ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven

De geschiedenis van Zen.nl

Rients Ritskes, Zen.nl Nederland

Op zondagmiddag 26 september is er in de Stevenskerk te Nijmegen een feestelijke benoemingsbijeenkomst van tien nieuwe zenmeesters. Het bestuur van de Stichting Zen.nl Nederland nodigt lezers van ZenActueel hierbij uit daarbij aanwezig te zijn. Dus alle cursisten, oud-cursisten en andere belangstellenden zijn hierbij uitgenodigd. Wanneer de 1,5 meternorm dan nog zou gelden, zal er mogelijk geloot moeten worden. Klik hier om je aan te melden.

Ter gelegenheid van deze benoemingen verschijnt er op die dag ook een boek getiteld: Hedendaagse zenmeester, spirituele portretten van 10 hedendaagse zenmeesters anno nu. Hieronder het tweede deel van de door mij geschreven inleiding uit het boek. In het boek van 189 pagina’s zijn tien spirituele biografieën te lezen, opgetekend door zenleraar Walter Jacobs. Deze nieuwe zenmeesters hebben zich binnen Zen.nl gemiddeld meer dan 20 jaar met hart en ziel ingezet voor onze missie (zie deel 1 van deze voorpublicatie) en organisatie. Vanwege hun toewijding, hun voorbeeldfunctie en hun ontwikkelde inzicht krijgen ze binnen onze organisatie de titel van zenmeester. Dit gaat bij Zen.nl anders dan bij de meer traditionele zenscholen. Dat heeft te maken met het feit dat Zen.nl sinds 2010 haar eigen koers vaart, los van de Japanse traditie waaraan onze school overigens in velerlei opzichten schatplichtig is. In de zomer van 2010 erkenden 56 zenleraren en gevorderde cursisten van Zen.nl mij formeel als zenmeester en tekenden een oorkonde waarin dit werd bevestigd. Dat moment beschouw ik als het formele moment waarop we als Zen.nl een nieuwe zelfstandige zentraditie zijn gestart (zie afbeelding).





  Deze stap hebben we gezet omdat Zen.nl zich in de loop van de tijd steeds meer heeft ontwikkeld in de lekentraditie. Dit in tegenstelling tot de traditionele Japanse zenscholen die opleiden tot zenpriesters. Dat zijn priesters die zich in de praktijk bijna uitsluitend bezighouden met rituelen rond het overlijden. De functie van zenpriesters in Japan is grotendeels te vergelijken met het werk van de Nederlandse begrafenisondernemingen. De eisen die in Japan gesteld worden aan zenpriesters en zenmeesters zijn dan ook niet vergelijkbaar met wat zenleraren in Nederland moeten kunnen. Zo bestaat de opleiding in Japan, behalve uit veel mediteren, vooral uit het uit het hoofd leren van heel veel lange sutra’s en staat vooral het oefenen van de rituelen rond de crematie centraal. Een zenpriester wordt in Japan dus niet primair opgeleid om anderen het mediteren te leren, terwijl dat bij ons juist wel het geval is. Dat stelt dus heel andere eisen aan onze opleiding.

Onze op de modernste didactische inzichten gebaseerde opleiding tot zenleraar en zencoach blijkt in een behoefte te voorzien. Veel mensen die bij ons zenleraar of zencoach in opleiding (‘ziopper’) worden, doen dat voor hun persoonlijke verdieping. Ongeveer de helft van de beginnende zioppers heeft daarbij ook de intentie om zelf zenleraar of zencoach te worden. De afgelopen jaren staan er gemiddeld meer dat 100 deelnemers als ziopper ingeschreven. Zen.nl is een Stichting zonder winstoogmerk en sinds 2013 officieel CRKBO-geregistreerd als instituut voor kort beroepsonderwijs. Het zioptraject is een parttime beroepsopleiding, waaraan de deelnemers gemiddeld tussen de 8 en 28 uur per week besteden, afhankelijk van hoe lang men over de opleiding wil doen. De opleiding wordt afgesloten met een stage, scriptie en een examen. Het laatste gedeelte van het examen is openbaar en vaak zijn vrienden en familie daarbij aanwezig. Daarna ontvangt men het zenlerarencertificaat. Zie afbeelding met tien geslaagde kandidaten vlak nadat ze het examen hebben afgerond. In totaal hebben de afgelopen 20 jaar rond 170 zenleraren met succes examen gedaan. Deelnemers die daarna ook de opleiding tot zencoach doen en afsluiten met een examen krijgen het zencoach-diploma uitgereikt tijdens de landelijke ziopdagen.



Tien geslaagden voor het zenleraren-examen, zomer 2018



Opleiders en locatiemanagers aanwezig op de beleidsdagen augustus 2021

Zioppers worden opgeleid door de lokale opleiders en dat zijn er Nederland op dit moment ongeveer 40. Zie afbeelding. Gemiddeld coacht elke opleider dus drie zioppers, maar in de praktijk hebben de junior-opleiders vaak één of twee zioppers in opleiding en hebben de senior-opleiders er meer. De individuele coaching van zioppers door onze opleiders is een wezenlijk deel van de opleiding. Ook in de Chinese en Japanse Rinzai-zentraditie is de individuele aandacht van de leraar voor zijn of haar leerlingen altijd belangrijk geweest. Dit heeft ook te maken met de in de Rinzai-traditie ontwikkelde koanstudie als didactische methode om de geest van zenmonniken te trainen. In Rinzai-kloosters verblijven meestal niet meer dan 20 of 30 monniken, terwijl in het Soto-zenklooster in Japan traditioneel honderden monniken verbleven. De koanstudie is naast het mediteren een van de parels van de zentraditie. Ik ben daarom heel blij dat in 2020, na jaren voorbereiding, eindelijk mijn nieuwe boek over koans en koanstudie gepubliceerd is. De geïnteresseerde lezer verwijs ik graag naar dit nieuwe koanboek: Zen en onzin van het leven, een verzameling klassieke en moderne koans. Van dit boek verschijnt binnenkort een gewijzigde tweede druk. De tweede druk krijgt ook een andere titel, nl.: Het nieuwe koanboek, een verzameling klassieke en moderne koans.

In de coaching, dat een wezenlijk onderdeel van onze opleiding van zioppers is, staan de persoonlijke doelen en leerbehoeftes van de zioppers centraal. Het gaat over de praktische vertaling van de zenfilosofie naar de praktijk van het dagelijks leven. De verplichte literatuurlijst komt in deze gesprekken ruimschoots aan de orde en omdat er in de opleiding veel tijd en ruimte is voor deze coaching, kunnen hier ook vaak meer persoonlijke zaken worden besproken die niet direct aan de opleiding zijn gerelateerd. Naast de coaching zijn onze wekelijkse meditatielessen en maandelijkse studieklassen een wezenlijk deel van de opleiding. Zo zijn er studieklassen rond de boeken Leer denken wat je wilt denken en Leer voelen wat je wilt voelen en rond thema’s als zencoaching, de dialoog en rituelen. Hierin worden alle rituelen geoefend die rond het geven van de cursusbijeenkomsten, zoals het corrigeren van de meditatiehouding, het slaan op de meditatiebel en de theeceremonie. De zenlessen worden traditioneel altijd afgesloten met een eenvoudige theeceremonie, maar ook het ‘goed’ op de meditatiebel slaan is minder eenvoudig dan menigeen denkt en vergt dan ook veel oefening én concentratie.

Vier maal per jaar organiseren we landelijke opleidingsdagen voor zioppers. Het zijn verdiepingsdagen waarin diverse onderwerpen uitgediept worden die aan de opleiding gerelateerd zijn.



Zenlerarenopleidingsdag 2019



Zenlerarenopleidingsdag 2019

 

Seiko Hirata Roshi (1923-2008)

Vaak worden deskundigen van buiten uitgenodigd om lezingen te geven of worden workshops en lezingen verzorgd door onze eigen opleiders. Onderwerpen die de afgelopen ziopdagen centraal stonden, waren bijvoorbeeld: zenmeesters uit het verleden, de dood, kunst, symbolen, koan, het kwaad, de werking van onze hersenen, placebo- en nocebo-effect. Tot slot vormen de zeer intensieve zesdaagse meditatietrainingen, sesshins genaamd, een wezenlijk onderdeel van het zioptraject.

Hoewel wij ons in de loop van de tijd in een andere richting hebben ontwikkeld dan de Japanse zentraditie, heb ik persoonlijk toch ongelooflijk veel geleerd van mijn vele verblijven in de diverse Japanse zenkloosters. Naast veel andere zenmeesters die ik op mijn weg ben tegengekomen, voel ik mij vooral schatplichtig aan Seiko Hirata Roshi (1923-2008), zenmeester van Tenryu-ji in Kyoto (zie afbeelding). Hij was mijn belangrijkste verlichte voorbeeld, ook omdat hij veel minder conservatief was dan de meesten van zijn collega’s. Zijn openheid voor de ontwikkelingen in de moderne tijd heeft hij waarschijnlijk ontwikkeld toen hij als student vier jaar in Europa heeft gestudeerd en redelijk Duits en Engels leerde spreken. Zo was hij ook de eerste van de vooraanstaande zenmeesters die eind vorige eeuw formeel excuses heeft gemaakt voor de fouten die de Japanse zentraditie in de Tweede Wereldoorlog heeft gemaakt.

Ik ben heel blij dat hij mij - na een stevige toelatingstest - tot zijn beroemde klooster met prachtige zentuinen heeft toegelaten. Dat was in september 1986. Van hem kreeg ik bij het intreden in het klooster de tempelnaam RanZen, wat ‘Nederlandse zen’ betekent. Zie de foto waar ik in de achterste rij iets links van het midden sta. Door mijn lengte steek ik iets boven mijn medemonniken uit.



Alle zenmonniken van Tenryu-ji tijdens bedeltocht in Kyoto, voorjaar 1987

De twee Japanse karakters voor Ranzen prijken op de oorkonde (zie de eerste afbeelding) en op alle officiële diploma’s en certificaten die Zen.nl uitgeeft. Ook ben ik Hirata Roshi veel dank verschuldigd voor het feit dat hij tussen 1989 en 2000 bijna jaarlijks één of twee van zijn senior monniken naar Nederland afgevaardigde om ons te helpen een goede sesshin-routine op te bouwen. Op afbeelding 11 zijn de twee Japanse monniken te zien die ons in augustus 1989 bezochten. Een van hen (de bovenste van de twee op de foto) is nu zenmeester van Tenryu-ji. De foto is genomen in de Werfkelder onder Oudegracht 297 in Utrecht waar we na een grondige renovatie ervan in 1988, begin 1989 introkken. Op afbeelding 12 is een van de eerste cursusgroepen van gevorderden te zien. Ook die foto is in de zomer van 1989 genomen.

 

Na afloop van eerste weekendsesshin 1989 met twee zenmonniken uit Japan



Een van de eerste cursusgroepen in de Werfkelder in Utrecht

Ik heb deze jaarlijkse afvaardigingen vanuit Tenryu-ji enerzijds ervaren als ‘controle’ vanuit Japan, anderzijds als een enorme steun en erkenning van onze jonge Nederlandse zentraditie. Na 10 jaar visitaties uit Japan, kreeg ik in 2000 te horen dat men alle vertrouwen in mij had en ik zonder de jaarlijkse bezoeken verder kon. In 2004 bezocht ik Hirata Roshi voor het laatst. Hij overleed in 2008 en vijf jaar later is het tot een formele breuk gekomen tussen Zen.nl en Tenryu-ji, iets waarover destijds op sociale media de nodige ophef is gemaakt.

Het getal 10
Dit getal komt in mijn leven een paar keer terug. Ik besloot tijdens mijn eerste sesshin bij Kerk en Wereld in Zeist, onder leiding van Judith Bossert en Boudewijn Koole, om zenleraar te worden. In datzelfde jaar, 1977, besloot ik meteen ook zelf eerst tien jaar lang dagelijks te mediteren en zoveel mogelijk sesshins te doen. Aan dat voornemen hield ik mij en 10 jaar later, eind 1987, gaf ik in Utrecht mijn eerste zenlessen. Ik was toen net terug van een verblijf van elf maanden in Japan. Intussen ben ik 10 jaar studieadviseur geweest. Om tijdens mijn opleiding tot zenleraar in mijn levensonderhoud te voorzien werd ik studieadviseur aan de medische faculteit in Utrecht. Ik heb dat werk van 1980 tot en met 1990 met heel veel plezier gedaan. Deze 10 jaar werkervaring aan de universiteit heb ik als bijzonder leerzaam ervaren. Een ervaring die me als zenleraar zeer van pas kwam. Ik werkte er met jonge, intelligente en gemotiveerde mensen die in hun studietijd de nodige uitdagingen tegenkwamen. Hier leerde ik meer van dan van de ultra-theoretische kennis die ik opdeed tijdens enkele jaren dat ik in deeltijd de studie Filosofie aan de universiteit volgde. Hierna heb ik over mijn inzichten en ervaringen een boek geschreven, getiteld Zen en de kunst van het studeren. Het boek kreeg veel publiciteit en positieve recensies en kwam in 1990 zelfs op de NRC-bestellerslijst terecht. Twee van de belangrijkste inzichten uit het boek pas ik tot op de dag van vandaag toe en deel ik met iedereen die het wil horen. Dit is ten eerste het niet te onderschatten belang van een goede fysieke conditie voor het leveren van duurzame creatieve en intellectuele prestaties en ten tweede het grote belang van het zo helder

 

Buiten mediteren tijdens weeksesshin augustus 2010 in Denemarken



Buiten mediteren tijdens weeksesshin juli 2021 in Lochem

mogelijk hebben van waarom je doet wat je doet, oftewel je doelbewustzijn. Om die reden ben ik de inleiding van dit boek begonnen met een uitvoerige beschrijving van de missie van Zen.nl. Je bewuste en onbewuste intenties zijn bepalend voor de mate waarin je je duurzame geluk zult realiseren.

Nu in 2021, weer iets meer dan 10 jaar nadat mijn gevorderde studenten mij erkenden als zenmeester, ervaar ik de tijd gekomen om 10 van de inmiddels zeer ervaren zenleraren uit onze school te erkennen als zenmeesters. Dat het er 10 zijn, is net zo toevallig als de manier waarop mijn ontwikkeling in perioden van 10 jaar lijkt te verlopen. De komende 10 jaar hoop ik er zeker nog 10 te kunnen benoemen en daarna kan ik rustig met pensioen. Overigens, hoewel het mijn voornemen is om tegen die tijd met pensioen te gaan, is dit nog geen belofte. Immers veel zenmeesters blijven tot op hoge leeftijd actief en persoonlijk vind ik dat dan ook een mooi streven.

ZenActueel Blog

Aanbevolen links:
Zen Incompany
Zen.nl winkel

ZenActueel nieuwe artikelen

'Ik wil niet' ligt op het kerkhof

Zen, oorlog en vrede - verslag

Autisme en zendokussentjes

Sesshin-ervaringen

Tommy Wieringa plant eerste boom

Is SMART wel zo smart?