ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Hedendaagse Nederlandse zenmeesters
Op 26 september 2021 was de benoeming van de eerste tien zenmeesters binnen Zen.nl in de Stevenskerk te Nijmegen. Ter gelegenheid hiervan verscheen het boek met als titel
Hedendaagse Zenmeesters, Spirituele portretten van tien zenmeesters anno nu.
Het boek is geschreven door Walter Jacobs en Rients Ritskes. De laatste schreef een uitgebreide inleiding in het boek waarvan hieronder een voorpublicatie van het eerste deel.
Inleiding
Onze missie binnen Zen.nl is zoveel mogelijk mensen faciliteren in duurzaam geluk. En zo hebben sinds de start eind 1987 meer dan 30.000 mensen leren mediteren van mij of van mijn collega’s. Vermoedelijk zijn het er veel meer dan 30.000 aangezien veel zenleraren na het afronden van hun opleiding verder gaan als zelfstandig zenleraar (onafhankelijk van Zen.nl) en in die hoedanigheid ook veel mensen hebben leren mediteren. Onze missie om zoveel mogelijk mensen te faciliteren in duurzaam geluk is de hedendaagse vertaling van de eerste Boeddhistische gelofte. Normaal wordt deze vertaald als de belofte om alle levende wezens te redden. ‘Alle levende wezens redden’ is een oude symbolische aanduiding die om een hedendaagse vertaling vraagt. Niettemin is er een sterke overeenkomst tussen de traditionele en onze hedendaagse vertaling. Dat viel mij enkele jaren geleden op toen ik een bevriende Chinese zenmeester en kalligraaf vroeg om voor ons in Chinese karakters de missie van Zen.nl te kalligraferen. Hij voldeed aan mijn verzoek en toen de scroll klaar was viel mij op dat hij precies dezelfde karakters had gekalligrafeerd als die van de traditionele eerste gelofte. Toen ik opmerkte dat ik niet om een weergave van de traditionele gelofte had gevraagd, maar om onze vertaling ervan, vroeg hij mij wat dan het verschil was. Op dat moment realiseerde ik me hoe passend onze hedendaagse vertaling blijkbaar is.
Afbeelding: Eerste weeksesshin juli 1995 op de Tiltenberg in Vogelenzang
Waarom ‘zoveel mogelijk mensen’?
Hoe kort geformuleerd onze missie ook is, toch valt er het nodige over uit te leggen. Allereerst de zinsnede ‘zoveel mogelijk mensen’. Hoewel deze al veel minder hoogdravend is dan het oorspronkelijke ‘alle levende wezens’, klinkt hij sommigen té ambitieus in de oren. Een enkeling zegt zelfs al moe te worden bij de gedachte alleen. Immers, vaak willen we eerst zelf gelukkig worden en ons dan pas op het geluk van anderen richten. Een vraag die ook regelmatig wordt gesteld, is of ‘een paar mensen’ niet al voldoende zou zijn? Want dát alleen al is een hele opgave. En natuurlijk, één mens faciliteren in duurzaam geluk is al prachtig en valt ook binnen de norm van ‘zoveel mogelijk’. Als iedereen echt één ander iemand faciliteert in duurzaam geluk, zou de hele wereld gelukkig zijn. Anderzijds is het zo dat wanneer je het talent hebt om meer dan één mens te faciliteren, dan is het toch heel natuurlijk om die talenten daartoe in te zetten? Want het werkt ook andersom: hoe meer mensen je faciliteert in geluk, hoe gelukkiger je ook zelf wordt. Dus door één ander te faciliteren in geluk word je zelf gelukkig en door méér mensen te faciliteren word je nog gelukkiger. Dáárom is dit niet alleen de eerste maar wat mij betreft ook de belangrijkste van de Boeddhistische geloftes.
Iemand zou kunnen tegenwerpen: ‘Maar is het dan niet egoïstisch, als je het doet om er zelf gelukkiger van te worden?’ Mijn antwoord is, geenszins, want met deze eerste gelofte en dus onze missie, geef je vorm aan het exacte midden tussen altruïsme en egoïsme, ofwel holisme. De holistische benadering voorkomt dat je je verliest in de in dit verband theoretische tegenstelling tussen altruïstisch en egoïstisch. Holisme betekent dat we uitgaan van het geheel (holos). We zijn als mensen immers zeer nauw met elkaar verbonden, zo nauw dat je kunt zeggen dat we één zijn. Iets goeds doen voor de ander doet jezelf per definitie goed. En wanneer dat niet zo voelt, dan doe je het niet uit holistisch perspectief, maar bijvoorbeeld uit plicht- of schuldbesef. Daar wordt niemand echt gelukkiger van. Het draagt niet bij aan duurzaam geluk en je put jezelf er maar mee uit. Het beste is om een win-win-intentie te hebben. Wanneer het faciliteren van anderen goed voelt, ben je goed bezig en is dat niet egoïstisch. Dus we faciliteren anderen in geluk omdat we er zelf ook gelukkig van worden.
Dan is er nog de vaak gestelde vraag of je niet eerst zelf duurzaam gelukkig moet zijn voor je anderen hierin kunt faciliteren. De ervaring leert dat dit niet zo is en het succes van Zen.nl kan deels verklaard worden uit het feit dat het eerder andersom is. Veel mensen die bij ons aan de opleiding tot zenleraar beginnen, doen dat primair voor hun eigen persoonlijke verdieping. Ze merken dat het mediteren hen veel brengt. Om nog meer rust en inzicht te vinden, besluiten ze daarom vaak de opleiding tot zenleraar te doen, als een persoonlijk verdiepingstraject. Een belangrijk onderdeel van de opleiding is dat je na één of twee jaar een zenleraar gaat assisteren bij het geven van zenlessen. Na twee of drie jaar word je geacht zelf een introductiecursus te geven en dan gebeurt het… Veel mensen die de opleiding deden als persoonlijk verdiepingstraject, komen erachter dat het anderen leren mediteren heel veel voldoening geeft. Na afloop van het geven van de eerste introductiecursus zei iemand dat wekelijks een paar uur meditatieles geven meer voldoening gaf dan 36 uur gewoon werk. Daarom besluiten veel van deze zenleraren in opleiding om door te gaan met het geven van parttime of fulltime zenmeditatielessen.
Dat je gelukkiger wordt van het anderen faciliteren in geluk dan van het nastreven van vooral je eigen geluk is een eeuwenoud Boeddhistisch inzicht. Een inzicht dat ook door de moderne wetenschap bevestigd wordt. Uit een Amerikaans onderzoek blijkt dat wanneer je de ene groep mensen 50 dollar geeft met de boodschap: ‘koop iets voor jezelf’ en de andere groep geef je 50 dollar met de boodschap dit aan iemand anders te schenken, deze laatste groep veel gelukkiger hiervan wordt dan de groep die het zelf mag houden. Er lijkt dus geen sprake te zijn van eerst zelf gelukkig te worden en dan pas anderen te kunnen helpen gelukkiger te worden. Zodra je iets voor een ander doet in het bewustzijn van de holistische samenhang der dingen, word je daar meteen gelukkiger van.
Faciliteren
De grote uitdaging in onze missie is: anderen faciliteren in duurzaam geluk. Iedereen die dat wel eens geprobeerd heeft, weet hoe moeilijk dat is. Hoeveel je ook aan iemand geeft, hij of zij zal er niet altijd gelukkig van worden, zelfs niet wanneer je al je liefde geeft. Je denkt vaak gelukkig te worden wanneer je iets krijgt of koopt, maar je weet ook dat het niet zo is: ‘Bezit van de zaak is het einde van het vermaak’, luidt een bekend gezegde. Zelfs liefde krijgen of geven helpt soms niet. Vraag het maar aan de ouders die zielsveel van hun kinderen hielden en alles voor hun kinderen deden wat in hun vermogen lag, maar dan toch hun kinderen niet gelukkig zagen worden. Veel ouders met depressieve kinderen weten hierover mee te praten en soms nemen deze ongelukkige kinderen zelfs afscheid van het leven.
Kun je überhaupt iets voor een ander doen? Kun je wel iets wezenlijks geven en wat dan? Mijn antwoord luidt ja, je kunt iets wezenlijks geven door het goede voorbeeld te geven. En hoe doe je dat praktisch? Door alles wat je doet met zoveel mogelijk liefde en aandacht te doen. Dat is zen. Alles wat je doet met hart en ziel doen, want alles wat je met toegewijde aandacht doet, maakt je gelukkig. Zo leer je te houden van wat je te doen staat, van onkruid plukken tot en met de boekhouding, van de vaatwasser leeg halen tot en met het bedrijven van de liefde. Door het met aandacht te doen maak je het zen- en zinvol en ben je tot een inspirerend voorbeeld voor anderen. Zo simpel is het én tegelijk zo moeilijk. Immers, juist aan die oprechte, niet discriminerende aandacht ontbreekt het ons vaak. We willen te veel tegelijk en hebben er daardoor te weinig aandacht voor. Dát is het wat eigenlijk iedereen ongelukkig maakt. Een zenleraar of zenmeester is dus niet iemand die het allemaal weet, maar iemand die een voorbeeld probeert te zijn in het ontwikkelen van aandacht en inzicht. Daarom zijn ook jonge en relatief onervaren zenleraren vaak zo inspirerend voor wie er nog mee moet beginnen. Ze staan nog aan het begin en begrijpen daarom hun cursisten heel goed. Door samen met vallen en opstaan meer aandacht en inzicht te ontwikkelen maakt de leraar de leerling gelukkig - en vice versa. Evaluaties onder honderden zenleraren en cursisten laten jaar in jaar uit zien dat hoe meer je werkt aan het ontwikkelen van aandacht en inzicht, hoe gelukkiger je bent. Zenleraren geven zichzelf gemiddeld dan ook altijd een punt hoger op geluk dan de gemiddelde leerling die aan het begin staat. Dit is te verklaren uit het feit dat zenleraren anderen structureel proberen te faciliteren in het ontwikkelen van duurzaam geluk.
Duurzaam geluk
In het nog steeds calvinistische Nederland hebben velen een ambivalent gevoel bij het begrip geluk. Enerzijds wil iedereen gelukkig zijn en geloven we de gemiddelden die regelmatig in de krant te lezen zijn. Zo nemen we gemakkelijk aan dat de bewoners van de Scandinavische landen gelukkiger zijn dan de landen rond de Middellandse zee. Maar als het over ons eigen geluk gaat, denken we vaak dat je dat niet in een cijfer kunt uitdrukken. Verder houdt onze taal ons voor dat geluk voor de dommen zou zijn. In onze dubbele houding ten aanzien van geluk speelt waarschijnlijk mee dat de kerk ons eeuwen heeft voorgehouden dat wie op aarde gelukkig is, later in de hel komt. Wie durft dan op aarde nog te beweren gelukkig te zijn of naar geluk te streven? In de Westerse filosofie van vóór onze jaartelling en in het Boeddhisme vinden we wel een ondubbelzinnige opvatting over geluk. Duurzaam gelukkig zijn is daar het hoogst haalbare doel om als mens na te streven. Aristoteles schrijft dit letterlijk in zijn Ethica en Boeddha heeft het in
De verzameling van lange leerredes maar liefst 84 keer over geluk en hoe dat te bereiken. Belangrijk is wel een onderscheid te maken tussen genot en geluk. Genot kun je kortstondig geluk noemen, maar het geluk dat Boeddha
Afbeelding Weeksesshin Lochem 2019
en Aristoteles bedoelen, is duurzaam geluk. Duurzaam geluk is het vermogen anderen te faciliteren in hun geluk, ook wanneer je zelf lijdt. Door de manier waarop je zelf met je eigen lijden omgaat, kun je een voorbeeld zijn voor anderen. En dat maakt, dat je naast je eigen lijden toch gelukkig kunt zijn. Dus een verlichte kan tegelijk lijden en gelukkig zijn. Hoe wijzer en verlichter, hoe gelukkiger. Hoe je dat wordt? Door steeds te beseffen dat je anderen kunt faciliteren in duurzaam geluk door het goede voorbeeld te geven, maar ook door wat je doet altijd met zoveel mogelijk aandacht te doen. Ook al is het je laatste adem uitblazen, je kunt een inspirerend voorbeeld zijn als je dat met liefde, toewijding en aandacht doet. Gemakkelijk is dat niet. Het is een leven lang oefenen, maar het goede nieuws is dat elke stap die je op dit pad zet je weer iets gelukkiger maakt. Dit is waarvoor we het doen.
Januari gratis proefles bij jou in de buurt, klik hier.
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari