ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Mediteren op de dood
Floor Rikken /
Zen.nl Utrecht / 15 dec. 2022
Zenmeditatie is een oefening om - voorbij het denken - contact te maken met alles wat er is, dus ook met de dood. Dood is immers een van de belangrijkste ideeën die ons leven beïnvloedt. Wat gebeurt er als je mediteert bij een dode? Waarschijnlijk voel je je angsten en word je je bewust van je tot dan toe onbewuste aannames over de dood. Waar kijk je eigenlijk naar? Wat is leven en wat is dood?
Floor geeft vanaf 19 januari op donderdagavond van 19.30 tot 21.00 een online cursus van zes colleges over zenvol omgaan met verlies en dood. Klik hier voor meer informatie en aanmelding.
Wat wordt bedoeld met dood?
In het boeddhisme bestaat de beoefening om te mediteren op de dood. Maar waar kun je in onze tijd een echt lijk zien? Mediteren op de dood kan ook met een mantra zoals ‘alles wat leeft gaat ook dood’ of met een koan zoals ‘is deze bloem levend of is deze bloem dood?’. De ervaring leert dat dit mensen helpt om anders met leven en dood om te gaan. Het helpt om de realiteit én relativiteit van leven en dood in te zien en daardoor meer in het leven te staan. Je kunt ook mediteren bij een dode, bij het dode, dat is het nog indringender. Dan voel en zie je wat er echt bedoeld wordt met ‘dood’.
Zeven zusters gaan naar de lijkverbrandingsplaats
Er is een boeddhistisch verhaal over zeven zusters. Een van de zusters vroeg op een zonnige dag: "Wat zullen we vandaag gaan doen?’’ waarop een andere zuster zei “laten we naar de lijkverbrandingsplaats gaan”. Dat klinkt wat bijzonder, maar er zijn ook in Nederland mensen die op een zonnige dag een rondje lopen over een begraafplaats. Op de Oosterbegraafplaats in Amsterdam is zelfs een bomenroute langs de graven, die je uitnodigt om tussen de doden te zijn. Toch is de lijkverbrandingsplaats die de zeven zusters bezoeken anders dan onze mooie begraafplaatsen. Zij kunnen daar de lijken in ontbinding zien liggen. ‘Getver’ was mijn eerste reactie toen ik dit verhaal voor het eerst las. Kort daarna realiseerde ik me hoe weinig wij nog een dode te zien krijgen. Ik ben inmiddels de vijftig gepasseerd en zag in mijn leven nog maar enkele doden. Ik herinner mij als kind de oma’s in hun kist. Ze zagen er beetje uit als een wassenbeeld, maar het waren vooral de tranen van mijn ouders die indruk maakten.
De dood aanraken
Pas vorig jaar raakte ik voor het eerst een dode aan. Een goede vriendin overleed en ik mocht helpen met haar laatste verzorging. Ik heb haar gewassen en mooie kleren aangetrokken. Waar mijn hoofd even dacht ‘eng’, voelde ik mijn lichaam ontspannen. Contact mogen maken. Mogen kijken en voelen hoe het lichaam verandert. De stijfheid, de kleur. De kat kwam de eerste twee dagen nog bij haar liggen, daarna niet meer.
De dood voelt subtieler en gradueler dan ik me had kunnen bedenken.
Haar rug was nog warm
Kortgeleden overleed mijn moeder en dat gaf mij de gelegenheid de dood van heel nabij te zien en te voelen. Bij de eerste blik na haar overlijden dacht ik: nu is ze echt heel dood. De avond tevoren werd haar gezicht zacht en ontspannen als een slapend kind. Nu veranderde de kleur. Ik zag hoe het blauw van de dood eerst haar nagels en later haar hele handen en gezicht begon te kleuren. Ik heb haar mogen wassen. Haar rug was nog warm, voelde nog levend aan. Haar mond wilde niet meer dicht en wij besloten dat het goed was zo. De praktijk van een mond dicht naaien omdat dat een ‘prettiger’ aanblik geeft, voelde als een te grote schending van de integriteit van haar lichaam. Bij het in de kist leggen voelde ik de zwaarte van haar lichaam. Ik heb ervaren dat het verlichtend voelde om zo dicht bij de dood te zijn. De dood is hiermee echt een deel van mijn leven geworden.
De angst voor een lijk is verdwenen zodat ik nu het lichaam kan zien dat zich blijft transformeren. De veranderingen vóór en ná de dood zijn onderdeel van één proces. Ieder moment is uniek. Ieder moment is verandering.
Verlichting door de dood
De zeven zusters waren op de lijkverbrandingsplaats. Ze keken naar een lichaam in ontbinding. Eentje zei: "Waar is deze persoon?" En alle zeven zusters kwamen tot verlichting. In contact met het lichaam in ontbinding kwamen zij in contact met de stroom van het leven. Nu besef ik wat wij onszelf vaak tekort doen door de dood weg te stoppen. Ik besef hoe waardevol de verlichting van de zeven zusters is die naar de lijkverbrandingsplaats gingen om naar de ontbinding van een lichaam te kijken. Het is geen verhaaltje, het is een levensles. Boeddha’s zoektocht begon bij het zien van lijden, ziekte, ouderdom en dood. Wij zoeken vooral naar jeugdige schoonheid en gezondheid, maar leren we wel omgaan met de onvermijdelijke dood? Of verdringen we deze liever? Mediteren op de dood kan het leven bevrijden.
Online cursus
Vanaf donderdag 19 januari gaan we in zes wekelijkse online colleges van 19.30 tot 21.00 uur onderzoeken wat het betekent om zenvol om te gaan met verlies en dood. Elk college heeft een thema en een zenverhaal of gedicht als uitgangspunt. Deze zenverhalen en gedichten gebruiken we om onze eigen ervaringen in te spiegelen.
Klik hier voor meer informatie en aanmelding.
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari