ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Littekens
Annemie Baelemans /
Zen.nl Den Haag
Littekens is een roman van de in 2009 overleden Vlaamse schrijfster en filosofe Patricia de Martelaere. Behalve geschoold als klassiek Westers filosoof, was de Martelaere ook goed op de hoogte van het Oosterse gedachtengoed, maar in dit boek is weinig zen of meditatie te vinden. De enkele keer dat het ter sprake komt wordt er ook nog eens de draak mee gestoken. Het boek is een beschrijving van lichamelijke en geestelijke wonden, allemaal bubbels zouden wij zeggen.
Littekens inspireert mij, meer nog dan andere romans, tot reflectie. Juist in die aanzet tot reflectie zit de kwaliteit van het boek, een kwaliteit die een bespreking ervan waard maakt.
Drama
De hoofdpersonages zijn twee jonge twintigers, Eva en Vincent, die samenwonen en studeren in de grote stad. Hun relatie wordt gekenmerkt door een soms moeilijk invoelbare afhankelijkheid, jaloezie en gewelddadige conflicten. Eva is een toegewijde, brave geneeskundestudente die slaafs haar cursussen van buiten leert en geen inspanning schuwt om onderscheidingen in de wacht te slepen. Ook in de interacties met Vincent stelt ze zich volgzaam en onderdanig op, zonder dat ze evenwel enige glimp van haar innerlijke beleving prijsgeeft. Ze doet denken aan de lappenpop die Vincent in de opening van het verhaal uit elkaar scheurt, wanhopig op zoek naar aangrijpingspunten, naar de toegang tot haar zielenroerselen. Vincent houdt voor iedereen verborgen dat hij al lang niet meer naar zijn colleges gaat en afstevent op een onvoorstelbare mislukking, voor de derde keer falen in het eerste jaar Rechten en verwijdering van de universiteit. Hij wordt geplaagd door hoofdpijnen en de verplichtingen van zijn schijnleven als succesvolle student, terwijl hij zijn tijd vult met Eva te achtervolgen en bespioneren. Hij voelt dat ze zich niet laat kennen, maar ondanks zijn nauwgezette observaties blijft hij in het duister tasten.
Bubbels
De titel,
Littekens, verwijst naar de fysieke kwetsuren waar de huid van de personages sporen van draagt, evenals naar hun getekende geest door emotionele pijn uit hun verleden. In het weekend trekken de jongelui traditiegetrouw huiswaarts om hun was te doen en taart te eten. De kwetsende uitwisselingen zijn geen echo’s van grote trauma’s of bubbels, maar vormen een eindeloze lijdensweg van schurende interacties, de pijn van elkaar niet te begrijpen en de teleurstelling telkens weer in die spiralen terecht te komen. Zo aangepast als studente Eva lijkt, des te tirannieker behandelt ze haar ouders. Als een vileine puber veegt ze op groteske wijze de vloer aan met vooral haar moeder, die ze nadien huilend van spijt sommeert haar in bed de voeten te komen warmen. Vincent zit bij zijn ouders geklemd in de positie van lievelingszoon die het moet maken, die het al gemaakt heeft, een rol die hij ijverig maar met steeds meer wanhoop gestalte geeft.
De spiegel voor mij
De onsympathieke Eva houdt me een spiegel voor. Ik heb net als Eva geneeskunde gestudeerd en daar veel stress van gehad. Tijdens examenperiodes kon ik van paniek soms nauwelijks eten. Ik studeerde nachten door om vervolgens trillend van adrenaline en voldoening de gewenste antwoorden uit te spuwen. Ik stel me voor dat mijn ouders, net als Eva's ouders, vaak niet begrepen waar ik me zo druk over maakte want ik haalde goede cijfers. Was ik ook op zoek naar het drama? Evenals Eva heb ik me wel eens in extreme mate aangepast aan een geliefde tot wie ik me veroordeeld voelde. Eva zoekt en creëert drama in een poging betekenis aan het leven te ontfutselen, om er telkens achter te komen dat het maar theater is. Tot lang na mijn studie heb ik dat op mijn eigen manier vaak ook gedaan. Ik prijs me gelukkig dat mijn drama voor de buitenwereld iets minder zichtbaar was.
Drama en zen
Door het lezen van dit boek ben ik mij nog meer bewust geworden van wat mijn
zenstudie en meditatiepraktijk me allemaal hebben gebracht. Zo heeft
Rients’ uitspraak dat
elke geuite emotie een gemiste kans is tot zelfreflectie, mij als persoon en psychiater veel inzicht gegeven. Voor mij was een belangrijk ontdekking dat het onderdrukken van emoties weliswaar op korte termijn minder drama geeft, maar op langere termijn juist meer, als de onderdrukte emoties bijvoorbeeld tot uiting komen in lichamelijke klachten. Tegelijk leerde zen mij om het leven als spel te zien, dat met volle overgave te spelen en dat van al je ervaringen te leren valt. Dat is de zin van je leven. Eva en Vincent zoeken hun zin in de overgave aan het drama zonder enig zelfinzicht. De emoties die ook voor henzelf onbegrijpelijk blijven, uiten ze op destructieve en dramatische manieren. De hoofdpersonages versterken elkaars zwaktes en weeffouten uit hun verleden en evolueren tot nog hardnekkiger versies van zichzelf. Terwijl ze elkaar verliezen, brengen ze elkaar steeds meer schade toe. Als lezer donder je mee de afgrond in en verword je tot voyeur van dit drama. Ik vond het lezen dan ook niet aangenaam, wel fascinerend. De auteur zet haar personages neer met grote contrasten, bijna als parodieën van zichzelf, waardoor er zo nu en dan toch nog gelachen kan worden. Het leuke, of beter gezegd leerzame van het lezen over de personages die gekenmerkt worden door veel drama en weinig persoonlijke groei, was de herkenning. De
koan die dit boek bij mij oproept is: heb ik voldoende geleerd van mijn drama’s? Ook kwam door het boek ineens bij mij de vraag op hoe mijn ouders mij in mijn studietijd beleefd hebben. Toen ik dat onderwerp bij hen ter sprake bracht, slaakten ze enkele diepe zuchten. En nu begrijp ik dat beter.
Ik ben Patricia de Martelaere dankbaar voor haar boek, dat al die complexe drama’s in taal weet te vatten.
Interview zenleraar Walter Jacobs
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt