ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Zen & christendom
deel 1
Jan Brok,
Zen.nl Tilburg
In 2015 ben ik begonnen met zen, dat was vlak na mijn opleiding als theoloog en werk in het onderwijs en het pastoraat binnen de RK kerk. Al tijdens de
introductiecursus wist ik: dit past bij mij. Hoe kan het dat ik aangetrokken ben tot twee heel verschillende, levensbeschouwelijke tradities? Ze hebben ook overeenkomsten. De basis van beide is namelijk dezelfde oorspronkelijke, existentiële bewustzijnservaring van ‘volledigheid’.
Op de rand van de zandbak
Een tijdje geleden zat ik op de rand van de zandbak te spelen met mijn kleinkinderen van 2 en 4 jaar. In een stadstuin met prachtig weer zag ik hoe ze bekertjes met zand vulden, die gladstreken en mij gaven om ze op hun kop neer te zetten op de rand. Want we waren een zandtoren aan het bouwen. Ik hoefde alleen maar ja en amen te zeggen om hun onderling gesprek en activiteit gaande te houden. Het was een perfect moment, daar zo zittend, kijkend en luisterend naar die twee, met het zand in die bak op een bloemrijke plek. Ineens werd ik de volheid van het moment gewaar. Ik ging even helemaal op in die liefdevolle verbondenheid en het ontroerde me diep. Een flitsmoment van volheid en vervulling waarin de gewone werkelijkheid even werd opgeheven door iets wat onbeschrijfelijk anders is. Ik besefte: dit is bijzonder. Maar tegelijk met dat besef was ik weg uit het ervaringsmoment.
Seculiere spiritualiteit
Tijdens mijn eerste
sesshin vroeg ik mij af: wat zie ik hier nou? Mijn spontane antwoord: seculiere spiritualiteit van onderop. De term seculier is al vaag en verwarrend, spiritualiteit nog meer. En toch was dat een goede typering. Ik zag een groep personen op zoek naar meer levensgeluk door persoonsvorming en innerlijke verdieping. Het begint met het beter kennen van jezelf, je gedachten, gevoelens, gehechtheden, schaduwzijden. Deze spirituele verdieping begint ‘van onderop’, bij je eigen realiteit. Deze seculiere spiritualiteit staat tegen de achtergrond van het veranderende sociaal-maatschappelijke en culturele landschap eind jaren 60 in de 20e eeuw. Het traditionele geloof in een bovennatuurlijke God die zich bezighoudt met ieder persoonlijk, bleek niet langer aan te sluiten bij wat leefde onder velen. Door wetenschap en techniek raakte onze leefwereld onttoverd en de gevestigde autoriteiten van staat en kerk raakten in crisis. De wereld (saeculum, vandaar secularisatie) was niet langer afhankelijk van God en de natuur, maar zelfstandig. Moderne mensen zijn autonoom, onafhankelijk en mondig; zij kunnen zichzelf wel redden. Velen ging het prima zonder godsgeloof. De door Marx, Freud en Nietzsche verkondigde verdwijning van de religie leek alsnog uit te komen door de ontkerkelijking. Geloof werd een privé-aangelegenheid en haar publieke rol in de samenleving verdween steeds meer.
Religieuze ruis
In de jaren 90 groeide echter een omkeer, deels binnen de kerken en vooral daarbuiten. In evangelicale bewegingen en New Age, in de stroom van migranten met een islamitische achtergrond, in literatuur en films, therapieën en trainingen, spirituele pelgrimstochten en oosterse renaissancebewegingen, in de kaarsjes van stiltecentra en de stille gedachten ‘s avonds voor het slapen gaan, is er sprake van een ondergrondse, religieuze ruis. In alles wat helpt om staande te blijven tegenover de grote vragen van het leven, resoneert een nieuw religieus verlangen. In onze pluralistische samenleving is er inmiddels een bonte, religieuze verscheidenheid ontstaan. Religie verdween niet maar transformeerde in een kleurrijke verscheidenheid van individuele opvattingen. Het onderscheid tussen geloof en ongeloof is langzaam aan het vervagen en ook het verschil tussen godsdienst en religie kwam opnieuw in beeld. Kortom, er is weer volop religieuze ruis. Aansluitend bij Eckhart, Spinoza en Schleiermacher omschrijf ik religie als het gevoelsmatige bewustzijn van onze verbondenheid met het geheel dat ons overstijgt maar waarin we ook zijn opgenomen.
Rients noemt het een gevoelsmatig eenheidsbewustzijn. Natuurlijk kan die verbondenheid met het overstijgende geheel God genoemd worden en dan is de term godsdienst meer van toepassing. Geloof duidt op de overgave aan en navolging van een persoon (beweging) en diens opvattingen (geloven in Jezus, in de islam); daarin is overigens ook plaats voor religie als dieptedimensie. Kerk verwijst naar de institutionele vorm van gemeenschapsverbanden om geloof te kunnen realiseren. Moderniteit en secularisering blijken niet automatisch het einde van de religie te betekenen. Religie is nu minder institutioneel geworden, meer ondogmatisch, subjectief en fragmentarisch.
Kenmerken
Zen en christendom baseren zich op dezelfde oorspronkelijke ervaring van een ‘sense of fullness.’ Zo’n ervaring noem ik religieus, in de betekenis van een gevoelsmatig eenheidsbewustzijn; je verbindt je (religare) met de fundamentele eenheid van alle dingen. Die ervaring is de basis voor alle godsdienstige en levensbeschouwelijke tradities. Als kenmerken van die oorspronkelijke, religieuze ervaring noem ik: het maakt je gelukkig, het geeft je een eenheidsbewustzijn en een tijdelijk verlies van je egobesef, het is tijdloos en iets intiems, het is iets wat je passief overkomt en niet zelf realiseert (veronderstelt dus overgave, loslaten), het brengt bij jezelf verandering teweeg omdat je inzicht hebt gekregen van ‘what it means to be human’. Ik herken deze aspecten in mijn eigen ervaring op de rand van de zandbak maar ook in verhalen uit de Bijbel en in zen. Volgens Rients kan verlichting opgevat worden als een duurzame staat of als een kort moment van eenheidservaring. Om deze laatste gaat het mij nu. Dat kan allerlei gradaties en vormen krijgen: een kortstondig helemaal opgaan in je lievelingsmuziek, een diepgaande kosmische natuurervaring, een bijna-dood-ervaring enzovoorts. Voor Dogen is ieder wezen reeds verlicht vanwege de potentie om dat te kunnen beleven. In de Bijbel kan ik wijzen op bijvoorbeeld de godservaring van Mozes op de berg Sinaï (Ex.3), de bekering van Paulus bij Damascus (Hand.9) en de ingrijpende ervaringen van drie apostelen op de berg Tabor in hun ontmoeting met Jezus (Mt.17,1-13). Deze religieuze openbaringsverhalen uit de Bijbel zijn ervaringen waarin mensen een licht opging omdat hun iets overkwam, wat een grote impact had op hun leven. Het christelijk geloof vindt zijn oorsprong in zulke ervaringen. Dit soort ervaringen delen zen en het christendom; beide zijn erop gebaseerd.
Dit is deel 1, volgende week deel 2.
Online cursus zenfilosofie start 2 december
De zenfilosofie heeft een geheel eigen benadering van de grote levensvragen als: 'wat is de zin van het leven', 'hoe geef je het goede leven vorm' en 'wat is goed en wat is kwaad?' In deze collegereeks maak je kennis met de grote denkers uit de zentraditie, van Mahakashapa tot en met de recente Kyoto school of philosophy.
| De cursus: | online op woensdagavond van 19.30 tot 21.00 uur (meer info over de inhoud zie: www.zen.nl/filosofie) |
| Data: |
collegereeks 1:
2, 9 en 16 december 2020 en 6, 13, 20 en 27 januari en 3 februari 2021
collegereeks 2:
12, 19, 26 mei en 2, 9, 16, 23 en 30 juni 2021 |
| De colleges: | zijn deels interactief en er is voldoende gelegenheid tot het stellen van vragen en er worden huiswerksuggesties gedaan. |
| Voorkennis: | niet vereist |
| Deelname: | €125,- en voor fulltime-studenten en cursisten van Zen.nl €95,-. |
| Inhalen: | de colleges zijn exclusief voor deelnemers aan de cursus tot zeven dagen na het college online terug te zien. |
| | |
| Aanmelding: | met onderstaande button |
| |
|
| |
|
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari