ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Peter van Beukelen: Leren is de lol van het leven
Walter Jacobs /
Zen.nl Eindhoven en
Zen.nl Den Bosch
Voor meer informatie en aanmelden voor de zenmeestersbenoeming a.s. zondag
26 september: klik hier.
Ter gelegenheid van de benoeming van tien zenmeesters op 26 september a.s. in Nijmegen verschijnt er een nieuw boek getiteld: Hedendaagse zenmeester. Schrijver en zenleraar Walter Jacobs maakte op basis van uitgebreide interviews tien spirituele portretten van de te benoemen zenmeesters. Hieronder alvast het eerste van zijn 10 portretten.
Er woont een nieuwe zenmeester in Utrecht. In een karakteristiek pand uit 1613, gelegen in een zijstraat van de Oudegracht op slechts tientallen stappen van de plek waar ooit Zen.nl is begonnen. Hij woont daar sinds zijn afstuderen als dierenarts; toen was het nog een bouwval, nu welhaast een museum van het ‘Rijke Roomsche Leven’, bestaande uit de verzamelde parafernalia van zijn partner Stef.
Peter van Beukelen (1948, Vlaardingen) mediteert sinds 1990 en is daarmee een van Rients’ zenstudenten van het eerste uur. Vanaf nu mag hij zich bovendien zenmeester noemen, een titel die hij overigens weinig denkt te gebruiken. “Er verandert niets.”
Cruciale ervaringen
Op een zaterdagmiddag ergens in 1990 – precieze datum en tijd kan Peter zich niet meer herinneren – volgde hij een proefles zen bij
Rients in de mooie werfkelder onder Oudegracht 297. “Ik heb toen, op het kussentje, verbaasd naar mijzelf zitten kijken: wat ben ik nu toch aan het doen?” De aanleiding om kennis te maken met zen waren werkstress en meer existentieel, het feit dat hij sinds een jaar leefde met de diagnose Hiv-positief, wat toen nog synoniem stond voor een vrijwel zekere dood op korte termijn. Voor zijn veertigste verjaardag had Peter van een nichtje een mok gekregen met daarop de vrolijke tekst ‘Bij 40 begint het leven!’. Niet veel later vernam hij de diagnose en die tekst kreeg toen een heel andere lading. De mok staat nog altijd goed zichtbaar in de woonkamer te pronken.
Na de proefles is Peter gestart met de introductiecursus en leerde zo, al luisterend naar Rients en zittend op het kussen, hoe om te gaan met stress en diepe onzekerheid. Hij leerde verdriet voelen en loslaten, en zo verminderde de ontstane paniek. Ondanks voortdurende gedachtes als ‘de 50 haal ik niet’ en ‘de eeuwwisseling haal ik niet’. Het lijden bracht ook levenslust voort die zich vooral vertaalde in zijn werk, waarin hij zijn ambities is gaan vormgeven. Het mediteren en de coaching hebben hem door die crises heen geholpen en gelukkig zijn er inmiddels effectieve medicijnen voorhanden.
Zijn hele werkzame leven heeft Peter doorgebracht aan de faculteit diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht. Aanvankelijk als internist ‘grote huisdieren’ (paarden, koeien, schapen, geiten), als universitair docent en later op de afdeling didactiek van de faculteit. Deze lange carrière op min of meer dezelfde plek verklaart Peter uit het feit dat hij het werk gewoon altijd heel leuk heeft gevonden, maar hij vermoedt ook een bubbel ergens in zijn onderbewustzijn. Trouw, loyaliteit en onwil om los te laten hebben zeker ook hun rollen gespeeld.
Naast het inhoudelijk klinische werk ging zijn belangstelling steeds meer uit naar het onderwijskundige. Hij verbaasde zich over – of eerder, ergerde zich aan het conservatisme en de onkunde op het terrein van de didactiek op de faculteit diergeneeskunde. Dat had hij als student ook al ondervonden. “Dan werd bij een hondenbot gevraagd of het de linker- of de rechter-ulna (ellepijp) was. Kennis die alleen relevant is voor een patholoog (want er komt altijd een volledige hond op het spreekuur en niet een losse ellepijp) en slechts 1 op de 1.000 kiest dit specialisme.” Er werd niet nagedacht over didactiek. Peter: “Wilde je op een lagere school lesgeven, moest je vier jaar studeren. Had je een universitaire studie gedaan en misschien nog één jaar onderwijskundige vaardigheden, dan kon je in het voortgezet onderwijs terecht. Ging je lesgeven op een universiteit dan was geen enkele didactische bevoegdheid vereist.” En waar het inmiddels bij veel andere faculteiten wel op de agenda stond, stond het bij diergeneeskunde nog helemaal niet op het netvlies. Daar wilde Peter wat aan doen. “Ik werd wel een beetje een Don Quichotte.” En de windmolens waren taaie tegenstanders. Zijn inzet is eens bestempeld als ‘nazi-methoden’. Een kwalificatie die wezensvreemd is als je Peter een beetje kent. Het zegt vooral veel over de heftige weerstand die hij tegenkwam.
Peter groeide op in Vlaardingen samen met twee zussen in een Nederlands Hervormd gezin. Zijn moeder was huisvrouw, zijn vader werkte op de RDM-werf, waar hij op zijn 14e als loopjongen begon. Door een bedrijfsongeval verloor hij twee vingers, waardoor hij niet meer op de werf kon werken. Hij werd toen ‘loopjongen’ op de tekenkamer en ging intussen studeren aan de HTS. Hij maakte carrière en zag de ss Rotterdam als zijn levenswerk. Het beroemde schip werd in 1959 te water gelaten. In Peters geheugen staat deze gebeurtenis gegrift: zijn vader trots en bescheiden naast de genodigde hoogwaardigheidsbekleders bij de tewaterlating door Koningin Juliana van ‘Het Bootje’, zoals de oceaanstomer in huize Van Beukelen werd genoemd.
Vader werkte altijd hard, maakte lange dagen, was ook vervuld van zijn werk. Moeder zorgde voor de kinderen en het huishouden. Peter had een rustige jeugd, althans zonder al te veel uiterlijke conflicten. Innerlijk speelde wel de nodige onrust.
Zijn seksuele geaardheid begon te dagen en zijn godsbeeld wankelde. Op zijn 18e heeft Peter ervoor gekozen niet zijn belijdenis te doen en dat betekende een formeel loslaten van de Nederlands Hervormde kerk, als instituut vooral. Een gevoel voor het religieuze is altijd gebleven en dat heeft Peter ook verder ontwikkeld.
Dat verliefde gevoelens zich richtten op jongens en mannen, heeft Peter in eerste instantie verdrongen. In die tijd heeft hij ook een vriendin gehad. Dat paste beter in het plaatje van het milieu waarin hij was opgegroeid. Toen hij ging studeren, werd het steeds helderder en op zijn 21e accepteerde hij voor zichzelf zijn homoseksualiteit. Het duurde nog twee jaar voordat hij het thuis vertelde; eerst zijn zussen, iets later zijn ouders. Vooral moeder had verdriet, om Peter, om de moeilijkheden die hij allemaal tegen zou komen door ‘anders’ te zijn. Het had tijd nodig; later was het allemaal eigenlijk geen probleem meer. De familiebanden zijn altijd hecht gebleven.
Bij de toch wel ‘macho’ faculteit diergeneeskunde was het eigenlijk helemaal geen punt. “Daar verliep de acceptatie heel natuurlijk. Ondanks al die stoere boerenzonen. Mijn vooroordeel klopte niet.” Vooroordelen waren er natuurlijk wel. “Uw echtgenote mag op de eerste rij”, gaf de decaan vriendelijk aan bij de promotie van Peter in 1983. Het wekte enige verbazing toen Peters partner Stef op de eerste rij plaatsnam. “Het was vooral grappig. Al met al was mijn ‘coming out’ een natuurlijk proces.”
Openheid en bewustzijn
Dat Peter in zijn streven naar betere onderwijsmethoden op de faculteit diergeneeskunde weerstand tegen zou komen, had hij wel verwacht. Maar dat deze zo heftig zou zijn, daarover was hij toch geschokt. En soms ook boos. Toch heeft hij steeds geprobeerd positief, maar ook vasthoudend in het proces te staan. “Ik was van nature wel open. Op de universiteit was altijd wel gedoe, maar ik sprak mij ook altijd al uit. Ik beoefende al enige tijd zen toen ik die tegenwerking tegenkwam. Daardoor was ik beter in staat bewust te reflecteren, ook op zo’n moment dat ik werd aangevallen. Zo kon ik open blijven, gefundeerder nog dan voorheen. Rients heeft het vaak over bewegen van frustratie naar inspiratie. Dat heeft me in die tijd heel concreet geholpen: ik heb een hoop inspiratie kunnen halen uit al die ellende!”
Wat steeds geraakt wordt is je ego, het idee van jezelf als vaste identiteit. Van daaruit ga je anderen de maat nemen, veroordelen. Peter heeft in die tijd geleerd zijn negatieve emoties te voelen en daardoor nam steeds vaker verbazing de plaats in van veroordeling. “Ik zou wensen dat de politiek zich ook wat meer in die richting zou ontwikkelen.”
Overigens is er met ego en de daarmee gepaard gaande trots niet per se iets mis. Als je het maar doorziet. “Dat is mijn ego”, zegt Peter trots, wijzend op de stapel proefschriften waarvan hij de promotor is. Dat zijn werk breed wordt gewaardeerd, moge blijken uit de benoeming in 2010 tot Ridder in de Orde van Oranje Nassau.
Het gaat om jezelf zijn. Authentiek. Voor Peter is wijlen Ien Dales (o.a. minister van Binnenlandse Zaken (PvdA)) het archetype van authenticiteit. Van haar wordt nog vaak de legendarische speech aangehaald, met haar uitspraak ‘Een beetje integer bestaat niet’. Hij kende haar persoonlijk. “Zij trok zich niet veel aan van wat anderen vonden. Wat niet hetzelfde is als onverschilligheid. Je kunt beter zeggen dat iemand die zichzelf is, zich niet laat leiden door wat anderen vinden. Angst, bubbels wel voelen, maar je er niet door laten sturen. Tenzij bewust. Geleidelijk aan kom je zo soepeler in het leven te staan.”
Een andere inspiratiebron is wijlen Annie Brouwer-Korf (oud-burgemeester van Utrecht). “Zij zat zwanger in de gekaapte trein bij Wijster (1975) en die heftige gebeurtenis heeft haar tot een switch in haar leven gebracht: zij ging zich inzetten voor de ‘publieke zaak’. Heel inspirerend.”
Leren als drijfveer
In 1997 werd didactiek Peters hoofdtaak, vanaf 1 januari 2005 als hoogleraar Kwaliteitsbevordering Diergeneeskundig Onderwijs. Tegen de stroom in heeft hij deze leerstoel zelf weten te creëren, daarbij zeer gesteund door Rients als zijn coach. De meeste weerstand tegen de hervorming was afkomstig van de veterinaire anatomen en fysiologen. Het leverde veel praktisch inzicht op in het zen-concept ‘vorm is leegte, leegte is vorm’, over de relatie tussen functie en materie.
Leren is altijd een grote drijfveer geweest in het leven van Peter. En hoewel zijn ouders geen onderwijsachtergrond hadden, lijkt die drijfveer toch in de genen te zitten: zijn beide zussen hebben de kweekschool doorlopen (tegenwoordig pabo). Je kunt altijd overal van leren. Vooral van de moeilijkheden. “Zonder hobbels en problemen in je leven ben je misschien wel slechter af dan met.”
Veel weerklank heeft hij altijd gevonden bij Rients die zelf geregeld herhaalt: “Leren is de lol van het leven”. Rients heeft Peter al vroeg het zenleraarschap in het vooruitzicht gesteld. “Hij heeft niet gepusht, ik heb alle tijd gehad om het idee te laten rijpen, maar hij wist natuurlijk heel goed dat hij een snaar had geraakt.” Behalve als zenleraar is Peter een belangrijke rol gaan spelen in de didactische ontwikkeling van Zen.nl en de zenlerarenopleiding. Vele zenleraren hebben bij hem proefexamen gedaan, de toegang tot het officiële examen. Ben je voorbij de Poort van Peter, dan kun je redelijk zeker zijn van je zaak!
“Andere mensen gelukkig zien worden van leren; daar word ik gelukkig van. Mooi om te zien dat echte kennis ontstaat als het zich voordoet, zodra het relevant is. Dan wordt kennis onderdeel van inzicht. Dit geldt zowel voor vakkennis als zelfkennis. Daarom vond ik het belangrijk dat ook persoonlijke ontwikkeling onderdeel ging uitmaken van het curriculum diergeneeskunde.” Overgeleverde wijsheden hebben hierbij altijd inspira¬tie opgeleverd. Zoals Confucius:
Vertel het me en ik zal het vergeten;
Laat het me zien en ik zal het onthouden;
Betrek mij erbij en ik zal het begrijpen;
Stap terug en ik zal handelen.
Of Schopenhauer:
“Voor het geluk van de mens is het noodzakelijk dat hij iets doet, iets onderneemt, of alleen maar iets leert.”
Een belangrijk didactisch inzicht is het belang van herhaling. “Herhaling is de kracht van onderwijs. Dan blijft het niet bij kennis alleen, maar dan ga je het ervaren, voelen. Dan wordt het inzicht en maak je het je eigen.”
Het zijn dergelijke didactische principes die we terugvinden in onze opleiding tot zenleraar en zencoach. Peter heeft een grote rol gespeeld in het borgen hiervan, zodat het kan worden doorgegeven en verrijkt.
Liefde is … alles is één
Toen hij de geïnstitutionaliseerde religie losliet, is het religieuze gevoel (van Peter) niet verdwenen. Sterker nog, dat gevoel is juist verdiept. In de jaren ’70 was hij actief bij de Domkerk, een sociaal bewogen club, vanuit christelijke motieven begaan met het lot van ontwikkelingslanden. Het was een kerk die open stond voor iedereen, zonder veroordelingen op grond van oude dogma’s, zonder onderscheid op basis van geaardheid, geslacht, gezindte of wat dan ook. Predikant Van de Werf was de inspirator en initiator. Peter was een van de kistdragers bij de uitvaart van de predikant in 1979.
Daarna is Peter nog vele jaren actief geweest in de Centrumge¬meente, waar mensen aan de rand van de kerk nieuwe inspiratie konden vinden.
“In alle spirituele en religieuze stromingen is de kern hetzelfde: liefde. De meeste mensen deugen. Alles is verandering. Alles is verbonden. Alles is één. Het is overigens niet gemakkelijk om te zien dat alles één is. Dat is niet hetzelfde als ‘alles is goed’. Proberen te zien en ervaren dat alles één is, verbonden en in constante verandering, dat is liefde.” De actualiteit ten tijde van deze bespiegelingen daagt die liefde wel uit. “Ben ik één met de bestormers en plunderaars van Het Capitool die op 6 januari van dit jaar in Washington zo tekeer gingen?”, vraagt Peter zich af.
Vertrouwen hebben, kunnen voelen dat alles met alles verbonden is, weten dat een ‘ikje’ handig is (bijvoorbeeld om een gesprek te voeren) en dat je tegelijkertijd deel uitmaakt van een groter geheel; dát ervaren is liefde voelen. “Voor mij is dat de betekenis van de energielaag in Rients’ denkmodel, dat wij in de cursussen gebruiken om de werking van ons doen en denken te verhelderen. (Zie afbeelding 16 ) Voor mij is dat God en dat houdt in dat God niet iets buiten jezelf is.
Vertrouwen en loyaliteit
Loyaliteit is een bubbel van Peter die gaandeweg is getransformeerd in trouw en vertrouwen. Die weg heeft zich ontwikkeld van onwil om los te laten naar los kunnen laten. Nu zijn vertrouwen en loyaliteit één, zeker waar het gaat om zijn band met Rients. Er zijn vele momenten geweest dat hij Peter bij de les en op het pad heeft gehouden. Nog levendig voor de geest staat een herinnering aan een bijeenkomst in 1998 in Stadskasteel Oudaen in Utrecht. “Ik voelde me niet goed, was uit het lood geslagen door al het gedoe op de faculteit. Ik wilde in de pauze ongezien wegsluipen toen Rients, die in gesprek was met iemand, mij in het oog kreeg. “Jou moet ik nog even hebben.” Ik ben maar gebleven. Hij had gezien dat het niet zo goed met mij ging en na afloop van de bijeenkomst sprak hij mij weer aan. “Jij wordt zenleraar” zei hij en sindsdien is Rients mijn coach. Dat was zo’n moment waarbij hij de katalysator is geweest in mijn ontwikkeling. Ik heb het allemaal zelf gedaan, ik ben zelf voor de leerstoel die ik heb bekleed gegaan, maar Rients gaf me drive. Hij zegt niet wat je moet doen, hij doet suggesties. Van huis uit ben ik groot geworden met het idee ‘Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg’. Inmiddels heb ik ingezien dat een ‘klein ego’ groei in de weg zit en heb ik deze bescheidenheid wel afgeworpen. Van frustratie inspiratie maken door vrijwillig te oefenen in afzien. Daar heeft Rients me toe aangezet. Ik voel alleen maar dankbaarheid.”
Het religieuze gevoel van ‘alles is één’ heeft handen en voeten gekregen door vertrouwen te ontwikkelen. Vertrouwen in de zenleraar, vertrouwen in Rients en zijn lessen, Rients’ vertrouwen in Peter, vertrouwen in zichzelf. “Geleidelijk aan ben ik het beter gaan voelen, de eenheid van alles, vertrouwen. Voelen is iets anders dan weten. Het besef dat alles permanent in verandering is, is een bevrijding, maar voelt soms ook angstaanjagend.” Peter heeft ermee geoefend in tientallen sesshins, de oefening in eenheid van hart. Zijn eerste weeksesshin deed hij in 1999, hij had toen al meerdere weekendsesshins in de kelder aan de Oudegracht achter de rug.
Het leerproces tussen leraar en leerling gaat niet zonder slag of stoot. “Rients kan een pittige leraar zijn. Ook een loyaal mens als ik kwam geregeld in de spagaat van ‘me voegen’ en ‘verzetten’. Maar zeker in de eerste periode van coaching heeft Rients me overeind gehouden, waar ik heel dankbaar voor ben en uit die dankbaarheid komt mijn loyaliteit. De beknelling tussen ‘voegen’ en ‘verzetten’, mijn dankbaarheid en loyaliteit hebben me uiteindelijk meer vertrouwen gegeven. Ik ben meer en meer gaan benoemen wat ik vind, dat hield ik eerder voor me.”
In de tijd dat Rients in Denemarken woonde, heeft Peter lessen gevolgd bij diverse andere zenleraren, maar Rients is altijd zijn leermeester gebleven en voor coaching ging hij meerdere malen per jaar naar Denemarken.
Van cursist naar leerling, leraar en meester
En nu is Peter van Beukelen zenmeester. Het was een doelloze weg daarnaartoe, dat wil zeggen, hij heeft zelf nooit het plan gehad om zenmeester te worden. Zo is het steeds gegaan. Zen komt op steenworp afstand van zijn huis op zijn pad, dus is hij maar gaan zitten. Rients zegt dat hij zenleraar wordt, dus is hij maar zencursussen gaan geven. Rients bevordert hem tot osho, dus blijkt Peter osho. In de sesshin waarin die benoeming plaatsvond, waren er meer die die titel ontvingen. Ze reden samen terug, de auto noemden ze ‘de osho-mobiel’ en vrolijk zongen ze, op de wijs van een klassiek reclamedeuntje, “Osho hier, osho daar, osho is uw hulp in huis. Oshooo!”.
Sinds zijn emeritaat in 2013 is Peter structureel bij Zen.nl gaan lesgeven, coachen en anderen opleiden. Sindsdien speelt hij ook een actievere rol. Hij draagt bij aan de kwaliteitsverbetering van de opleiding en verzorgt ook weekendsesshins. En intussen werkt hij gewoon aan zichzelf, zich geleidelijk aan polijstend in zazen, thuis, in de zendo en op sesshins.
Op 27 mei 2017 heeft Peter in Utrecht jukai gedaan. Na lang wikken en wegen koos Peter ervoor ‘officieel’ boeddhist te worden. “Wat me steeds had weerhouden om jukai te doen, was het idee dat je je conformeerde aan één club en daarmee andere uitsloot. Het inzicht dat beide tegelijkertijd waar zijn - je uitspreken voor de sangha en tegelijkertijd geheel open staan voor anderen, andere groeperingen, de wereld - kwam pas laat binnen. Toen was het tijd voor jukai.”
In 2018 is Peter elf weken in Japan geweest om op het eiland Shikoku de bekende pelgrimstocht langs 88 tempels te lopen. In zijn eentje. Hij wilde zijn eenzaamheid en angst ontmoeten. “Je bent op jezelf teruggeworpen in een vreemde omgeving waar je de taal niet spreekt.” Hij wist niet wat hij kon verwachten en had ook niet echt verwachtingen. Hij was goed getraind na een jaar geregeld wandelen in Nederland, voldoende kilometers in de benen om de 1.200 kilometer in een week of tien te kunnen volbrengen. Natuurlijk speelden er scenario’s in zijn hoofd rondom mogelijke problemen, ‘Wat als…? ... Als dit … ?’. En steeds was het antwoord ‘Ik weet het niet’ en tegelijkertijd ervoer hij vertrouwen.
De pelgrimstocht loopt van A naar A, je loopt als het ware een cirkel. Peter schat dat hij van de 1.200 kilometer er 1.100 daadwerkelijk in zijn eentje gelopen heeft. Herkenbaar gekleed als pelgrim ontving hij geregeld giften en wat hem vooral opviel was hoe gelukkig de mensen uit hun ogen keken als hij hun gaven aannam. Zelfs als duidelijk was dat de gever het zelf niet zo breed had. ‘Geven maakt gelukkig.’
Na zijn terugkomst in Nederland vroeg Rients aan Peter of hij eenzaam was geweest. “Nee.” Hoewel er diverse momenten zijn geweest waarop hij eenzaamheid had kunnen ervaren. Zoals toen hij in zijn eentje zijn 70e verjaardag ‘vierde’, de keren dat hij zich onderweg wat ziek voelde en tegen het einde van de tocht toen hij een ernstige val maakte en in een Japans ziekenhuis terechtkwam. Wat hij steeds vooral ervoer was ‘overgave’, ook een vorm van geven en dat maakt gelukkig. Hij heeft dit gezien bij de zenpriester die in zijn eentje een kleine tempel onderhield in een klein dorp in een dal. Drie dagen hebben ze de rituelen samen gedaan, om 6.00 uur de dag beginnend met het luiden van de bel over de vallei en daarna met hun tweeën 45 minuten zazen. De priester was blij met Peters gezelschap. Deze ervaringen brachten inzicht. “Alleen zijn is een feit, eenzaamheid een bubbel.”
Of hij eigenlijk nóg gelukkiger kon worden, vroeg Rients aan Peter daags voor de reis. “Dat maakt me eigenlijk niet zoveel uit”, had Peter geantwoord. Rients zei: “Eigenlijk hoef je helemaal niet op reis.” Peter: “Nee, eigenlijk niet. Maar ik ga wel!”
Sprak hier al een zenmeester?
Zenmeesterschap…wat is dat?
“Klinkt als iets verhevens. Zo voel ik mij helemaal niet. Het suggereert: ‘Ik ben er’, maar dat geloof ik niet. Als je de illusie hebt wijs te zijn, wil je niet meer leren. En ik wil blijven leren, blijven trainen in wijsheid. Wijsheid is dynamisch.”
Volgens Peter heeft wijsheid niet per se iets te maken met ouder worden. “Ik ken jonge wijze mensen, ik ken oude mensen die niet wijs zijn. Dat is wel een thema dat ik wil uitdiepen: leeftijd, leef-tijd, ouderdom en wijsheid.”
Zenmeesterschap…het is een andere dimensie van het zenleraarschap. “Daar was ik destijds heel blij mee. Eigenlijk verandert er niets. Ach ja.”
Peter van Beukelen: geleidelijk aan plotseling zenmeester geworden.
Voor meer informatie en aanmelden voor de zenmeestersbenoeming a.s. zondag
26 september: klik hier.
Interview zenleraar Walter Jacobs
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt