ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
© Rients
Zen is mezelf kennen in dit moment
Paul Rouw,
Zen.nl Amersfoort
Door mezelf niet te laten kennen, leerde ik mezelf niet kennen. Sterker nog, ik ben mezelf gaan ontkennen.
Tot dit pijnlijke inzicht kwam ik dankzij een serieuze crisis in mijn relatie. De crisis was de aanleiding om mezelf te gaan leren kennen, om te gaan begrijpen ‘waarom ik de dingen deed zoals ik ze deed’. Ergens wist ik het al, maar in die zoektocht werd me duidelijk dat de fundering was gelegd in mijn jeugd. Ik kom uit een samengesteld gezin met vijf kinderen en ben de enige die niet het biologische kind is van de vader. Mijn moeder was met deze man hertrouwd toen ik een jaar oud was. Daardoor was ik ook de enige in het gezin met een andere achternaam. Tegen de tijd dat ik me daar bewust van werd, noemde iedereen me al bij de achternaam van ons gezin. Omdat ik erbij wilde horen en geen uitzondering wilde zijn, had ik liever niet dat anderen wisten hoe ik werkelijk heette. Ik liet mijzelf niet kennen. Daar kwam nog bovenop dat ik regelmatig letterlijk ditzelfde advies van mijn stiefvader kreeg (“je moet je niet laten kennen”), aangevuld met kwetsende opmerkingen over de gevoeligheden die ik wél liet zien.
Ontwikkelen van patronen
Zo leerde ik al vroeg in mijn leven om naar binnen te keren en weinig persoonlijke dingen te delen. En dat het goed was om een masker op te zetten op momenten dat ik geraakt werd, zodat ik niet afgewezen kon worden. Dit bleek een effectief beschermingsmechanisme, want het heeft me geholpen om een gelukkige jeugd te hebben. Zeg ik nu. Het heeft me ook ‘geholpen’ om in mijn relatie in een negatieve spiraal te komen van steeds minder verbinding en steeds meer verborgen verlangens. Zei ik toen, kort nadat mijn gezin verscheurd was.
Reflectie door meditatie
Met een ongezonde dosis oordelen over mezelf ging ik na de relatiebreuk op zoek naar ‘het waarom’. Ogenschijnlijk vanuit een positieve drijfveer: “ik ga hier beter uitkomen!” Maar een toekomstig ‘beter’ veronderstelt een huidig ‘niet goed genoeg’ en houdt dit zelfs in stand. Mijn zoektocht bracht me langs boeken, therapeuten en een regelmatig navelstaren. Ik had het idee dat het me hielp om mezelf beter te begrijpen, maar pas toen ik met mediteren begon, kwam mijn ontwikkeling in een stroomversnelling. Door meditatie vergrootte ik stap voor stap mijn bewustzijn in het nu. Ik realiseerde me dat het doorzien van wat ik in dít moment denk en voel me meer over mezelf leert dan mijn gewroet in het verleden. Het was niet belangrijk of ik wist ‘waarom ik de dingen deed zoals ik ze deed’. Het ging erom dat ik me in dit moment bewust werd van wat ik ervaarde en wat ik wilde gaan doen. Zo kwam er ruimte voor reflectie en voor het maken van bewustere keuzes.
Leren denken wat ik wil denken
Echter, met enkel bewuster zijn in het nu was ik er nog niet. Om mijzelf echt te begrijpen was het nodig dat ik mijn gedachten, gevoelens en neigingen werkelijk onder ogen zag, er kon laten zijn. Ik moest mezelf aan mezelf laten kennen. “Zen is nu eenmaal geen vorm van ontspanning, het is een serieuze aandachtstraining. We vluchten niet voor stress en ongemak, maar we bekwamen ons erin om erbij te blijven en er evenwichtig mee om te gaan,” schrijft
Rients in
Leer denken wat je wilt denken. Dat ‘erbij blijven’ was niet makkelijk, want het wegkijken van mezelf was een overlevingsmechanisme, een manier van doen, waarin ik me tientallen jaren onbewust getraind had.
Regelmatig mediteren hielp ook hier. Ik werd me eerder bewust van mijn wegkijken, leerde afleidende gedachten los te laten en meer specifiek: ik leerde mijn oordelen over mezelf los te laten. Daarbij kwam het goed van pas dat ik al had onderzocht ‘waarom ik de dingen deed zoals ik ze deed’: het gaf me wat meer begrip voor wat ik vanbinnen allemaal tegenkwam. Zo leerde ik mezelf kennen en werd het makkelijker om mezelf te láten kennen.
Vergelijk zo’n proces met het ontmoeten van iemand waar je een tijdje mee gaat optrekken. Vanuit een beleefd vriendelijke houding maak je een eerste contact. Je geeft de ander ruimte om meer over zichzelf te vertellen. Je schept een respectvolle en veilige ruimte. Respect betekent dat de ander mag zijn wie hij of zij is. Veiligheid betekent dat ook kwetsbare en gevoelige onderwerpen er mogen zijn, zonder oordeel op de persoon. Als die ander jou omgekeerd ook een respectvolle en veilige ruimte biedt, zal jullie vriendschap zich na verloop van tijd verdiepen. In de relatie met jezelf werkt het op dezelfde manier. Meditatie geeft je de gelegenheid om te ontdekken hoe oprecht jouw respect voor jezelf is, hoe veilig het werkelijk is voor jou, in jou.
Radicaal vertrouwen
Hoe creëer je een werkelijk respectvolle en veilige ruimte voor jezelf en voor anderen? Mijn antwoord is: door radicaal te vertrouwen. En meer precies: mijn ontwikkelpad is radicaal vertrouwen, want vertrouwen is een werkwoord. Ik oefen in het zien dat ieder mens, ook ikzelf, perfect is zoals hij of zij ten diepste is. En dat ieder mens in essentie een positieve intentie heeft: zich goed voelen, in verbinding zijn, betekenis hebben, gelukkig zijn, etcetera. Door radicaal te vertrouwen op die goedheid kan ik ook milder kijken naar mijn daden en naar die van anderen. Immers, ten diepste zijn onze daden erop gericht om onze intentie te realiseren, om ons positieve doel te bereiken. In dit licht gaat het minder over ‘goed’ of ‘fout’ gedrag en meer over ‘helpend’ of ‘belemmerend’ gedrag. Daarbij kan iemand gedrag vertonen dat voor hemzelf helpend is, maar voor mij of een ander belemmerend.
Niet alleen het doel dat iemand heeft, maar ook het gedrag dat iemand daarbij laat zien kan onbewust zijn. Een patroon dat zich ooit, ergens in het verleden, heeft gevormd omdat dat toen helpend was. Zo ben ik door mezelf niet te laten kennen, best goed door mijn jeugdjaren gekomen. Als volwassene had ik een relatiecrisis nodig om te kunnen inzien dat mijn gedragspatronen mijzelf en mijn omgeving aan het belemmeren waren. Dat inzicht heeft mij geholpen om milder te worden. Van “ik ben fout”, via “ik heb het fout gedaan”, naar “mijn onwetendheid heeft me belemmerd er werkelijk te zijn, voor mezelf en voor mijn gezin”. En als ik mild kan zijn voor mezelf, word ik op natuurlijke wijze ook echt milder naar anderen.
Paradox
Zo leerde ik dankzij meditatie mezelf kennen. Daarbij ontdekte ik dat als ik me vanuit mildheid en vertrouwen openstelde naar anderen, mezelf liet kennen, ik helemaal niet afgewezen werd. Integendeel, ik zag herkenning en ik ervaarde erkenning. Mijn openheid bleek een betere bescherming tegen afwijzing dan het me niet laten kennen. Hoewel het elke keer weer spannend was (en is), bracht het me vertrouwen en verbinding. En het leverde me een hele berg aan gevoelens op. Daarover meer in het volgende deel.
Dit is deel 1 van een langer artikel. In de komende ZenActueel van zondag a.s. deel 2
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari