ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Leerling tot verlichting
Nieuwe data zenfilosofiecursus door Rients Ritskes, start wo. 12 mei
Zenfilosofie 3e college door Floor Rikken
Dahui Zonggao (1089–1163)
Ik ben Dahui Zongao. Dat is niet de naam die ik van mijn ouders heb gekregen.
Mijn familie is geen deel van de elite, noch rijk, noch intellectueel.
Op mijn dertiende ben ik dertien dagen naar school geweest. Ik werd weggestuurd omdat de inktpot die ik gooide de leraar raakte. Oeps! v
Op mijn zeventiende heb ik definitief mijn ouderlijk huis verlaten en op mijn 18de ben ik tot monnik gewijd.
Ik heb bij meerdere leraren zentraining gevolgd. Er zijn in China meerdere scholen en ik ben bij alle smaken in de leer geweest. Het is gewoon voor studenten zoals ik om van klooster naar klooster en van leraar naar leraar te trekken. Ik verdiep me in de traditie en lees de woorden van de oude meesters.
Op mijn 21ste besef ik dat de intellectuele studie van zen mij niet de verlichting brengt die ik zoek. Ik vind een leraar in de school van Linji. Deze leraar herkent dat ik een vergevorderd intellectueel begrip van zen heb, en, dat mijn zen nog niet wakker is. Hij noemde me zelfs een nep-zen-man.
Hij zei tegen me: je citeert de oude meesters moeiteloos en kunt er commentaren over schrijven. Je bent welbespraakt in lezingen en gevat in het tweegesprek. Maar er is iets wat je nog steeds niet weet.
Ik vroeg: Wat is dat?
Mijn leraar zei: Je bent niet wakker. Als ik in mijn kamer met jou praat dan heb je zen, maar zodra je de kamer verlaat ben je het kwijt. Als je wakker en alert bent dan heb je zen. Zodra je in slaap valt, ben je het kwijt. Als je zo doorgaat, hoe kun je dan ooit leven en dood overwinnen?
En ik zei: Daar zit precies mijn twijfel.
Ik voelde, ik ben er nog niet. Mijn pad heeft me al ver gebracht, en hoe kom ik nu verder?
Ik vond nieuwe leraar, Yuanwu. Ik nam mij voor: bij deze leraar blijf ik 9 jaar en ik als dan niet verlicht ben, of als blijkt dat mijn leraar niet oprecht is, dan, dan geef ik het op en zal ik mij toeleggen op schrijven van teksten en verhandelingen.
Yuanwu gaf mij een koan. 49 antwoorden heb ik hem gegeven. Nooit was de
koan een tel uit mijn gedachten. Alle antwoorden werden afgekeurd.
En toen, tijdens een lezing van mijn leraar, over deze koan die hij mij gegeven had, was het antwoord daar. In mij alleen nog een heldere, kalme geest.
Mijn leraar zag mijn inzicht maar bleef mij pushen. Hij zei: De kalmte en helderheid van je geest zijn een hele prestatie. Je bent wakker, maar nog niet tot leven gekomen. Je grootste probleem is dat je niet genoeg twijfelt aan woorden.
Hij gaf mij weer een nieuwe koan. Zes maanden heb ik gezeten met deze koan, ermee geleefd, ermee gegeten en ermee geslapen. Toen brak het laatste stukje van mijn inzicht door, toen kwam ook ik tot leven.
Als ik mijn oefenpad samenvat dan zeg ik: Ik studeerde zen vele jaren. Het was in mijn thee, het zat in mijn rijst, het was er wanneer ik blij was, het was er wanneer ik kwaad was, het was er wanneer ik stil en rustig was, het was er wanneer ik verstoord was, ik heb mijzelf niet één keer laten onderbreken.
Ik ben nu 37 jaar. Yuanwu heeft mij erkend als zenmeester en ik ben zijn dharma-opvolger. En meer dan dat. Ook keizerlijke erkenning komt op mijn pad. Net zoals mijn zenmeester mag ik mij kleden in het purperen gewaad dat alleen gedragen mag worden als de keizer het goed vindt.
Het aantal studenten dat ik train, groeit. Monniken en leken, uit alle rangen en standen.
Wat is mijn wijsheid?
Uit de reacties van de deelnemers aan het college:
mijn zen was er altijd in alles;
kunnen luisteren;
leren twijfelen;
je kunt zen niet leren, je moet het ervaren;
loslaten en volharden;
geduldig zijn;
wijsheid is door zoeken naar het antwoord waarvan je zelf dacht het misschien niet te kunnen vinden;
niet weten;
wijsheid komt van binnen uit;
voorbij de woorden;
durf je te laten raken;
vragen stellen over twijfels;
luisteren en wachten;
is zen kunst, of is kunst zen?
waarheid of leugen;
mijn pad heeft me al ver gebracht, maar hoe kom ik verder? Voelen dat er kennis is maar dat je de wijsheid daarin nog niet gevonden hebt;
volharden en doorzetten;
woorden kunnen deuren openen, woorden kunnen deuren gesloten houden;
twijfel aan woorden;
blijven oefenen;
volharden op je pad, maar niet met oogkleppen;
voelen .....;
alles is zen;
sta open of zelfs zoek actief naar andere inzichte, neem ook kennis van de andere leer;
doorleef kennis;
het pad gaan;
volharding moet soms, omdat men bang is om te stoppen;
vallen opstaan, doorgaan!
Deel 2
Leraar met een eigen stijl en visie
Ik ben nu zenmeester en geef les. Iedereen is bij mij welkom, zoals ik dat ook bij mijn leraar yuanwu zag. Mannen en vrouwen, uit alle standen. Hij laat iedereen als zijn leerling toe met voldoende talent en voldoende doorzettingsvermogen. En dat doe ik ook.
Ik schrijf eindeloos veel brieven aan mijn studenten. Juist zij, die niet in een klooster wonen hebben mijn begeleiding nodig. De brieven zijn persoonlijk. Ik schrijf ze met deze student in gedachte. Hoe zou een boek iedereen kunnen raken?
Naarmate ik langer zenmeester ben kom ik ook vaker in botsing met collega’s.
Zo heeft mijn leraar heeft een boek gepubliceerd: verhalen van de blauwe rots. Een verzameling koans.
Zodra ik kon heb ik het boek opgekocht en vernietigd, ook de print blokken.
Deze zentraditie geef ik door van mens tot mens. Woorden op papier zullen oprechte leerlingen misleiden. Ik kom monniken tegen die het boek uit het hoofd leren en daardoor hun eigen geworstel, hun oprechte twijfel en dus de verlichting missen.
Ik zie dat er steeds meer boeken met koans zijn, waarin de ene meester de andere aanvult of becommentarieert. Ik ben zo’n groot voorstander van koanstudie dat ik het niet kan aanzien dat ‘de vraag die twijfel zaait’ verdwijnt onder het stof van al die oude meesters.
Werken met een koan doe je niet door erover te lezen maar door het in je vezels door te laten dringen. Het heeft niets met intellect of eloquentie te maken.
Ik zeg: het maakt niet uit of je rationele begrip scherp of vlak is; het gaat niet om scherp zijn of vlak zijn, het gaat ook niet om kalmte of verwarring.
Wie bereid is lang met een vraag te zitten en daar echt helemaal diep in te gaan, die kan het bevrijdende effect van een koan ervaren. De mate van bevrijding zit in je commitment aan de vraag.
Ik leer mijn studenten voorbij te gaan aan ieder oordeel hoe ze moeten zijn. Daar gaat het niet om. Houd de vraag in gedachten. Houd de vraag zolang in gedachten dat hij geen smaak en kleur meer heeft. Maar houd ‘m vast. Dan kan er iets doorbreken.
Veel studenten gaan twijfelen aan de koan, aan de leraar, aan de leer. Ze durven de twijfel niet in zichtzelf toe te laten.
Ik zeg: Grote twijfel, groot inzicht.
Wie helemaal de vraag durft te zijn, kan helemaal tot inzicht komen.
Zo heb ik ook regelmatig een botsing met mijn gerespecteerde collega van de sotoschool. Zij oefenen het in stilte zitten om zo tot een plotselinge verlichting te komen. Ik zeg dat ze in slaap vallen. Wakker worden vraagt moeite en inspanning. Met iedere koan, met iedere keer dat ik moeite doe, dat een van mijn studenten moeite doet om de vraag, en dus de twijfel in de geest te houden, breekt er een stukje verlichting door. Steeds opnieuw, steeds weer. Verlichting komt niet ineens, en vraagt om onderhoud.
Tegelijkertijd, zoals zij het doen, is ook zoals ik het doe. Wij zijn beiden ware scholen van zen. Ook al voel ik met heel mijn wezen, dat mijn weg de ware is.
Wat is mijn wijsheid?
Uit de reacties van de deelnemers aan het college:
communicatie in welke vorm;
wijsheid= tijd x aandacht x twijfel;
de moed om anders te denken, anders te doen;
twijfel is nodig om tot verlichting te komen;
wijsheid is voortdurend leven met een vraag;
grote twijfel is kans op groot inzicht, ook bij de verschillende paden die je kunt gaan;
grote twijfel, groot inzicht;
houd de vraag bij je;
het bevrijdende effect van lang zitten met een vraag (koan);
commitment aan de twijfel;
de mate van bevrijding zit aan de commitment aan de vraag;
twijfel is een keuze;
wijsheid komt als je in de leegte durft te dalen;
iedereen is welkom;
durf niet te weten;
grote twijfel, grote wijsheid;
de mate van bevrijding zit in de commitment van je vraag /van alles?
iedereen is welkom en iedereen verdient individueel aandacht - van hart tot hart;
doe moeite om de vraag, de twijfel, in de geest te houden;
het lezen van woorden leidt niet tot innerlijk weten;
blijf oefenen - houd je oordeelvrij gewaarzijn scherp;
niet weten;
voelen dat er meerdere wegen naar Rome zijn;
met hart en ziel op je vraag zitten;
anderen de grote twijfel en het grote inzicht gunnen;
erkennen het niet te weten;
door te twijfelen kan de wijsheid je toevallen;
twijfel is een eigenschap van het hart volgens de Tibetanen;
de strijd aangaan en hem tegelijkertijd overstijgen;
boeken vernietigen is geen wijsheid;
durf de twijfel in jezelf toe te laten;
probeer één te worden met de vraag;
hoe ben ik de vraag?
er zijn meer wijsheden; blijf open en respectvol jegens andere wijsheden en vergaar daarmee meer wijsheid.
Deel 3
Relatie met Miaodao
(Het jaar 1123, ik ben 34 jaar.) Vandaag had ik een bijzondere ontmoeting. Ik gaf een lezing bij een naburig klooster. In het publiek, monniken en nonnen, zag ik een vrouw met een heldere oogopslag. Ook na afloop zag ik haar. Ik heb haar niet gevraagd, zij heeft mij niet gevraagd. Ik ben teruggegaan naar het klooster waar ik nu lesgeef en zij besloot mij achterna te reizen. Ze heeft de drie-maanden retraite verbroken om mij achterna te reizen. Miaodao is haar naam.
Ze komt uit een goed nest. Haar vader erkende al snel dat zijn dochter, ook toen ze nog heel jong was, een verlangen naar en een talent voor het zenpad had. Op de leeftijd van 20 stond hij haar toe gewijd te worden als non. Ze trainde zen bij verschillende leraren, in verschillende kloosters. In de eerste gesprekken met haar klonk haar schuldgevoel door dat ze haar vorige leraar verlaten had voor mij. Ook hoorde ik haar onzekerheid over de weg van de koan die ik promoot. Tot nu toe waren haar leraren van de soto-school; mediteren, stil zitten als weg naar verlichting. In mijn ervaring is verlichting hard werken. Geen plotseling inzicht dat voor altijd blijft. Stap-voor-stap heeft zich mijn inzicht verdiept. Keer op keer moest ik worstelen om weer verder te komen. Op het zenpad kom je jezelf niet alleen in vredige stilte tegen maar ook met alle demonen en ruis die je je niet wenst.
Ik zei tegen Miaodao: ‘Op je zenpad kom je obstakels tegen, externe, maar nog veel meer interne. Zie ze, erken de obstakels voor wat ze zijn, obstakels, en breng dan je aandacht weer terug, terug naar het zenpad.
Ik zie dat Miaodao een krachtig vertrouwen heeft, in de weg en in de wil om er ook voor anderen te zijn. Ik oefen met haar om steeds voorbij de angst of door de angst heen haar haar kracht te laten voelen. Zoals zij bereid is het pad te volgen, zo groot haar vertrouwen is, zoveel kan zij ook voor haar medemens betekenen. Ik zei haar de wens er voor anderen te zijn, is er voor anderen zijn, ik zei haar de wens het pad te volgen is het pad volgen.
Er is licht in iedereen. De wens dit pad te volgen is in iedereen aanwezig. Je geboortegrond, je opvoeding, je geslacht; geen van die bepaalt je potentieel tot verlichting.
Ik geef haar een koan: Het is niet geest, het is niet boeddha, het is niet een ding. Wat is dit?
Ik geef haar daarbij de volgende instructies:
Dit is geen uitspraak over waarheid;
Vat deze uitspraak niet op als iets waar je niets mee hoeft te doen;
Beschouw het niet als een vonk van een vuursteen of bliksemflits;
Probeer de betekenis niet te doorgronden.;
Probeer het niet te doorgronden met de context waarin ik het zei.
Het is niet geest, het is niet boeddha, het is niet een ding. Wat is dit?
Ik heb Miaodao laten werken met deze vraag, deze koan. Steeds weer opnieuw is ze het aangegaan. Een lang proces met dieptepunten, geworstel en steeds meer licht, steeds meer verlichting. En het heeft haar tot inzicht, tot verlichting gebracht. Zij is mijn eerste leerling die ik toestemming geef om als onafhankelijk zenmeester haar pad te vervolgen. Ik gaf haar vertrouwen, zij geeft mij vertrouwen. Er zullen vele leerlingen, in deze en misschien wel in volgende generaties, zijn die in haar voetsporen treden.
Na haar volgen er nog heel veel anderen. Geïnspireerd door haar proces, en met vertrouwen dat iedereen dit pad met succes kan volgen. Sommigen zullen zeggen, als een vrouw het kan, dan kan ik het ook, anderen zullen zeggen, er was een vrouw voor mij die het voordeed. Mij maakt het niet uit wie ze zijn, als hun motivatie oprecht is en ze bereid zijn tot volharding, dan zal ik ze trainen.
Ik las het verslag van een lezing van Miaodao. Ik ben trots haar leraar te zijn. Laat mij een stukje voorlezen:
Als dat waar we over praten de spontane vonk is die ontstaat tussen twee mensen dan is er geen reden voor mij om deze lezing te geven. Maar wijsheid ontstaat niet uit niets; ze komt op afhankelijk van oorzaken en condities. En nu zit ik hier en zet iets in beweging, ik antwoord op de veranderingen die zich in dit moment voordoen, ik grijp en laat los, ik groei en ik krimp, dat te doen is ware vrijheid.
Ieder mens is in ieder opzicht compleet, ieder ding is perfect, en ieder mens en ieder ding bedekt de hele aarde en reikt uit tot de hele hemel. Ogen staan horizontaal en neuzen verticaal. Lente ontstaat tussen de tienduizend planten; de maan kun je zien op wel duizend golven. Er is geen tekort, er is geen teveel.
Ik eindig met deze woorden van mijn eerste verlichte leerling, mijn eerste dharma-opvolger. Op zoveel manieren, gekend en ongekend zal de vonk die ik steeds weer kreeg van mijn leraren, via mij, ook steeds weer doorgegeven worden aan al mijn spirituele nakomelingen.
Met volle inzet, met volle overtuiging, met volle twijfel, met vol vertrouwen heb ik dit pad gelopen.
Op de dag dat ik sterf schrijf ik nog een gedicht:
Geboorte is gewoon zo
Dood is gewoon zo
Gedicht of geen gedicht?
Waar maak ik me druk over?
Uit de reacties van de deelnemers aan het college:
vertrouwen hebben, vertrouwen krijgen;
Dit is het;
leven is gewoon zo;
twijfelen moet en aarzel niet;
licht in iedereen zien;
waar maak ik me druk over, weltrusten, slaap zacht, morgen weer een dag;
waar maak ik me druk om;
leraar en leerling leren van elkaar;
de wijsheid het pad te volgen is het pad volgen;
Je komt jezelf niet alleen in vredige stilte tegen;
met hart en ziel doen wat je doet;
geboorte is gewoon zo, dood is gewoon zo, waar maak ik me druk over......;
geboorte is gewoon zo, dood is gewoon zo.....;
Voelen, ervaren dat het er al is, de verlichting;
ga van je drempels houden op je pad waar je loopt;
vertrouwen is wijsheid;
de intentie: het goede willen is het goede doen;
leven is loslaten en doorgeven;
je retraite onderbreken om je hart te volgen;
aangelicht zijn door de tienduizend dingen;
wat is de verandering?
vertrouwen krijgen maakt mij een leraar;
waar maak ik mij druk over tussen geboorte en dood?
er is licht in iedereen en iedereen bewandelt zijn/haar eigen pad;
de spirituele vonk vermenigvuldigt zich;
er is geen tekort, er is geen teveel, er is.
Bronnen
Women of the way Sallie Tisdale
Zen Women Grace Schireson
Wiki: Dahui Zonggao
Miao-Tao and her teachter Tahui (artikel Miriam Levering)
Tahui (artikel Miriam Levering)
Zenboeddhisme Michel Dijkstra
Sitting with koans Edited by John Daido Loori
Info en aanmelding:
Nieuwe data zenfilosofiecursus door Rients Ritskes, start wo. 12 mei
In Memoriam: Ton Lathouwers
Arjen oefent compassie Help hem als je wilt
Interview Anne Peters: ‘veerkracht en flexibiliteit, dat is waar zen om draait.’
Meditatie in plaats van Medicatie
Zentuinen studiereis begonnen
Kandinsky ontroert