ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Koan over de dood
Rients Ritskes,
Zen.nl Nederland
Koans zijn vragen rond belangrijke thema’s in ons leven om over te mediteren, om op die manier je intuïtie te trainen en meer inzicht te ontwikkelen. Dit is een koan met toelichting uit Rients nieuwe boek over koan dat 15 augustus verschijnt.
Deel 1: Koan en creatief denken
/zenactueel/deel 1
Deel 2: Met koan meer antwoorden
/zenactueel/deel 2
Deel 3: Beter communiceren met koan
/zenactueel/deel 3
Deel 4: De koan: doen of niet doen?
/zenactueel/deel 4
Deel 5: Koanstudie de taal van de symbolen
/zenactueel/deel 5
Deel 6: Koanstudie frustreert
/zenactueel/deel 6
De bloem, is die levend of is die dood?
Het gedicht
Het idee van de dood
maakt menigeen verdrietig,
maar wie de dood echt kent
ziet de bloem eeuwig bloeien.
Een zenstudent legde me het volgende voor: ‘Ik ben vol van rouw, een goede vriendin van me is een jaar geleden overleden, veel te jong en twee kinderen nalatend. Ik kan me maar niet over het verdriet heen zetten en heb de hele dag het gevoel te moeten huilen, iets wat ik ook vaak doe. Kunt u me helpen alstublieft?’ Ik zag en voelde de intensiteit van haar verdriet. Even was ik overmand door haar grote verdriet en vroeg me af of ik wel iets voor haar zou kunnen betekenen. Toen schoot gelukkig deze koan van de bloem me te binnen. Ik vroeg me nog even af of deze niet te confronterend zou zijn, maar besloot hem toch te geven. Ik wees op de bloem in de dokusankamer en vroeg: ‘Deze bloem, is die levend of is die dood?’ Bij het horen van de koan klaarde haar gezicht al een beetje op, ze zei blij te zijn met de koan, verliet de kamer en vol overgave ging ze ermee aan de slag. Bij het werken met deze koan moeten we, net als bij sommige andere naar objecten verwijzende koans, goed in de gaten houden dat je het concrete object, dus een concrete bloem in gedachten moet hebben. Veel koans zijn ontleend aan een actuele situatie. Zoals: ‘Waarom heeft Bodhidharma geen baard?’ Deze vraag moet altijd gerelateerd worden aan een afbeelding van Bodhidharma. Als je deze traditionele koan los ziet van die werkelijkheid, dus geen concreet plaatje meer voor je ziet, dan heb je een bijna onzinnige koan. Daarom is het echt doorzien van de koans ook voorwaarde voor het effectieve gebruik ervan. Dit geldt ook voor de koan met de bloem. Je kunt geen goed antwoord vinden zolang je er niet een bloem bij hebt, of er op zijn minst eentje ziet in gedachten. Daarom is mijn advies altijd: als je als student of leraar deze koan gebruikt, heb een bloem in je kamer staan, anders doe je deze koan tekort. De bloem is vaak een snijbloem: een prachtig symbool van leven en dood, en welbeschouwd symbolisch een manifestatie van levensvreugde, terwijl ze al is afgesneden is van de bron van leven.
Een week later kwam de vrouw weer langs voor individueel onderhoud. Op haar gezicht was gelukkig veel minder verdriet te lezen en ik was heel benieuwd of de koan haar was bevallen. Een koan kan zeker in het begin van koanstudie beslist beter of minder bevallen. Niet dat een koan daardoor meer of minder zinvol is. Koans die niet bij een student in de smaak vallen, kunnen toch vaak heel functioneel zijn en uiteindelijk tot grote inzichten leiden. Ze zei: ‘Vanaf het moment dat u me de koan gaf, voelde ik me enorm verlicht. Ik had nog geen idee over een antwoord, maar ik voelde bij het vertrek na ons onderhoud vorige week meteen een glimlach op mijn gezicht. Ik mis mijn vriendin natuurlijk nog steeds, maar de koan heeft, zonder dat ik een antwoord heb, zijn werk al gedaan.’ Ze vertelde veel beter te slapen en bijna niet meer te huilen. Ook vertelde ze dat ook haar man, die ten einde raad was geweest met haar ontroostbare verdriet, zielsgelukkig was met de berusting die ze had gevonden, vanaf het moment dat ze met deze koan aan de slag was gegaan. Ze heeft nog drie maanden intensief met de koan gewerkt om ten slotte het prachtige en doorleefde antwoord te kunnen geven. De bloem is voor haar een spiegel geworden waarvan ze veel geleerd heeft. Immers wij zijn, net als de bloem, ten dode opgeschreven en toch in staat om te bloeien en veel te betekenen voor onze omgeving. De bloem hielp haar de dualiteit van leven en dood te transformeren, en te genieten van het hier en nu. Meteen toen het intense verdriet was verdwenen, zag ze haar vriendin weer ‘in levenden lijve’ voortleven in haar kinderen. Waar ze eerst het contact met de echtgenoot van haar overleden vriendin meed, omdat ze steeds zo moest huilen, zocht ze hem en zijn kinderen nu vaker op en had het gevoel er zo te zijn voor haar overleden vriendin. In het hier en nu is geen leven noch dood, er is alleen maar iets te doen, namelijk de koan te beantwoorden.
De koan is: ‘Is de bloem levend of is de bloem dood?
Een sesshin is een week lang mediteren en daarmee zijn sesshins bij uitstek geschikt voor koanstudie. De komende sesshins zijn gepland voor:
Van 18 t/m 24 oktober o.l.v. Floor Rikken (wachtlijst)
Van 25 t/m 31 oktober o.l.v. Arthur Nieuwendijk (wachtlijst)
Van 17 t/m 23 januari o.l.v. Yvonne Visser
Van 9 t/m 15 mei o.l.v. Floor Rikken
Van 27 juni t/m 3 juli o.l.v. Rients Ritskes
Van 21 t/m 27 november o.l.v. Arthur Nieuwendijk
Het boek is vanaf 15 augustus te bestellen.
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari