ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Foto boven: Anja van Eersel / Foto onder: Merel
Tien nieuwe zenmeesters benoemd Is zen religieus?
Walter Jacobs /
Zen.nl Breda,
Zen.nl Eindhoven en
Zen.nl Den Bosch
Geïnspireerd door de bijzondere benoeming van tien zenmeesters afgelopen zondag, waar ongeveer 350 mensen aanwezig waren, blikt Walter terug. Hij heeft alle tien nieuwe zenmeesters uitgebreid geïnterviewd en analyseert in dit artikel hoe religieus zen nu wel of niet is.
In mijn pelgrimstocht langs de tien nieuwe zenmeesters van Zen.nl is mij een thema opgevallen. Het viel met name op bij degenen die expliciet een niet-godsdienstige soms zelfs anti-godsdienstige opvoeding hadden gehad. Namelijk de behoefte aan religie. Zen.nl staat nadrukkelijk voor een praktische en laagdrempelige benadering van zen-beoefening. We spreken van ‘mentale fitness’ waarmee je het alledaagse leven soepel doorloopt. We oefenen ons in doelgerichtheid, zodat je je leven vorm kunt geven op een wijze die bij je past. Zen.nl is een gezelschap van leken, waar mensen van alle gezindten welkom zijn. Katholieken, protestanten, moslims, boeddhisten, agnosten, atheïsten en andere ‘isten’ zitten naast elkaar in de zendo’s, zonder dat die verschillende levensbeschouwingen een bijzondere rol spelen. Hooguit een inspirerende. Met recht kun je Zen.nl een zen-school noemen: mensen komen er om te leren. Religie is nauwelijks een thema in de lessen. En toch kwam het nadrukkelijk naar voren in mijn gesprekken met de zenmeesters.
Teleurstelling
Religie of godsdienst leiden soms tot teleurstelling en afkeer. In het leven van Pia Velema speelde de gereformeerde kerk lange tijd een grote rol. Haar opvoeding werd er voor een groot gedeelte door gevormd en als volwassene was ze actief lid van de gereformeerde gemeente. Op haar 23e zat ze al in het kerkbestuur en later werd ze diaken. Op latere leeftijd raakte ze meer en meer teleurgesteld in de kerk tot ze uiteindelijk haar lidmaatschap opzegde. Een hele grote stap als je van jongs af aan met die kerk bent opgegroeid. Het begon met het gevoel dat ze doordeweeks bij geloofsgenoten niet terug zag wat ’s zondags werd gepredikt. De laatste druppel voor Pia was, dat ze niets van medeleven of naastenliefde ervoer toen haar huwelijk uitliep op een scheiding. Er was geen verbinding. Later kon ze zelf alsnog compassie opbrengen toen ze inzag dat het geen onwil was geweest, maar onvermogen.
Floor Rikken is anti-kerkelijk opgevoed. Als kind was ze erbij toen haar moeder zichzelf liet uitschrijven als lid van de katholieke kerk. De aversie tegen alles wat maar enigszins riekte naar geloof was groot. Zelfs zo groot dat de altijd goede verstandhouding tussen Floor en haar ouders onder druk kwam te staan toen ze ervoor koos haar leven en werk te richten op zen en boeddhisme. Haar moeder en vader wantrouwden ook ‘de goeroe’
Rients. In het jaar dat Floor verbleef in een zenklooster was de communicatie met haar ouders minimaal. Hun relatie herstelde zich. Floors ouders zagen dat zen en haar commitment aan Zen.nl haar goed deden en ‘de goeroe’ bleek mee te vallen. De verbinding was hernieuwd.
Jaloezie
“Ik ben opgegroeid in een anti-theïstisch nest. De kerk was in de ogen van mijn ouders een machtsinstituut en als je geloofde was je dom.” Yvonne Vissers had van huis uit geen enkel religieus gevoel meegekregen. Toch was het juist dit gevoel dat haar dreef naar zen. Ze had de Bijbel gelezen en de Koran. En De Tao van Poeh; de Tao Te King kwam ze toen nog niet doorheen. “Dan pak ik boeddhisme ook even mee”, dacht Yvonne en ze meldde zich aan voor de introductiecursus zen.
Als psychiater zag ze hoe ondersteunend geloof soms was voor haar patiënten. En bij haar man, die wel gelovig was opgegroeid, merkte ze een ‘diepere laag’ op, ook al deed hij niets actiefs meer met het geloof. Ook bij haar nog wel gelovige schoonouders was die diepere laag voelbaar. Een beetje jaloers ging Yvonne op zoek naar wat zij ervoeren. En ze vond het in zen en boeddhisme. Ze heeft jukai gedaan, deels vanuit haar religieuze behoefte. Een daad van verbinding.
Verwondering
Raoul Destrée ging als kind nog wel met zijn katholieke moeder naar de kerk op hoogtijdagen. Zijn vader beschouwt hij als een ‘religieus humanist’. Van huis uit was hij protestants, maar zocht zijn eigen spirituele weg. Hij weigerde in te gaan op de dringende wens van de katholieke kerk om eventuele kinderen uit het huwelijk katholiek te dopen. Maar vader Destrée was tot in zijn vezels een spiritueel mens. Die spirituele verwondering is overgedragen op Raoul.
Raouls eerste diepgaande ervaring met zen deed hij op in een katholieke omgeving, de benedictijner Abdij Slangenburg in Doetinchem. Hij maakte er kennis met en raakte geïnspireerd door de combinatie van zen en christelijke mystiek. Het gaf Raoul een gevoel van diepe verwondering. Toen hij in contact kwam met Rients leerde hij een hele andere kant van zen kennen. Schijnbaar minder spiritueel en vooral heel praktisch. Gaandeweg wist hij beide kanten te verbinden in zichzelf en in zijn zen-onderricht, zijn verwondering werd nog verder verrijkt.
Bettina Zevenbergen was niet atheïstisch of anti-kerkelijk opgevoed. Religie of godsdienst speelde geen enkele rol in de opvoeding, het was er gewoonweg niet. Klasgenootjes konden niet geloven dat Bettina niet geloofde. Het was eigenlijk niet eens ‘niet geloven’, ze wist niet wat het was. Toen ze op kamers woonde, kwamen er eens twee Jehova’s Getuigen aan de deur. Ze liet ze binnen en luisterde vol verwondering. Ze bleven langskomen en zo heeft Bettina, zoals ze het zelf zegt, bijbelstudie aan huis gekregen. “Wat mooi was, was dat ze hun geloof toepasten in hun dagelijks leven.” Iets wat ze later herkende in zen. Bettina heeft jukai gedaan. Uit de behoefte zich te verbinden. Haar familie was erbij; een zus had speciaal voor Bettina een raksu gemaakt.
Van nature
Peter van Beukelen is van nature een religieus mens. Hoewel een wankelend godsbeeld hem ertoe bracht op zijn 18e geen belijdenis te doen, waarmee hij feitelijk uittrad uit de Nederlands hervormde kerk, is hij actief gebleven in christelijke bewegingen. Altijd wel clubs die inclusiviteit nastreefden, organisaties waarbij iedereen welkom was. Wat Peter daar vond, heeft hij later ook gevonden bij Zen.nl. Hij heeft er zich volledig mee verbonden. Overigens ziet hij in de basis weinig verschil tussen alle levensbeschouwingen. “In alle spirituele en religieuze stromingen is de kern hetzelfde: liefde. De meeste mensen deugen. Alles is verandering. Alles is verbonden. Alles is één. Het is overigens niet gemakkelijk om te zien dat alles één is. Dat is niet hetzelfde als ‘alles is goed’. Proberen te zien en ervaren dat alles één is, verbonden en in constante verandering, dat is liefde.”
Peter haalde in zijn aanvaardingsrede ook een mooi citaat van de Dalai Lama aan, uit het boek ‘De kat van de Dalai Lama’. Het citaat luidt:
Mevrouw Trinci, de kok van de Dalai Lama stelt hem een vraag. ‘Ik kom hier al twintig jaar om voor u te koken, maar u hebt nooit geprobeerd me te bekeren. Waarom niet?’ Zijne Heiligheid barstte in lachen uit. Terwijl hij haar hand liefdevol vastpakte, zei hij tegen haar: ‘Mensen bekeren is niet het doel van het boeddhisme. Het doel is hun handvatten te geven, zodat ze groter geluk kunnen creëren. Zodat ze gelukkiger katholieken, gelukkiger atheïsten, gelukkiger boeddhisten kunnen zijn. De beste manier om geluk te bereiken is het schenken van geluk aan anderen.’
Zen is religieus
Er wordt wel beweerd dat zen of boeddhisme geen religies zijn. In de betekenis van ‘godsdienst’ klopt dat wellicht. Maar religie en godsdienst zijn geen synoniemen. En zoals hiervoor te lezen spelen religieuze gevoelens wel degelijk een rol in zen. Niet voor niets heeft de zenmeesters-ceremonie afgelopen zondag plaatsgevonden op een oude religieuze plek, de Stevenskerk in Nijmegen.
Het woord ‘religie’ komt van het Latijnse ‘religio’. De oude Romeinen zelf wisten niet zeker waar het woord vandaan kwam (bron: etymologiebank.nl). Het zou ontstaan zijn uit de verbinding van ‘re’ (opnieuw) met ‘legere’ (lezen) of ‘ligare’ (binden). Hier kunnen we wel wat mee in zen. Opnieuw lezen, opnieuw studeren, opnieuw onderzoeken, opnieuw verbinden. Opnieuw, opnieuw, opnieuw. Steeds weer opnieuw beginnen. Zenmeesters zijn er een toonbeeld van, ook onze tien nieuwe zenmeesters, zoals te lezen in
Hedendaagse Zenmeesters.
Zen is dus wel degelijk religieus. Maar we hoeven niets of niemand te vereren. We mogen ons wel laten inspireren en we mogen zelf anderen inspireren. Onze oefening: zo aandachtig mogelijk te leven. Zoals Rients aangaf in zijn
lezing op de ziopbijeenkomst: “Besteed 80-90% van je tijd aan het goed verzorgen van je omgeving. Je huis, je tuin, je partner, je gezin, alles en iedereen die zich op dit moment bevinden in jouw omgeving.”
Januari gratis proefles bij jou in de buurt, klik hier.
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari