ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Wijffels heel zenvol
Merel Ritskes-Hoitinga,
Zen.nl Nederland / Radbouduniversiteit Nijmegen
Hierbij doe ik graag verslag van de inleiding die werd gegeven door Herman Wijffels tijdens de bijeenkomst van het Zen.nl leiderschapsforum van 10 november jl. Dit verslag heb ik gemaakt, omdat de inleiding mij bijzonder heeft geïnspireerd. Ik hoop dat door dit verslag Wijffels ‘positief-sceptisch- optimisme’ ook anderen weer zal inspireren.
Een directe collega van Wijffels, uit de directie van de Rabobank, overleed aan een hartaanval tijdens een vlucht boven Thailand. In de tijd die volgde miste Wijffels hem niet alleen enorm, maar moest hij ook onmiddellijk allerlei taken van hem overnemen. Dit gaf veel stress, waardoor hij slecht sliep en onvoldoende rust kreeg. Daarom kwam hij in 1990 het mediteren leren bij mijn echtgenoot
Rients Ritskes. In die tijd zei je zoiets niet hardop in de bankwereld. Het mediteren hielp en deed hem goed, ook zijn vrouw ging mediteren en had er baat bij. “Zodra ik op het kussen zat was er rust.”
Dit heeft geleid tot een lange reis naar binnen. Vanaf 1990 tot op de dag van vandaag mediteert Wijffels, vaak samen met zijn vrouw. “Vanmorgen nog hebben we samen 20 minuten gemediteerd”, aldus Wijffels.
In zijn lezing stonden drie vragen centraal:
1. Wat moeten we nu doen?
2. Welke waarden spelen een rol bij het maken van transities?
3. Vanuit welk spiritueel perspectief geef je vorm aan jezelf en de planeet?
Herman: De manier waarop we het leven nu vorm hebben gegeven kan niet langer dé manier zijn, zo kunnen we niet verder. We zijn als mens uit balans geraakt met de aarde, hetgeen niet duurzaam is. Wat staat ons nu te doen? Wat zeggen de wijsheidstradities? Het taoïsme zegt: wij bevinden ons als mensen op een kosmisch pad en de essentie is om elke stap zo zorgvuldig mogelijk zetten. De harmonie der sferen is het baken van de tao/de weg. Er zijn 'drie sferen':
1. De verhouding tussen mensen onderling dient in harmonie te zijn;;
2. De verhouding tussen mensen en de aarde dient in harmonie te zijn;
3. Als het eerste en tweede in harmonie zijn, zijn mensen ook in harmonie met het kosmische pad.
In het Westen had Pythagoras het ook al over de harmonie der sferen. Het kernthema van de bijbel is exodus, dat wil zeggen: als een manier van leven niet meer werkt, vertrekken we naar een nieuw beloofd land. Je moet de volgende stap zetten in de richting van het nieuwe ideaal. De oude Indiërs stelden dat bij het ontstaan van het universum, de big bang, alle informatie al is ontstaan en opgeslagen die voor de evolutie nodig is. Deze potentie brengen we in de realiteit, elke keer via een nieuwe stap. We moeten NU de volgende stap zetten en vorm gaan geven aan de verdere evolutie van de mens in harmonie met zichzelf en met de planeet. We moeten onszelf in dat proces herdefiniëren.
Maar hoe zien we onszelf en wat zijn onze waarden? Op dit moment zijn mensen bezig elkaar en de aarde uit te buiten. Er is veel onderlinge strijd. In een volgende fase moeten we een nieuwe beschaving vorm geven. Wat betreft de waarden moeten we de toekomst van het leven op onze planeet centraal stellen. Niet vernietigen, niet vervuilen. Planet first, in plaats van Profit en People centraal te stellen. Ook moeten we masculiene en feminiene waarden in onze cultuur herdefiniëren. De masculiene waarden zijn op expansie en groei gericht, de feminiene waarden zijn vormgevende en samenhang brengende krachten. De verhoudingen tussen deze waarden zijn momenteel niet in het gewenste evenwicht. De expansieve krachten zijn te groot en de vormgevende krachten te klein. Het herbalanceren van deze waarden is noodzakelijk en op macroniveau zal het alleen lukken als je dit op microniveau, dus in jezelf doet. Carl Jung sprak in dat verband van onze individuatie.
De eerste vraag van de catechismus is voor iedereen relevant: Waartoe ben ik op aarde? Elke ziel is hier om iets te doen. Je bent er om uit te zoeken wat jouw missie is! Ga de dialoog met jezelf aan zoals het leven zich aan jou presenteert versus wie je bent.
Er is een nieuwe ordening nodig om de balans mens-aarde te herstellen. Dat kan alleen als je ook de verhouding tussen mensen onderling verbetert. Corona stelt dit dilemma flink aan de orde en Wijffels is sceptisch over de vraag of deze heroriëntatie op tijd gaat lukken. De afgelopen decennia worden gekenmerkt door materiële vooruitgang, inclusief emancipatie en onderwijsontwikkeling. De individuele ontwikkeling heeft veel aandacht gekregen. Daarbij is het collectieve in de knel gekomen, en ook de aarde. We zien dit aan het uitputten van natuurlijke hulpbronnen, maar ook dat de rechtstaat niet meer goed functioneert en ook in het onderwijs staat het collectieve minder centraal, getuige de succesvolle opkomst van privaat onderwijs. Het collectieve is ondergeschikt gemaakt aan het individuele belang van mens en organisatie.
Toch gloort er een toekomst van overvloed. We kunnen door de ontwikkeling van moderne technieken nu oogsten uit onuitputtelijke hoeveelheden hernieuwbare energie. En om de noodzakelijke transitie te doen slagen is het beter dit positieve perspectief van overvloed centraal te zetten. In de transitie zal ook het landbouw- en voedselsysteem ingrijpend vernieuwd dienen te worden. Na de tweede wereldoorlog was het adagium “nooit meer honger”. Dit heeft geleid tot maximale productie, maar wel ten koste van heel veel: een uitgeputte en vergiftigde bodem, minder biodiversiteit en voedsel en voedingsgewoonten die de gezondheid bedreigen. Met de nieuwe mogelijkheden en kansen is gezondheid het nieuwe paradigma van waaruit we de wereld nu kunnen gaan organiseren. Want niet alleen hernieuwbare energie komt potentieel onbeperkt beschikbaar, kapitaal is er al in overvloed. Toen het kapitalisme zo’n 200-300 jaar geleden is ontstaan, waren er 1 miljard mensen, eindeloos veel natuurlijke hulpbronnen en weinig kapitaal. Het kapitaal werd de beslissende factor om hulpbronnen te exploiteren. Vandaag de dag zijn de natuurlijke hulpbronnen relatief schaars en mensen kunnen/willen niet meer uitgebuit worden, maar kapitaal is er in overvloed. Daarom is de rente 0%. Het kapitaal moet daarom nu ingezet worden voor de aarde en de mens in plaats van andersom, zoals het tot nu toe nog steeds is. Op allerlei niveaus moeten bedrijven werken aan en verslag doen van hun prestaties op ecologisch gebied, op sociaal gebied en op economisch/financieel gebied. Wijffels houdt ons als zijn gehoor voor: “Laten we gaan voor triple P governance: Planet, People, Profit als de nieuwe norm, waarbij vanaf nu onze planeet op de eerst plaats komt en winst dienstbaar wordt aan de eerste en tweede P.”
Voor meer informatie over zen in companytraingingen zie Zen in bedrijf.
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari