ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Foto: Ben van Bohemen NIOD
Onze ontwikkeling in beelden
Jan Brok,
Zen.nl Bergen op Zoom
In de eeuwenoude traditie van zen en christendom spelen beelden een belangrijke rol in het begeleiden van mensen naar verlichting. Jan Brok bespreekt in een van zijn lessen in de komende online cursus Wijsheid in Zen en Christendom deze beeldtradities en kijkt naar overeenkomsten en verschillen en wat wij daarvan kunnen leren. De cursus start op donderdagavond 27 januari. Klik hier voor meer info en aanmelding.
Wie in Amersfoort woont, kent de ladder van Armando, te vinden bij een van de zuidelijke invalswegen naar het centrum. Een grote zwarte bronzen ladder die 14 meter omhoog reikt, ter herinnering aan de gevangenen uit kamp Amersfoort. Deze ladder doet mij denken aan het verhaal van Jacob en de ladder dat mij als kind al fascineerde. In een droom ziet Jacob een ladder die op aarde stond en helemaal tot de hemel reikte. Daarlangs zag hij engelen omhoog gaan en afdalen. Hij hoorde ook God tot hem spreken: "Ik zal er zijn voor jou." Daarna werd hij wakker en ontzag en eerbied bevingen hem. Die plek beschouwde hij als de poort van de hemel en daarom richtte hij een gedachtenissteen op (Genesis 28).
In dit verhaal staat de ladder symbool voor de verbinding tussen hemel en aarde; de ladder staat eigenlijk voor ons lichaam. Want als wij rechtop staan, verbinden wij aarde en hemel. Het vraagt niet veel verbeelding om bij Armando’s ladder engelen te zien opstijgen en neerdalen. De engelen staan in het verhaal symbool voor de verlangens en behoeften die zich in ons lichaam voltrekken. Er zijn verlangens ‘naar boven’ en verlangens ‘down to earth’. Beide innerlijke bewegingen vol bubbels spelen zich in ons alledaagse leven af. We hebben verlangens naar troost en hoop op hulp van boven en emoties die ons meesleuren. Die ladder heeft ook treden die duiden op de verschillende spirituele fasen die je in je leven kunt gaan om hogerop te komen. Als kind zet je je eerste stapjes op de ladder, als volwassene geef je je leven zelf meer vorm. Wil je spiritueel hogerop, dan wordt vaak het beeld van de wedergeboorte gebruikt (Joh.3). Want volwassen-zijn alleen helpt je niet om bij die hemelpoort te komen. Je komt er niet op eigen kracht. Pas als je je ego leert loslaten, je leert over te geven aan het moment en de situatie, ontstaat er een innerlijke ruimte voor iets nieuws. Je verandert stap voor stap, wordt als het ware opnieuw geboren. Je gaat naar de volgende trede van de ladder.
Dit beeld van de ladder die staat voor ons lichaam als de verbinding tussen hemel en aarde en daarmee voor onze spirituele ontwikkeling, kom je vaker tegen in de christelijk traditie.
In de zentraditie heb je ook een mooi verhaal dat het pad van het spirituele leven verbeeld: de tien plaatjes van de os. Nico Tydeman heeft er een boekje over geschreven: ‘
Het temmen van de os’. Een Chinese zenmeester uit de 12e eeuw schreef het verhaal en de plaatjes zijn van een Japanse schilder uit de 15e eeuw. De illustraties stellen een boer voor die zoekt naar zijn weggelopen os. Na veel zoeken ontdekt hij sporen en enige tijd later het dier zelf. Met veel moeite doet hij hem een halster om maar het beest spartelt tegen en wil niet met hem meegaan. Tenslotte lukt het de boer de os tot volgzaamheid te bewegen en kan hij glunderend op zijn rug zitten terwijl hij op zijn fluit speelt. Het dier gaat waarheen de boer wil.
Wat betekent die os in dit beeldverhaal? Die os, dat is mijn ware zelf dat ik ben kwijt geraakt. Ik zoek ernaar, vind het en dat brengt mij verlichting. Maar mijn hartstochten zijn weerbarstig en dat leidt tot een innerlijk gevecht. Uiteindelijk word ik meester over mezelf en vind mijn vrijheid. Op het laatste plaatje gaat de boer met ‘lege handen’ naar de markt om anderen te tonen hoe hij zijn ware zelf en daarmee zijn geluk gevonden heeft.
Dit beeldverhaal vertelt over het spirituele zoekproces naar je ware zelf, naar verlichting. Het is een pad vol bubbels en puntjes, een gevecht met onze gehechtheden en emoties. Om de os te vinden, ga je aan het werk, zoek je een goede begeleider, mediteer je, sport je, verbeter je je leefomstandigheden enz. Dan blijkt dat die os niet iets is wat buiten jou te vinden is, maar in jou is. Je ware zelf is precies wie je eigenlijk nu al bent, maar dan onthecht van je egoverlangens, leeg, pure openheid. De moeilijkheden die mij bedreigen en belasten, blijken een hulpmiddel te kunnen worden om een stap verder te komen. Een flinke innerlijke worsteling die louterend kan uitwerken als ik mijn eigenmachtigheid uit handen leer geven. Het gevecht met de os is net als het opstijgen op de ladder, terwijl het berijden van de os op het einde als het neerdalen is, wanneer er een betere verbinding is tussen hemel en aarde, meer integratie van het spirituele en het fysieke. De spiritueel gevormde persoon komt weer ‘down to earth’ maar gaat nu anders met het alledaagse leven om vanuit een ervaren eenheid van alles.
Twee verschillende beelden: de ladder en de getemde os. De een uit de Bijbelse, christelijke traditie, de ander uit de zentraditie. Beide gaan over onze spirituele ontwikkeling. Het sterke punt van zen is voor mij dat de spirituele zoektocht een belangrijk fysiek aspect heeft. Door de aandacht voor je lichaamshouding (incl. het fysieke afzien) komt de confrontatie met jezelf op gang en wordt een verbinding tussen lichaam en geest gelegd. Het lichaam en de ademhaling helpen juist om tot innerlijke rust, inkeer en ontvankelijkheid te komen, zegt zen. Maar in de christelijke traditie wordt het lichaam weggeborgen en soms zelfs negatief benaderd; als je God nadert, moet je lichaam ascese ondergaan. Ik vind die fysieke component in de spirituele ontwikkeling een sterk punt in zen. Meer van dergelijke overeenkomsten en verschillen onderzoek ik in de
online cursus Wijsheid in Zen en Christendom die start vanaf donderdag 27 januari en waarvoor je je kunt
aanmelden via deze link.
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari