ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Is het letterlijk of figuurlijk bedoeld?
Rients, Ritskes,
Zen.nl Nederland
* De zentraditie heeft een door de eeuwen heen beproefde methode om elkaar beter te leren verstaan, namelijk koanstudie. Mediteren en koanstudie zijn een vorm van hersengymnastiek waardoor je mentale vet verdwijnt en je mentale spieren sterker worden, iets wat ook de moderne hersenscantechnieken duidelijk laten zien.*
Mediteren geeft focus
De veranderingen in de hersenen zorgen ervoor dat zowel de verschillende delen van de hersenen beter gaan samenwerken als dat we beter kunnen focussen. Je zou kunnen zeggen dat je hersenen een zoomlens zijn waarin zowel een telelens zit als een groothoeklens. Dure zoomlenzen kunnen heel snel in- en uitzomen en tegelijk steeds heel snel en automatisch scherpstellen. Het resultaat is allemaal mooie scherpe foto’s. Dit is wat een gezonde en goed getrainde geest ook kan en zenmeditatie is de training om deze vaardigheid te ontwikkelen.
Mediteren doet beter functioneren
Meditatie in het algemeen leidt dus tot een scherpere en meer flexibele geest waardoor onze concentratie toeneemt en in de praktijk vaak alles beter gaat. Mensen met slaapproblemen merken dat ze beter kunnen slapen en topprofessionals merken verbetering in hun werk. Hoewel door mediteren vaak alles beter gaat zijn we ons dat vaak alleen bewust op die terreinen van ons leven waar we ons toch al meer bewust van zijn, zoals de probleemgebieden en de terreinen waarop we gespecialiseerd zijn.
Meer begrip met een koan
Zen heeft in de loop der eeuwen een hele bijzondere vorm van meditatie ontwikkeld, namelijk die met een koan. Een koan beschrijf ik op pagina 19 van
Zen en onzin van het leven als een cryptogram met spirituele diepgang. Een cryptogram is een taalpuzzel, zoals bijvoorbeeld: Wat is een ondoordacht religieus bouwwerk? Het antwoord lees je helemaal onderaan dit artikel. Spirituele diepgang wil zeggen dat het bijdraagt aan de ontwikkeling van je geluk, aan je welzijn. Het werken met en oplossen van koans geeft je inzicht in grote levensvragen als 'de zin van het leven' en maakt je meer bewust van de taal die we gebruiken en daardoor meer taalvaardig. Taalvaardigheid op haar beurt is de basis van ons intermenselijke succes. Niet alleen voor een politicus, maar voor bijna iedereen is goed kunnen communiceren door middel van taal van het allergrootste belang. Koanstudie traint je in beter inzoomen op wat er gezegd wordt, zowel verbaal als non-verbaal, in de manier waarop het gezegd wordt en ook of het letterlijk dan wel figuurlijk wordt bedoeld.
Letterlijk en figuurlijk
Autisten zijn niet de enigen die moeite hebben met het verschil tussen letterlijk en figuurlijk. Bijna iedereen trapt er wel eens in, om iets wat figuurlijk bedoeld is letterlijk op te vatten. Grappenmakers zijn hier vaak goed in, maar in de praktijk zijn verkeerde interpretaties vaak pijnlijk. Als je iemand vraagt op hij/zij op de hoogte is van de enorm slachtpartij die gisteren plaats heeft gevonden op de voetbalclub, kan iemand dat in eerste instantie letterlijk opvatten en diep geschokt raken, totdat duidelijk wordt dat ze alleen maar een wedstrijd dik verloren hebben. In de praktijk zijn de voorbeelden vaak subtieler en komen veel voor. Uit een kleine enquete die ik heb gehouden bleken we ons in 50% van alle gesprekken niet of niet goed begrepen te voelen, waarbij dit verschil tussen letterlijk en figuurlijk een belangrijke bron van de misverstanden vormt. Koanstudie als training in vragen en antwoorden leert je dat verschil beter te herkennen. Koanstudie is een taaltraining waarbij niet alleen de betekenis van de woorden belangrijk is, maar ook met de context waarin, de toon waarop en de intentie waarmee iets gezegd wordt, wordt geoefend.
Zendialoog
In het boekje
Zen zin, zen onzin (Paul Reps) staat het volgende verhaaltje: Zenleraren oefenen hun jonge leerlingen in het zich uitdrukken. Twee zentempels hadden ieder een beschermelingetje. Het ene kind, dat iedere morgen groente ging halen, kwam onderweg vaak het andere tegen.
‘Waar ga jij naar toe?’ vroeg de een.
‘Ik ga waar mijn voeten gaan,’ antwoordde de ander.
Dit antwoord bracht het eerste kind in de war, en het ging de hulp van zijn leraar inroepen. ‘Morgenvroeg,’ zei zijn leraar, ‘als je dat ventje tegenkomt, stel je hem dezelfde vraag. Hij zal je hetzelfde antwoord geven en dan vraag je hem: ‘Neem aan dat je geen voeten hebt, waar ga je dan naar toe?' Dat zal hem vastzetten.’ De kinderen ontmoetten elkaar de volgende morgen opnieuw.
‘Waar ga je naar toe?’ vroeg het eerste kind.
‘Ik ga waar de wind waait,’ antwoordde het andere.
Opnieuw wist het jonge broekje niet wat het hierop moest zeggen en hij bracht zijn nederlaag aan zijn leraar over. ‘Vraag hem waar hij naar toe gaat als er geen wind is,’ suggereerde de leraar.
De volgende dag kwamen de kinderen elkaar voor de derde keer tegen.
‘Waar ga je naar toe?’ vroeg het eerste kind.
‘Ik ga naar de markt, groente kopen.’ antwoordde het andere.
Huiswerksuggestie 1: let eens op hoe vaak jij of je gesprekspartner switchen van de letterlijk naar de figuurlijke betekenis van woorden. Zo zei ik net tegen mijn vrouw; ‘je hebt niet teveel boodschappen gekocht hoop ik, want anders kan ik straks niks meer kopen’. Waarop zij reageerde met; ‘nou, ik heb flink mijn best gedaan’.
Huiswerksuggestie 2: bekijk eens een YouTube video van conferencier Fabian Franciscus bijvoorbeeld waar hij te gast is bij
Spijkers Met Koppen en praat over autisme en over hoe gek hij eigenlijk is:
https://www.youtube.com/watch?v=SeuLMejYGl8
Het antwoord op het cryptogram: dom.
* Dit artikel is een iets gewijzigde versie van wat eerder in ZenActueel werd gepubliceerd
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari