ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Zen en het paradijs
Janita Venema,
Zen.nl Leeuwarden
Tijdens de zenles voor gevorderden in Leeuwarden spraken we over 'onwetendheid', een begrip dat een belangrijke rol speelt in het boeddhisme. We stelden de vraag hoe dit in relatie staat tot het begrip 'erfzonde' uit het christendom. Hoe in verschillende tijden en op verschillende plaatsen in de wereld overeenkomstige inzichten werden verwoord. De christelijke verhalen zijn me vanuit mijn jeugd heel vertrouwd. Wel ben ik de Bijbelverhalen gedurende mijn leven anders gaan begrijpen, namelijk als metaforen. Het verhaal over Adam en Eva en het eten van de boom van kennis is dan geen vertelling over een kapitale fout, maar de beschrijving van een essentieel groeimoment in de ontwikkeling van ieder individueel mens en de mensheid als geheel.
Vrijwel alle wijsheidstradities en religies hebben scheppingsverhalen. In het christendom is het de metafoor van het paradijs met Adam en Eva en alles van de schepping daarin. De mens wordt in dit verhaal door het eten van de verboden appel door een boze God uit het paradijs verdreven, om daarna terecht te komen in de duale wereld van goed en kwaad. Genesis 3:6 verhaalt hoe ten tijde van de schepping alles nog eenheid is. Het was paradijselijk, maar Adam en Eva waren zich daar niet bewust van. Ze waren naïef, onwetend, een ZIJN zoals een kind dat ervaart.
Midden in het paradijs werd de appelboom neergezet met de nadrukkelijke mededeling dat daar níet van gegeten mocht worden. Met andere woorden: God gaf de mens de mogelijkheid en impliciet zelfs de uitnodiging omdat wél te doen. De mens kreeg keuzevrijheid, een eigen wil buiten het eenheidsbewustzijn om. Het kan niet anders dan dat het ‘de bedoeling’ was dat er van de appelboom gegeten ging worden. Geen enkele ouder zou een avondje weggaan, de snoeppot pontificaal op tafel zetten en de kinderen nadrukkelijk zeggen dat ze er niet van mogen eten. De afloop laat zich raden. Het hebben van keuzevrijheid schept zelfbewustzijn. Ik kan het wel doen of ik kan het niet doen. Adam en Eva kiezen ervoor de appel te eten. God wordt boos en ze krijgen ‘straf’. Ze vallen uit het onwetende, paradijselijke eenheidsbewustzijn in de aardse dualiteit. Nu zijn ze aardse mensen.
Er wordt vermeld dat ze beseffen dat ze naakt zijn. Dat waren ze al die tijd al, maar nu is er het besef daarvan: bewust-zijn, ook van het afgescheiden zijn. Afgescheiden van de eenheid en terechtgekomen in de aardse dualiteit van warm en koud, licht en donker, man en vrouw etc. Het is te vergelijken met de toestand van onwetendheid waarover in het boeddhisme wordt gesproken. Dat is de toestand waarin iemand zich niet meer één voelt met het geheel en zich teveel identificeert met zijn ego. Het gevoel van afgescheiden-zijn van de ander en van de omgeving levert veel angst, eenzaamheid, onbegrip en pijn op. Het verlangen naar het verloren gegane gevoel van eenheid, het paradijs, blijft sluimeren in ieder van ons. Zenbeoefening is er steeds op gericht te doorzien dat dit afgescheiden-zijn een illusie is, die we als waarheid hebben aangenomen. Eenheid immers impliceert dat er niets buiten kan vallen; alles behoort daartoe, nog steeds. Oók het aardse bestaan met de pijn van het afgescheiden gevoel. Pas als de mens zich dat realiseert: dat alles, maar dan ook werkelijk alles tot die eenheid behoort, dan vallen we opnieuw samen met de paradijselijke toestand. Sterker nog: we waren er nooit echt uitgevallen! Dat is simpelweg onmogelijk. Samsara is ín Nirvana.
Als we deze cyclus hebben doorgemaakt zijn we niet langer naïef of onwetend, maar zijn we ons bewust van de eenheid of onze eigen goddelijkheid die ALLES omvat. We kunnen die nu bewust ervaren door middel van ons aardse lichaam, met inderdaad ook pijn en ongemak. Het omvat alles. Via meditatie leren we om alles wat hier en nu aanwezig is te laten zijn. Dan ervaren we meer en meer de eenheid, de bron, de goddelijkheid. Dan hoeven we niet langer te lijden onder dat wat er is maar nemen we het met ons volle bewustzijn waar. Deze staat is te vergelijken met de wijze, liefdevolle, verlichte mens. Er valt licht op alles wat er is.
Geïnteresseerd in het thema? Klik dan hier voor meer informatie over de online cursus: Wijsheid in zen & christendom
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari