ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Foto: Rients © Zen.nl
Mijn teleurstelling
Arthur Nieuwendijk,
Zen.nl Amsterdam
Dit artikel gaat over zen, irritatie, teleurstelling, leren door een gedachtenexperiment en dankbaarheid.
Dankbaarheid
Kun je voor alles dankbaar zijn? Dat dankbaarheid bijdraagt aan een gelukkig en vervuld leven staat buiten kijf. Je oefenen in dankbaarheid is je bewust worden van de kleine en grote lichtpuntjes in je leven. Die zijn er gelukkig altijd ook. Om daar aandacht voor te hebben moeten we meer moeite doen, omdat negatieve zaken de eigenschap hebben om onze aandacht sneller te trekken en langer vast te houden dan positieve zaken. Dat kan leiden tot onbalans, tot zorgen en gepieker. Dankbaarheid helpt die balans te herstellen.
Zo beschouwd is dankbaarheid vooral je bewust worden van en aandacht hebben voor de positieve aspecten van je leven. Maar kunnen we ook dankbaar zijn voor de negatieve aspecten van het leven? Hoe doe je dat?
Mijn teleurstelling
Daar denk ik aan, terwijl ik vanuit onze woonkamer uitkijk over de aaneengesloten daken van de huizen tegenover ons. Een groot, grijs vlak waarvan de eentonigheid halverwege wordt onderbroken door een grote naaldboom die ruim boven de daken uitsteekt. Het is niet echt een mooie boom, delen van de kruin zijn bruin en de stam is gehavend waar takken door voorbije stormen zijn afgerukt. Maar dat geeft hem ook karakter en ik ben op deze boom gesteld. Meer dan dat, ik ben de boom dankbaar.
Onlangs zijn de overburen begonnen met de boom om te zagen. Niet in één keer, daar is hij te groot voor, maar tak voor tak. Het werk vordert gestaag en inmiddels heeft de kruin het grootste deel van zijn omvang en indrukwekkendheid verloren. Het stemt me droef. Het gebrek aan overleg irriteert me en dat de overburen dit alleen doen om meer zon te hebben versterkt mijn irritatie. Terwijl ik op de bank zit en maar niet kan wennen aan het nieuwe uitzicht vraag ik mezelf: Wat is er hier om dankbaar voor te zijn? De overburen? Mijn teleurstelling en irritatie? Hoe kan ik daar dankbaar voor zijn?
Oefening van eeuwige herhaling
Wat mij helpt is Nietzsche’s notie van de eeuwige wederkeer. Het is een soort gedachten-experiment. Nietzsche beschrijft het als volgt: ‘Als jou nou eens, op een dag of een nacht, een demon achterna sloop tot in je eenzaamste eenzaamheid en tegen je zei: “Dit leven, zoals je het thans leeft en geleefd hebt, zul je nog eens en nog ontelbare malen moeten leven; en er zal niets nieuws aan zijn, maar elke pijn en elke lust en elke gedachte en elke verzuchting en al het onuitsprekelijke kleine en grote van je leven moet terugkomen, en wel allemaal in dezelfde rang- en volgorde en ook deze spin, ook dit maanlicht tussen de bomen, ook dit ogenblik en ikzelf.”’
De voorstelling van een eeuwige herhaling van mijn leven zoals ik dat tot nu toe geleefd heb, tot in detail hetzelfde, kan confronterend zijn. Ze kan herinneringen oproepen waar ik liever niet aan herinnerd wil worden en een verlangen voeden dat, gehuld in spijt en wroeging, mij influistert dat ik dingen beter anders had kunnen doen. Dan is het idee dat mijn leven zich oneindig vaak op precies dezelfde wijze zou voltrekken bepaald niet prettig of geruststellend.
Volmondig 'Ja'
De confrontatie wordt nog groter wanneer ik me realiseer dat ik nu op dit ogenblik ben wie ik ben, precies door alles wat ik heb meegemaakt, door alles wat me is overkomen en wat ik anderen heb aangedaan, door hoe ik gereageerd heb, door alles wat ik heb gedacht, gevoeld en gedaan. Als daar ook maar iets in zou veranderen, dan zou ik nu niet de persoon zijn die ik ben. Een besef dat zich samenbalt in de vraag: Wil ik zijn wie ik nu ben?
Juist in die confrontatie schuilt inspiratie. De uitnodiging om in het begin misschien wat aarzelend en schoorvoetend, maar toch volmondig ‘Ja!’ te zeggen tegen wie ik nu ben en dus ook ‘Ja!’ tegen alles wat ik ben geweest. Dat is zen. Zen is het leven onvoorwaardelijk bevestigen, schrijft D.T. Suzuki, niet een beetje ervan, maar alles ervan.
Bewegen is leven
Ik zit op de bank teleurgesteld en geïrriteerd. Ik wil mezelf niet dwingen om dat niet te zijn, zeker niet als ik me voorstel dat dat zich eeuwig zou herhalen. Maar ik wil ook niet eeuwig geïrriteerd blijven. Tussen die twee polen ontstaat beweging, een beweging van mijn irritatie nu naar niet-geïrriteerd zijn later. Dat is een beweging waarin ik me ontwikkel, inspiratie vind en leer, een beweging die ik eeuwig wil herhalen. Een beweging die ik alleen kan maken dankzij mijn overburen, mijn teleurstelling en irritatie. Dat is leven, daar ben ik dankbaar voor.
Zaterdag 6 juni kun je de gratis webinar volgen van Arthur Nieuwendijk over:
Zen, crisis en Nietzsche
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari