ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
foto © Rients Ritskes
Koan, mediteren en lateraal denken
Rients Ritskes,
Zen.nl Nederland
Koan is volgens de definitie in mijn nieuwe boek
Zen en onzin van het leven een cryptogram met spirituele diepgang. De koantraditie is een eeuwen oude methode om de in mensen aanwezige wijsheid te ontsluiten. Cryptogrammen en koans hebben gemeenschappelijk dat je er lateraal van leert denken, iets waarbij mediteren ook helpt. Mensen die langer mediteren zijn daardoor beter in staat tot creatief, lateraal denken. Een experiment bevestigt dit.
Zie ook eerdere publicaties over het werken met een koan in ZenActueel.
1.
Bruls begint te lezen in Zen en onzin van het leven
2.
Wat is wijsheid?
3.
Is het letterlijk of figuurlijk bedoeld?
4.
Mediteren met je buik
5.
Mediteren met hart en longen
Lateraal denken
Edward de Bono (1933), bedenker van de term ‘lateraal denken is een Britse arts, filosoof, psycholoog, adviseur en schrijver van meer dan 85 (management) boeken en is vooral bekend als uitvinder van het 'lateraal denken'. Bij normaal ‘verticaal denken’ wordt een probleem op een logische manier benaderd terwijl in lateraal denken een probleem wordt opgelost door gebruik te maken van creatieve ‘onlogische’ principes. Door het toepassen daarvan leren we vanuit een brede
scope te kijken en te denken. Doen we dat regelmatig, dan benutten we veel meer van ons probleemoplossend vermogen en worden we getraind om ook de intuïtieve- en creatieve aspecten van onze denkcapaciteit aan te wenden om onze dagelijkse problemen op te lossen.
Mediteren en lateraal denken
Lateraal is afgeleid van het Latijnse zelfstandig naamwoord
latus dat zijkant betekent, dus lateraal denken betekent 'van de zijkant denken', een probleem van een andere hoek benaderen. Dat klinkt heel eenvoudig maar blijkt heel erg moeilijk te zijn. Dat komt doordat we dat niet geleerd hebben. We zijn van jongs af aan getraind in lineair, logisch en dualistisch denken, dus 1 + 1 = 2 en “wie niet voor ons is, is tegen ons”. Met deze manier van denken kunt je heel ver komen, maar de grote inzichten en doorbraken in het denken komen van lateraal denken. De Bono heeft een aantal technieken ontwikkeld en beschreven waarmee we ons kunnen trainen in lateraal denken.
Koanstudie is ook zo’n techniek en allemaal hebben ze één ding gemeen, ze laten je aan iets anders denken dan je gewend bent te doen om zo los te komen van je bestaande denkpatronen waarna je het probleem met een nieuwe blik kunt benaderen. De technieken die De Bono aandraagt zijn allemaal indirecte laterale, maar probleem georiënteerde methoden. Mediteren doet hetzelfde maar is niet direct probleem georiënteerd. Tijdens mediteren proberen we ook steeds los te komen van ons normale denken en onze aandacht helemaal bij het tellen van onze ademhaling of de koan te houden. Dit is een training in lateraal denken. Steeds weer los komen van je gedachtes door terug te gaan naar de oefening. Die oefening in het denken helpt bij het loskomen van de vaste gedachten, waardoor alles vaak beter gaat. Mediteren geeft een nieuwe, frisse kijk op de wereld en haar problemen, waardoor we ze vaak letterlijk en figuurlijk beter zien.
Koan en lateraal denken
Een oefening van De Bono is dat je een probleem helder in gedachten neemt en vervolgens naar een willekeurig stuk muziek gaat luisteren. Terwijl je je goed op de muziek concentreert, kijk je of er lateraal nieuwe inzichten ontstaan rond het probleem dat je in gedachten had. Mijn eigen ervaringen met groepen waarmee ik deze oefening deed was dat iets meer dan de helft van de deelnemers tot nieuwe inzichten kwam en een vijfde echt verbaasd was over de nieuwe inzichten die ze op deze wijze opdeden. Koan studie is een systematische oefening in lateraal denken, waarbij het er onder andere om gaat jezelf erin te trainen de koan steeds weer opnieuw los te laten en tot nieuwe antwoorden te komen. Dat is waar het bij koanstudie om gaat. Goed en fout is niet wezenlijk bij koanstudie, het gaat om training in non-dualiteit-bewustzijn, creativiteit en mentale flexibiliteit. Hoe intensiever je je concentreert op de koan en focust op het in gedachten steeds herhalen van de vraag, als ware het muziek, hoe groter de mentale afstand wordt van je dagelijkse uitdagingen en hoe groter de kans is op nieuwe inzichten en oplossingen.
Experiment
Afgelopen week hebben we in enkele zengroepen in Nijmegen een klein experiment gedaan. We hebben zowel cursisten van een introductiegroep als deelnemers van een gevorderdengroep gevraagd om zoveel mogelijk passende beschrijvingen te geven van een glazen bol. Deze bol werd in het midden van de meditatie-ruimte gelegd en de deelnemers kregen drie minuten om zoveel mogelijk alternatieve omschrijvingen van de bol te geven. Het idee achter dit experiment is dat meer gevorderde zenbeoefenaars mentaal meer flexibel en creatief zijn dan beginners en dus met meer omschrijvingen zouden moeten kunnen komen. In ons kleine experiment met in totaal 31 deelnemers werd onze hypothese bevestigd. In de introductiegroep was het aantal beschrijvingen gemiddeld 9 en in de groepen van gevorderden waren dat er 14. Dus mensen met enkele jaren ervaring met mediteren blijken in de kleine experiment 50% beter in staat tot het bedenken van laterale oplossingen. Deze uitkomst ondersteunt de ervaring dat mediteren je mentaal meer flexibel maakt, dat wil zeggen: dat je sneller los komt van vaste patronen in je denken en sneller tot meer, nieuwe visies en betere oplossingen komt.
Een praktijk voorbeeld
Merel, mijn echtgenote was hoogleraar proefdierkunde met als missie het verbeteren van de kwaliteit van proefdieronderzoek om zo minder proefdieren te hoeven gebruiken. Haar hele carrière staat in het teken van het verminderen van onnodig dierenleed. Ze was daar behoorlijk succesvol in maar in haar functie als directeur van het dierenlaboratorium aan de Radboud Universiteit werden in de loop der jaren de belangentegenstellingen tussen haar streven naar beter en minder proefdieren en het streven van de onderzoekers om zo goed mogelijk mee te doen in de ratrace van snel en veel publiceren steeds groter. Dit leidde er rond haar 60e uiteindelijk toe dat ze haar functie als afdelingshoofd neer moest leggen. Hoe nu met dit probleem om te gaan. Velen zouden in haar situatie met vervroegd pensioen zijn gegaan, maar mede door haar jarenlange meditatie-ervaringen kon ze zich voldoende losmaken van de conflictueuze situatie waarin ze zich bevond en zien dat nu haar missie lokaal vastliep dit een kans bood om haar missie voort te zetten op nationaal en internationaal niveau. Hiermee is ze nu volop aan de gang en heeft nationaal en internationaal reeds 42 ambassadeurs geworven die haar missie delen.
Nu denk je bij het lezen van dit voorbeeld misschien dat het toch logisch is dat ze deze stap heeft gezet en dat is ook zo. Lateraal denken leidt per saldo tot creatieve en achteraf bekeken hele logische oplossingen. Bijna iedereen is dan ook in staat tot lateraal denken, de kwestie is alleen hoe goed ben je erin? Het is dus iets waar je door regelmatig mediteren en training echt beter in kunt worden.
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari