ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Is Kafka zen? (1)
De poort voor jou
Walter Jacobs,
Zen.nl Eindhoven/
Breda/
Den Bosch
Franz Kafka (1883 – 1924) was een Duitstalige schrijver die wordt gezien als een van de belangrijkste auteurs van de twintigste eeuw. Zijn werk heeft tot op heden een grote invloed op de westerse literatuur. Als we
Rients’ definitie van zen; dat wat je doet met hart en ziel doen" toepassen op het schrijverschap van Kafka, dan was Kafka echt heel zen. Zijn enorme toewijding heeft tot zijn geheel eigen Kafkaiaanse stijl geleid en vele indrukwekkende verhalen voortgebracht. Onder zijn vaak nachtmerrieachtige en beangstigende verhalen gaat - net als vanuit strenge zenmeesters - de oproep aan zijn lezers schuil om je verantwoordelijkheid te nemen, te kiezen en ervoor te gaan. Deze moraal wordt ook duidelijk in één van zijn bekendste verhalen
Voor de wet.
De poort tot de wet
Dit indrukwekkende verhaal is het relaas van een boer die toegang wil tot de wet, maar voor de poort een wachter treft die hem de toegang ontzegt. ‘Misschien later, maar nu nog niet’, zegt de poortwachter. De poort staat open en de boer kijkt naar binnen. De poortwachter ziet het. ‘Probeer dan naar binnen te gaan, ondanks mijn verbod. Maar ik ben machtig en dan ben ik nog de laagste in rang. Daar binnen staan meer poortwachters, de een nog machtiger dan de andere. De aanblik van de derde kan zelfs ik al niet meer verdragen.’
Hier heeft de boer niet op gerekend. ‘De wet zou toch voor iedereen toegankelijk moeten zijn?’ Maar deze laagste poortwachter ziet er al angstaanjagend uit en de boer besluit te wachten tot hem toegang wordt verleend.
De poortwachter
De poortwachter zorgt voor een stoeltje en laat de boer naast de poort plaatsnemen. Daar zit hij dagen en jaren. Hij doet vele verzoeken om binnengelaten te worden. Hij schenkt de poortwachter zijn hele hebben en houden. Die neemt alles aan, maar alleen om de boer het gevoel te geven er alles aan gedaan te hebben om toegang te krijgen. De poortwachter maakt af en toe een praatje met de boer, maar uiteindelijk is het steeds ‘Nu niet’ of ‘Nog niet’. De boer wordt oud en gebrekkig en voelt zijn einde naderen. Al een hele tijd zit hij met een vraag die hij de poortwachter wil stellen. Hij wenkt hem. ‘Wat wil je nu weer? Je bent onverzadigbaar!’ reageert de poortwachter als hij zich naar de boer – klein geworden door ouderdoem – wendt. ‘Iedereen wil toch toegang tot de wet’, zegt de boer. ‘Waarom heeft dan nog niemand, behalve ik, in al die jaren om toegang verzocht?’ Daar de boer nog nauwelijks gehoor heeft, brult de poortwachter: ‘Niemand anders kon hier toegang krijgen, want deze toegang was alleen voor jou bestemd. En nu ga ik en sluit de poort.’ Punt.
Kafka als zenmeester
Als Kafka zenmeester was geweest, had hij een
koan kunnen koppelen aan deze parabel: Hoe kan de boer door de poort? Het simpele antwoord is dat de boer natuurlijk gewoon er doorheen moet gaan. Je zou een 9 scoren. ‘Ga verder’, ‘Ga door’ is de standaard reactie op bijna ieder koanantwoord. In de vorm van een aanmoediging, een hint, een verwarrende aanwijzing of afwijzing, het rinkelende belletje of – als je de 10 hebt gescoord – een nieuwe koan. Je gaat van poort naar poort, van vraag naar vraag en oefent zo het leven zelf. Je kunt ook naast de poort blijven zitten. Net als de boer. Hij had
zazen kunnen beoefenen, grote kans dat hij op zeker moment was opgestaan en door de poort gelopen.
Omdat we leven, komen we voortdurend poorten tegen, waar we door kunnen. Ook de boer. Het gaat om keuzes maken. De boer heeft gekozen naast de poort te blijven zitten en af te wachten. Hij zal het niet als keuze herkend hebben, maar dat was het wel.
De poort is overigens altijd van jezelf, de poortwachter staat bij jou op de
pay roll. Maar de poort blijft in stand en ontoegankelijk als je denkt dat deze niet van jou is, als je denkt dat jij afhankelijk bent van de poortwachter. Dus: ga erdoor, ga ervoor! Blijf niet met je koan bij de poort zitten, maar pak deze bij de horens, neem het risico en vind de vrijheid.
* Het verhaal doet dienst als parabel in Kafka’s beroemde werk Het Proces en als afzonderlijke korte vertelling in de verhalenbundel Een plattelandsdokter uit 1919.
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari