ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Agressieve onwetendheid
Rients Ritskes /
Zen.nl Nederland
Onwetendheid wordt in het Boeddhisme gezien als dé oorzaak van alle lijden. In het inspirerende boek Gedachten over onze tijd van Tommy Wieringa kwam ik het begrip ‘agressieve onwetendheid’ tegen. In het boek wordt dit niet verder uitgewerkt en op Google vind ik de woordcombinatie slechts één keer en ook daar zonder toelichting. Daarom hierbij mijn eigen gedachten over deze woorden en wat mediteren in dit verband kan betekenen.
Onwetendheid en kennis
Voor we naar agressieve onwetendheid gaan, eerst eens kijken wat onwetendheid is. Bij Googelen kom ik als eerste deze Wikipedia-definitie tegen:
Onwetendheid is de afwezigheid van alle of bepaalde kennis bij een persoon. Dit komt mij voor als een eenzijdige definitie met een veel te zwaar accent op ontbrekende kennis als zijnde onwetendheid. Hoewel te eenzijdig, vertegenwoordigt deze definitie wel een algemeen gangbare misvatting, namelijk dat kennis en daarmee de wetenschap de oplossing zouden kunnen genereren voor alle onwetendheid en problemen. Deze opvatting gaat voorbij aan het feit dat de grootste problemen juist ontstaan als gevolg van toenemende kennis. Zonder alle technologische kennis zou er nu geen oplaaiende nucleaire dreiging of milieucatastrofe zijn. In Prediker 1:18 staat: 'als iemand kennis vermeerdert, vermeerdert hij smart'. Kennis lost noch onwetendheid noch het lijden op. Volgens de Bijbel zelfs integendeel.
Onwetendheid en inzicht
Verder Googelend kom ik op
Woorden.org deze definitie tegen:
het niet weten van of bekend zijn met iets. Ook geen geweldige definitie maar minder eenzijdig dan de eerste die ik aantrof. Omdat ik geen definitie kan vinden die goed genoeg aangeeft wat er in het boeddhisme en volgens mij ook meer in het algemeen onder wordt verstaan, hierbij mijn eigen definitie:
onwetendheid is een toestand waarbij je iets wat voor jezelf en/of je omgeving relevant is niet doorziet of weet. Het gaat bij onwetendheid meer om het ontbreken van inzicht dan om een lacune in kennis. Inzicht gaat over de samenhang der dingen en het gebrek daaraan veroorzaakt lijden. Het niet voldoende doorzien van karma, de relaties tussen oorzaak en gevolg, dat is het probleem, veel meer dan het niet paraat hebben van feitjes. Kennis is soms handig, maar zelden een oplossing voor echte problemen.
Onwetendheid
Onwetendheid in deze definitie kan enerzijds verwijzen naar het verleden en waarom dingen gegaan zijn zoals ze zijn gegaan. Anderzijds kan het duiden op het niet doorzien van de gevolgen dat elk handelen heeft. Een historisch voorbeeld. Iemand had haast om op tijd in het ziekenhuis te zijn. Hij wilde tijdens het bezoekuurtje een goede vriendin bezoeken en niet te laat zijn. Met zijn auto naderde hij een stoplicht dat op oranje stond. Hij had kunnen stoppen, maar besloot extra gas te geven. Hij wist dat het licht op rood zou springen maar dacht dat het nog wel moest kunnen. Een voetganger die hij niet aan zag komen steekt over en boem. De voetganger was op slag dood. Als hij had geweten wat er zou gebeuren dan was hij natuurlijk niet door rood gereden, maar dat wist hij niet. Onwetendheid is de oorzaak van het ongeluk, maar de rechter zal toch zeggen dat je schuldig bent, want je had moeten weten dat dit kon gebeuren.
Schuldig
De uitdrukking ‘Ich habe es nicht gewusst’ is in Nederland een gevleugelde uitspraak, refererend aan Duitsers die na de Tweede Wereldoorlog zich probeerden vrij te pleiten van medeschuldigheid. Het is een uitdrukking voor wegkijken, terwijl er iets gebeurt wat niet in de haak is, in plaats van je erin te verdiepen. Wanneer in Nederland deze uitspraak wordt gebruikt, dan bedoelen we ‘je wilde het niet weten, maar had het kunnen en moeten weten’ net als het geval is bij door een rood stoplicht rijden. Goede intenties, zoals op tijd op je afspraak willen zijn helpen daar niet bij. Hoe belangrijk goede intenties ook zijn, ze pleiten ons niet vrij van de gevolgen van ons handelen.
Gradaties van onwetendheid
Nu de idee
agressieve onwetendheid. Deze formulering suggereert dat er verschillende gradaties van onwetendheid zijn. Ik kan zou er op de volgende wijze drie kunnen onderscheiden:
1. je weet iets niet en weet niet dat je het had kunnen weten
2. je weet iets niet, maar je weet wel dat je het had kunnen weten
3. je weet iets niet en wilt niet weten dat je het had kunnen weten
Deze drie niveaus van onwetendheid leiden gemakkelijk tot de volgende niveaus van onverantwoordelijkheid:
1. onbewust onverantwoord gedrag
2. bewust onbewust onverantwoord gedrag
3. opzettelijk onbewust onverantwoord gedrag
De derde vorm
opzettelijk onbewuste onwetendheid komt voor mijn gevoel dicht bij wat verstaan zou kunnen worden onder
agressieve onwetendheid.
Schijn-onwetendheid
Agressieve onwetendheid is overigens niet hetzelfde als schijn-onwetendheid. Bij dat laatste wordt gedaan alsof je onwetend bent. Dat is wat politici vaak doen. Ze doen zich onwetend voor omdat dat hun beter uitkomt en ze er kiezers mee kunnen winnen. Deze schijn-onwetendheid is natuurlijk laakbaar en de gevolgen ervan desastreus. Oppervlakkig bekeken zijn deze twee moeilijk te onderscheiden, maar schijn-onwetendheid is echt iets anders dan agressieve onwetendheid. De laatste van deze twee is waarschijnlijk het meest kwaadaardig.
De stikstofcrisis
De huidige stikstofdiscussie toont alle hierboven onderscheiden vormen van onwetendheid. Zowel de boeren als de burgers lijken niet te willen weten dat het ook anders kan. De boer zou moeten kunnen weten dat hij/zij biologisch had kunnen gaan werken (zoals veel van zijn/haar collega’s hebben gedaan) en de burger zou moeten weten dat hij/zij de problemen mee had kunnen voorkomen door biologische producten te kopen. Argumenten waarom dat niet zou kunnen, zijn veelal gebaseerd op agressieve onwetendheid, het niet willen weten dat het anders kan en had gekund. De term agressieve onwetendheid leek mij eerst heel ver van ons af te staan, maar nadere analyse maakt duidelijk dat velen er een handje van hebben.
Oorzaak en oplossing
Volgens het boeddhisme is onzorgvuldigheid in denken, spreken en doen de belangrijkste oorzaak die onwetendheid in stand houden. Slordig communiceren, denken en doen leiden eerder tot fouten en frustratie dan tot kennis en inzicht. Daar staat tegenover dat dingen bewust en met veel zuivere aandacht doen juist rust, inzicht en geluk geeft. En precies dat is zen. Dagelijks
mediteren helpt daarbij. Mediteren geeft je de rust om in het hectische leven aandachtig te blijven en je niet gek te laten maken door de waan van de dag. Bijna dagelijks verschijnen gedegen wetenschappelijke publicaties die deze positieve effecten van meditatie onderschrijven.
Taal
Met deze analyse en duidelijke definities van onwetendheid en agressieve onwetendheid hoop ik een bijdrage te hebben geleverd aan helderheid ten aanzien van deze woorden. Vage definities en slordige taalgebruik leiden immers tot misverstanden en problemen. Daarom is het van het grootste belang zorgvuldig om te gaan met taal, want alleen dan weet je wat je denkt en doet en kun je verantwoord, gelukkig en in harmonie met je omgeving leven.
Mediteren kan daarbij helpen, omdat zelfreflectie leidt tot meer rust en inzicht en daarmee tot minder onwetendheid.
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari