ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Ik ben Ikkyu
Nieuwe data zenfilosofiecursus door Rients Ritskes, start wo. 12 mei
Zenfilosofie 4e college door Floor Rikken over Ikkyu (1394 – 1481)
Ikkyu is mijn naam. Dit is de naam die ik krijg na mijn eerste verlichtingservaring. Mijn moeder noemde mij Sojun. Ik ben geboren in 1394.
Mijn moeder was een hofdame aan het keizerlijk hof. Laag in rang, en toch viel het oog van keizer Gokomatsu op haar. Ze zeggen dat ik hun liefdeskind ben. Omdat ze zeggen dat ik hun liefdeskind ben heeft mijn moeder mij, toen ik vijf jaar oud was, naar een zentempel gebracht, weg van het hof, veilig voor politieke intriges en samenzweringen die aan het hof usance zijn.
Vanaf die jonge leeftijd kreeg ik training in zen en oefende ik mij in het schrijven van Chinese en Japanse poëzie en ook in proza. Dat deed ik graag en ik was dertien toen mijn eerste boek met Chinese gedichten werd gepubliceerd.
Het leven in de tempel was gedisciplineerd. En, ik verbaasde me erover dat mijn medemonniken zich lieten imponeren door de abt en door de regels. Hoe vaak zei de abt niet het een en deed het ander. Daar hoef je niet bang voor te zijn, sterker nog, daar laat ik mij niet door leiden.
Blijkbaar ben ik anders dan de anderen. Zelfs de Shogun van het naburige kasteel riep mij bij hem om mij te kunnen testen. Loser. Hij vroeg of ik een tijger kan vangen. Een tijger geschilderd op een groot kamerscherm. Ik zei: ‘ik denk wel dat dat lukt’. De shogun gaf me een touw. ‘Ga ‘m maar vangen’ zei hij. Ik pakte het touw, maakte een lus, liep naar het kamerscherm en zei toen: ‘nu heer, jaag de tijger eruit!’. Uiteindelijk kon hij er ook om lachen.
Toen ik zestien was kon ik de hebzucht en corruptie van de monniken in het klooster waar ik opgroeide niet meer aanzien.
Ik schreef:
Vol van schaamte, kan ik nauwelijks mijn mond houden.
Zenwoorden worden overweldigd en demonische krachten komen als winnaars tevoorschijn.
Deze monniken worden verondersteld les te geven over zen,
Ze scheppen echter alleen maar op over de geschiedenis van hun familie.
Ik ga naar een leraar die zich heeft teruggetrokken uit de gevestigde zenorde. Nee dat zeg ik niet goed. Hij is uit de gevestigde zenorde gegooid. Omdat hij het certificaat van verlichting, dat hij van zijn leraar kreeg, heeft verbrand. Ik dacht, daar moet ik zijn. Iemand die geen franje en geen gekonkel toelaat. En hij staat bekend om zijn strikte en sobere discipline. En hij had voor mij geen leerlingen.
Al na vijf jaar ging mijn nieuwe meester dood. Ik, zijn enige leerling, heb geweend en gerouwd. Ik zwierf rond en voelde mij verloren. Op een dag voelde ik alleen maar nutteloosheid. Ik besloot mijzelf in de rivier te verdrinken. Als voer voor de vissen kan ik nog tot nut zijn. Net voor ik over de leuning van de brug wilde stappen hield een arm mij tegen. De boddhisattva Kannon, in de gedaante van de bediende van mijn moeder. Ze maakte zich zorgen en liet mij al een tijdje volgen. Nadat ik weer wat gekalmeerd was gaf hij mij een brief van haar. Er stond: Op een dag zul je de verlichting bereiken; blijf alsjeblieft volhouden.
Ik zocht een nieuwe leraar en vond die. Een leraar bekend om zijn hardvochtige, kale en vastberaden zen-beoefening. Concreet: zwaar lichamelijk werk, slecht eten, weinig slaap en lange uren van meditatie.
Na mijn eerste doorbraak, kreeg ik van mijn leraar de naam Ikkyu. Één pauze betekent mijn naam. De rust tussen leven en dood. De rust tussen ongebreidelde passie en de leegte van verlichting. Maar ik rust niet. Zelfs de harde training is mij niet genoeg en ik ga ’s nachts in een boot het meer op om te mediteren. Het was stil. Geen blad bewoog, geen rimpel op het water. Mijn meditatie diep. Het krassen van een kraai. Schor. Tot diep in mijn vezels dringt het door. Een gevoel van diepe realisatie. Dit, hier, krrrr, krrrr.
Ik vertelde dit aan mijn leraar. Hij zei spottend tegen mij. ‘Je bent er bijna’ Ik zei: bijna is mij goed genoeg. Hij zei: dan ben je werkelijk een meester. Hij gaf mij een certificaat. Tsja, wat moet ik daar mee?
Wat is mijn wijsheid?
Uit de reacties van de deelnemers aan het college:
Wat moet ik met een certificaat van verlichting?
Bijna is mij goed genoeg;
Bijna is goed genoeg want dan kun je verder;
Verlichting is er altijd en overal;
Ik ben anders;
Blijkbaar ben ik anders dan alle anderen;
Het mag genoeg zijn;
Zen pippi met eigen wijsheid f@%ck the gevestigde orde!
Dat wat is;
Perfect willen zijn belemmert en zet vast; geeft frustratie;
Zich niet gebonden weten door de naam die hem gegeven werd;
De eigen ervaring telt, geen uiterlijkheden van wie dan ook;
Je zou willen dat iedereen op een crisismoment een Boddhisatva zou kunnen ontmoeten;
De kraai krast;
Wat moeten we met papiertjes, diploma's, raksus,...... ophangen aan de muur. Is misschien wel mooi;
In de acceptatie van de imperfectie zit de verlichting;
Een glad meer is vaak een teken van een verlichte geest;
Hou vol, je bent er bijna;
De spanning voelen tussen het najagen van de verlichting en het ten volle ervaren van de weg: dit is het!
Zoeken om de juiste zenmeester te vinden, niet aanpassen maar afstemmen!
Eigenwijsheid=zoeken
Hou vol, je bent er bijna.
Deel 2
Rondzwerven in de wereld
Ik blijf nog een tijdje in het klooster en trek dan de wereld in. Waar zou zen anders moeten zijn dan op straat, in de bedrijvigheid van de stad.
Ik schrijf gedichten. Ik schrijf continue gedichten.
Uitgeput van alle homoseksuele pleziertjes, omhels ik mijn vrouw.
Het smalle pad van ascetisme is niets voor mij;
Mijn geest rent in tegenovergestelde richting.
Het is makkelijk om welbespraakt te zijn over zen
-Ik houd mijn mond maar dicht
En vertrouw op het dagenlange liefdesspel.
Waar ik kom, waar ik ben, daar is ook mijn zen. Onopgepoetst, direct, spontaan. Laat niemand mij vertellen waar zen wel en niet is. Waar zen wel of niet zou moeten zijn. Waar zen wel of niet mag komen.
Ik houd van drank en haal mijn sake in de kroeg.
Ik houd van vis en eet de inktvis waar iedereen het kan zien.
Ik heb mijn vrouwen lief en zal nooit door de achterdeur het pand verlaten.
De aard van verlangen begrijpen is wat het verschil maakt tussen boeddha en duivel.
In mijn dronkenschap ben ik Boeddha.
In mijn extase ben ik Boeddha.
Als ze denken dat drank, of eten of het liefdesspel zonder zen zijn, dan hebben ze het niet begrepen. De hypocrieten. Ha!
Ik voel dat ik diepgeworteld ben in deze traditie. Harde training heeft mij de kern van zen laten ervaren. Doe het goede, vermijd het kwade.
Geen tempel, certificaat, ritueel of regel kan bevatten wat het is om hier en nu het goede te doen, het kwade te vermijden.
Iedere dag weer geef ik uitdrukking aan mijn zen. Op nieuwjaarsdag, mijn verjaardag, zette ik een schedel op een lange bamboestok. Ik liep ermee door de straten, tussen de feestvierders door. Mensen keken me boos aan. Zeiden zelfs tegen me, je vergalt ons plezier. Zien ze het dan niet? Ik zei:
Van alle dingen
Is er niets feestelijkers
Dan deze verweerde
Doodskop!
Mijn eigen hoofd begint er al een beetje op te lijken. Ha! Weinig mensen kom ik tegen die echt onder ogen durven zien dat dit leven eindig is. Onder iedere glimlach, onder iedere prachtige haardos, gehuld in de mooiste kleren, zit toch echt alleen een skelet. Vermijd de opsmuk, gebruik je tijd voor dat wat wezenlijk is. Heb het leven lief. Heb lief.
Doe het goede, vermijd het kwade.
Ik kan het niet aanzien hoeveel mensen er in armoede leven en zelfs hongerlijden. Waar ik kan, hoe ik kan, sta ik mijn medemens bij.
Rovers plunderen niet de huizen van de armen;
Privébezit komt de rest van het land niet ten goede.
Rampen vinden hun oorzaak in de verzamelde rijkdom van enkelen,
Mensen die voor tienduizend geldstukken hun ziel verliezen.
Ik spreek ze aan, ik nagel ze aan de schandpaal als het moet, als het helpt. De een buit de ander uit. De een licht de ander op. En geen van allen willen ze onder ogen komen dat de tijd tot onze dood razendsnel voorbijvliegt.
Ondertussen wind ik mij ook ten zeerste op over mijn oude medemonnik die inmiddels tot abt is benoemd. Hij is het zo niet waard. Gedicht na gedicht schrijf ik om hem neer te halen. De keizer had hem zelf een titel gegeven, ‘De Wijze, de Groot Licht zenmeester’. Met mijn penseel veranderde ik de tekens een beetje. Nu staat er: De Gore, Brandend van Begeerte zenmeester. Ha!
Wat me zo boos maakt is het misbruik van de boeddhistische leer om de tempelkas te spekken. Ze vergeten waar het werkelijk om gaat. Voor eigen gewin en genoegen. Ze vergeten het goede te doen, ze vermijden het kwade niet.
Iets schrijven
Om het achter te laten
Is slechts een andere droom
Als ik ontwaak weet ik
Dat niemand het zal lezen.
Dood en leven zijn illusies. En toch, leef dit leven. Ik dicht, ik schrijf, ik schilder, en ik zie zoveel schoonheid om mij heen. De geest van zen is ook de geest die ten volle kan genieten, waarderen, ervaren. Naar mate ik ouder word, wordt mijn poëzie vrijer. De regels die mij ooit structuur gaven, laat ik weer verre achter me. Mijn zen wil zich uitdrukken vanuit spontane energie. Poëzie en schildering gebruik ik om mijn zen uit te drukken. Een schilderij kan ook een toespraak zijn.
Zen kan tot alles in uitdrukking gebracht worden. Ik hecht er waarde aan om mijn thee met zen te drinken. De theeceremonie is niet alleen maar tijdverdrijf. Ik drink mijn thee uit een sobere, niet perfecte kom. Mijn hele wezen is aanwezig bij het kloppen van de groene matcha, ik ruik, ik zie. Drie slokken slechts. Ik leef mijn leerlingen voor dat zen-op-het-kussen ook zen-in-actie kan worden. Meditatie en theedrinken. Hetzelfde. Ha!
Wat is mijn wijsheid?
Uit de reacties van de deelnemers aan het college:
Mijn zen klopt aan de deur;
Zijn rebelse wijsheid;
Ik vroeg me soms af of het ironisch was of echt;
Zen is je verlangen onderzoeken en begrijpen;
Ik dicht mij open;
Durf onder ogen te zien dat het leven eindig is, en heb (daarom) het leven lief;
Dood en leven zijn illusies... en toch, leef dit leven!
Zen is in alles van het dagelijks leven. Op naar de markt;
Zen is ook opwindend;
Ascese;
Zelf 'leeg', vol voor de ander;
Zen is geraakt worden en raken zonder oordeel;
Zen is midden in het leven durven staan;
“HA” de stem van Ikkiu klinkt tot ons, en niet alleen de zijne;
'Moraal': van meer mensen houden, eten, drinken, vol van het leven genieten met zen (de aard van het verlangen begrijpen);
Werd hij niet zelf een beetje als degenen die hij afwijst?
De naam Ikkyu: pauze tussen leven en dood. Wat is dit? Ik ben er (gelukkig) nog niet uit;
Waar ik ga, waar ik ben, daar is mijn zen;
Heb het leven lief en heb lief;
Ikkyu omarmt zijn hele menszijn;
Er is geen verschil tussen modder en rein water;
Eigenzinnig, onaangepast {?) maar afgestemd op het leven/zen.
Deel 3
Laatste jaren
Mijn leven neemt gekke wendingen. Het is 1474 en ik ben 81 jaar oud. Mijn hele leven heb ik mij verzet tegen de geïnstitutionaliseerde zen. En nu zijn ze bij mij gekomen omdat mijn eigen trainingstempel in nood is. Vernietigd door de vele burgeroorlogen. Ze hebben mij gevraagd abt te worden om de tempel te redden en weer op te bouwen. Hoe kan ik nee zeggen. Het goede doen, het kwade vermijden.
Mijn naam heeft bekendheid en er komen genoeg giften binnen om de tempel te herbouwen. Zelf leef ik in de kluizenaarshut. Dat is me genoeg. Met Mori samen. Met Mori. Laat mij je nog over Mori vertellen.
Als ik 77 ben dan ontmoet ik haar. Mori. De liefde van mijn leven. Zij is dan 27. Herfst en lente zijn we samen. Ze zingt ballades. Ze is mijn blinde zangeres. Met haar leef ik samen. Ik kan haar zelfs nog een kind geven. Omdat haar zachte hand mijn dorre tak weer tot leven bracht.
Voor haar schrijf ik:
Waarin lijkt mijn hand op die van Mori?
Er is geen vergelijk – Ik weet dat zij de meester is van het liefdesspel
Als mijn tak van jade verwelkt, kan zij hem laten opbloeien
Zo genieten we van onze intieme een-zijn
Iedere nacht vergezeld de blinde Mori mij met haar gezang
Onder de lakens, twee mandarijn-eenden die fluisteren in elkaars oor
We beloven elkaar voor eeuwig samen te zijn
Maar hier en nu geniet deze oude man van een eeuwige lente
Bij de rivier of de zee, in de bergen
Een man van de weg verwerpt roem en fortuin
Nacht na nacht, kruipen wij, twee tortelduifjes, op het meditatiekussen bij elkaar
Opgegaan in het vrijen, intieme gesprek, en orgastische gelukzaligheid.
Mijn hele leven was ik trouw aan dit zenpad; gewoon te zijn.
Voor Mori schrijf ik nog een afscheidsgedicht.
Tien jaar geleden, onder de bloesems,
Begonnen wij deze geurige verbintenis.
Elke periode was een verrukking, vol eindeloos genot.
Hoe schrijnend om nooit meer mijn hoofd op haar schoot te leggen.
Samen vrijend, deden wij de gelofte altijd samen te blijven.
In 1481 overlijd ik.
Ik wil niet dood.
Wat is mijn wijsheid?
Uit de reacties van de deelnemers aan het college:
81 en hoezo dor hout?
Trouw aan het zenpad: gewoon te zijn
Alles gaat voorbij, het is goed;
Leef;
Liefde;
'Falling' in love overgave;
Leven in het hier en nu;
Ware liefde is voorbij vorm;
Leef het leven tot de laatste minuut in eerlijkheid, liefde en oprechtheid;
Leven met passie;
Leeftijd is een illusie;
Ik wil niet dood, zei de zenman;
Drink op het leven;
Omarm verschillen;
Alles is liefde, ook zen;
Alles is zen, ook liefde;
Een vraag nu vraagt om een antwoord nu.
Bronnen:
Lust for Enlightenment
John Stevens
Zen Sourcebook
Edited by Stephen Addis
Zenboeddhisme
Michel Dijkstra
Drie zenmeesters
John Stevens
Het verborgen licht; Verhalen van 25 eeuwen verlichte vrouwen
Samengesteld door Florence Caplow and Susan Moon
Extraatje:
Meester van de liefde
Mijn leven heb ik gewijd aan het liefdesspel – ik heb geen spijt
Verstrengeld met de rode draad van top tot teen
Ik schaam me niet dat ik mijn dagen doorbracht als een woeste wolk
Maar ik weet zeker dat ik deze bittere 10-jaar durende herfst niet verdraag
Info en aanmelding:
Nieuwe data zenfilosofiecursus door Rients Ritskes, start wo. 12 mei
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari