectief. Een van de huiswerksuggesties is om wekelijks op zoek te gaan naar nieuwe, inspirerende indrukken. Aleid zocht en vond inspiratie in de Pont in Tilburg en ervoer aan den lijve wat non-dualiteit is.
Voor een nadere uitleg over wat dualisme en non-dualiteit betekenen, lees ook:
wat-is-dualisme-en-wat-non-dualisme
Kunst
Ik ben in museum de Pont in Tilburg. Gebiologeerd sta ik in een kleine, donkere, vierkante ruimte te kijken naar een video in sober zwart-wit. Op een strand—deels kiezels, deels zand, de zee kalm op de achtergrond—rusten twee opblaasbare vormen. Zachtjes bewegen ze in de wind. Ze lijken te ademen alsof er een buik op en neer gaat. Dan stroomt er langzaam meer lucht in de vormen. De pomp blijft buiten beeld, maar ik zie wel de plastic slang als een slurfachtige navelstreng, waardoor de lucht wordt geblazen.
Wat is echt en wat niet?
Stukje bij beetje richten de vormen zich op. Het doet me denken aan een kalf dat net geboren is: het kalfje volgt zijn natuur, gaat onzeker en wankel op zijn poten staan en wordt onmiskenbaar kalf. Hier komt echter geen dier tot leven, maar zijn het twee gevechtsvliegtuigen van het type Falcon en Typhoon die steeds groter worden. Het ene moment is de snuit nog geknakt, het volgende moment lijken ze klaar om weg te vliegen, de vleugels scherp afgetekend tegen de lucht. De organische klanken van de soundtrack zwellen aan met de geluiden van adem, zang, wind en orgelakkoorden. Op de achtergrond vliegen stormvogels. Die zijn echt, maar onwillekeurig vergelijk ik echt met onecht. Is er wel verschil? Zijn de opblaasbare straaljagers dan minder echt?
Als een diepe meditatie
Nee, denk ik, niet minder echt. Ze bestaan, zoals de film bestaat en zoals de ervaring van het zien van de film bestaat. Zoals het eeuwige zand, de zee, en de krijtrotsen in de film er zijn en de steeds nadrukkelijker ademhaling in de soundtrack. Zoals inzicht en gevoel bestaan, vluchtig, veranderlijk, nu en altijd. Hier sta ik, deel van een ervaring die zo gelaagd is als een diepe meditatie. Mijn zintuigen staan open voor beeld, geluid en mijn gedachten. Ik ervaar rust, ik voel melancholie, ik ben aanwezig.
De ratio neemt het over
Toch maak ik me even los; mijn ratio neemt over. Wat zie ik nu eigenlijk? Bij de ingang van de ruimte hangt het informatiebordje. De titel van de video-installatie is Pranayama Organ en ze is gemaakt door de Britse kunstenaar Fiona Banner. Pranayama: een yogaterm voor ademhaling en de beheersing daarvan. Organ: een orgaan, menselijk of dierlijk, in ieder geval iets natuurlijks. Er is ook een tweede betekenis: een orgel, een artefact, het sacrale instrument dat door mensenhanden gemaakt wordt. Luchtstroom is de adem van het orgel en doet het orgel klinken.
Non-dualiteit ervaren
“Kunst komt voort uit angst en verlangen”, hield
Rients ons voor op de
ziopdag in september. De kunst die ik hier zie verenigt die twee. Ik zie angst én verlangen in elkaar verstrengeld. De straaljager is bij uitstek een symbool van oorlog, het kwaad, technisch overwicht en de dood. Dat boezemt afkeer en angst in; zeker nu er in Europa weer een hevige oorlog woedt. Je zou het niet willen zien, je zou zelfs je gedachten eraan willen vermijden. De film zegt, ga het niet uit de weg; ga het maar aan. En ga ook mee in de tere dans van de twee vliegtuigen, beleef de zachtheid, levensadem en hulpeloosheid. Zie hoe de straaljagers elkaar omhelzen, zich weer losmaken, en uiteindelijk weer neerzijgen in het zand. Ik ben vervuld van weemoed.
Non-dualiteit is …
Lang heb ik geworsteld met het begrip non-dualiteit. Het is zo makkelijk om er een abstract filosofisch begrip in te zien of een intellectuele oefening, een hersenkraker. Maar dit kunstwerk laat me non-dualiteit vóelen. Ja, vechten is ook geboren worden. Ja, dood en leven zijn één. Ja, harde, ultra-masculiniteit is een spiegel van zachte, vrouwelijke kwetsbaarheid. Ja, zwart en wit zijn echo’s van elkaar en grijs is niet de middenweg. Ja, twee zijn één, en twee is ook twee. En ja, na 11 minuten begint de video opnieuw, zoals alles altijd herhaling én vernieuwing is.
Mediteren en non-dualiteit
Op de terugweg naar huis blik ik voldaan en geïnspireerd terug en vandaaruit ontstaat het plan dit artikel te schrijven. Ik wil verwoorden wat ik heb meegemaakt en daarmee weer anderen inspireren om ook open te staan voor dit soort ontdekkingen. Ik realiseer me daarbij dat mijn jarenlange dagelijkse mediteren mijn geest ontvankelijk heeft gemaakt en dat de wekelijkse meditatiebijeenkomsten onder leiding van geïnspireerde zenleraren mij op dit pad hebben gehouden. Het zenpad waarbij de weg het doel is en er geen weg is zonder doel. Mijn doel is op deze weg van non-dualiteit voort te gaan.
In Memoriam: Ton Lathouwers
Arjen oefent compassie Help hem als je wilt
Interview Anne Peters: ‘veerkracht en flexibiliteit, dat is waar zen om draait.’
Meditatie in plaats van Medicatie
Zentuinen studiereis begonnen
Kandinsky ontroert