ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
© Zen.nl
Interview met Michel Dijkstra
Raoul Destrée, zenleraar
Zen.nl Den Haag
Michel Dijkstra promoveerde onlangs op zijn proefschrift met als titel
In alle dingen heb ik rust gezocht, de weg naar eenheid bij Meister Eckhart en Zenmeester Dogen. Michel Dijkstra is als vast gastdocent verbonden aan de opleiding tot zenleraren en zijn boek
Zen Boeddhisme is verplichte stof in onze opleiding. Ook geeft hij een inleiding tijdens de komende sesshin onder leiding van Raoul Destrée van 27 april - 3 mei 2020 in de Slangenburgabdij.
Klik hier voor info en aanmelding
Foto: Leonie de Jong
Wanneer en waar is bij jou de interesse ontstaan in de Oosterse filosofie?
Op mijn zestiende las ik mijn eerste filosofieboek 'Geschiedenis van de filosofie' door H.J. Störig; ik denk dat een heleboel mensen via die klassieker met de wijsbegeerte in aanraking kwamen en komen. Bijzonder aan Störigs boek is dat hij niet bij Socrates en Plato begint, maar met echte Deutsche Gründlichkeit bij het oudst bekende denken: de Vedische traditie. Met rooie oortjes las ik over de filosofie van India, China en Japan. Daarna besprak Störig de pre-socraten en wat daarna kwam, maar op dat moment was ik al verkocht aan het oosterse denken.
Wat is voor jou het belangrijkste verschil tussen Westerse en Oosterse filosofie?
Het belangrijkste verschil tussen oosterse en westerse wijsbegeerte is dat de eerste traditie de reflectie op existentiële vragen consequent heeft volgehouden. Wellicht klinkt dit clichématig: het Oosten is spiritueel en het Westen materieel. Maar je hoeft maar even naar Japan te gaan en je ziet hoe het zit. Men heeft daar de connectie met de traditie behouden. Dat betekent natuurlijk niet dat iedereen de traditie geweldig vindt maar het waarborgt wel een continuïteit, een doorleefde diepte. In India, China en Japan is ‘filosofie’ in de eerste plaats 'denken voor het leven'. De westerse wijsbegeerte is voor een groot deel 'the?ria', dat wil zeggen afstandelijk beschouwen. We creëren een scheiding tussen onszelf en de wereld om zo alles om ons heen grondig te bestuderen; westerse wetenschap en techniek maakten zo hun zegepraal. In het Oosten is wijsbegeerte veel meer een 'Weg' die, zoals de grote taoïstische meester Zhuang Zi zei, ontstaat door hem te begaan.
Je maakt al lang studie van Eckhart en Dogen. Wat leren ze jou?
Beide meesters leren mij dat je altijd door kunt gaan met het in verbinding treden met alles om je heen, een houding die ik ook aantref bij de door mij bewonderde westerse kunstenaars zoals Alberto Giacometti. De mooiste activiteit is de eindeloze, vind ik. Filosofie is ook zo, je kunt onophoudelijk open en kritisch de levensvragen stellen en nooit een antwoord vinden. Dit is verre van deprimerend maar geeft je steeds opnieuw verwondering over de rijkdom en diepte van vragen als: ‘Wat is het leven?’, ‘Wat is de dood?’ of ‘Wat is het goede?’
Heb je daar iets aan in het dagelijks leven, met andere woorden is het wel praktisch?
Haha, als je er iets aan hebt kun je niet eens jezelf redden… tenminste, dat geven zenmeesters standaard als antwoord op de vraag naar de zin van zen. Laat ik het zo zeggen: meesters zoals Eckhart en D?gen kunnen je aanzetten om ieder ogenblik van je leven te zien als mogelijkheid om je te verbinden met de bron van alles. Natuurlijk slaag je hier nauwelijks in maar je kunt wel steeds proberen om bijvoorbeeld de ander als ander te zien. Dat wil zeggen zonder het traliewerk van je vooroordelen.
Zoek jij in alle dingen rust?
Meister Eckhart schrijft "Dat een mens een rustig leven heeft, is goed. Maar dat een mens te midden van alle drukte rust vindt, dat is het beste." Voor mij is dat een ideaal, ook omdat ik moeilijk stil kan zitten. ‘Rust’ betekent voor mij een onthechte houding waarmee je de alledaagse drukte tegemoet treedt. En natuurlijk faal je hier constant in. Dit mislukken biedt echter de mogelijkheid om dieper in de rust door te dringen. Om het met Beckett te zeggen: "Ever tried. Ever failed. No matter. Try again. Fail better."
Beoefen jij zazen? Zo ja waarom? Beoefen je andere vormen van mediteren?
Ik beoefen bijna twintig jaar zazen. Wat mij aanspreekt in deze beoefening is de paradox, de techniek is buitengewoon simpel maar de ‘activiteit’ is evenzo moeilijk, haast niet te doen eigenlijk. Het is precies dat gestileerde falen waar we het net over hadden. Verder betekent zazen voor mij 'het trekken door de vallei'. Jawel, ik ben toch een beetje een orthodoxe jongen. Op je kussen of knielbank kun je voortdurend een beetje terugkeren naar die grondeloze diepte die je draagt. Soms raak je de oppervlakte, soms meer. Maar zelfs de Boeddha kan dat niet geheel doorgronden, zoals D?gen schrijft. Dat is wel weer een opsteker.
Pas je in de opvoeding van je kinderen veel Wuwei toe?
De klassieke Chinese filosofie is pragmatisch. Soms ben je confucianist, soms taoïst. Als mijn kinderen fijn aan het spelen zijn, haal ik ze daar niet uit. Maar als ze, laten we zeggen, grenzen nodig hebben, dan geef ik ze die prompt. Geen leegte zonder vorm en vice versa toch?
Wat is het nut volgens jou van een zenmeditatie week of sesshin in een Benedictijner abdij?
Het mooie van een meerdaagse retraite is de mogelijkheid om dieper in de dharma door te dringen dan je dagelijkse beoefening op het kussen. Misschien lukt dat helemaal niet, maar je hebt op zijn minst een fijne uitgangspositie. Ook je groepsgenoten helpen je daarbij. In een groep houd je het soms langer vol dan in je eentje. Maar zelfs als je naderhand een onbevredigend gevoel hebt over de week maakt dat niet uit. “Sommige boeddha’s stapelen verlichting op verlichting zonder dat zij zich hiervan bewust zijn”, schrijft D?gen, hoe bevrijdend is dat? Ik vind zulke woorden zeer inspirerend.
Waar ben jij werkzaam?
De basis van mijn werkzame leven is geven van filosofie en maatschappijleer in het voortgezet onderwijs. Juist in de sector die het moeilijk heeft en weinig waardering krijgt. Dat is jammer want er zijn maar weinig groepen die je zo bij de les houden als de pubers. Veel van hen hebben een scherpe neus voor authenticiteit. Probeer maar eens op een onechte manier met pubers te communiceren, dat loopt op niets uit. Deze compromisloosheid raakt voor mij aan de zendialoog.
De volgende sesshins zijn:
van 27 april - 3 mei o.l.v. Raoul Destrée
Van 3 t/m 9 mei o.l.v. Floor Rikken (wachtlijst)
Van 28 juni t/m 4 juli o.l.v. Rients Ritskes
Van 25 t/m 31 oktober o.l.v. Arthur Nieuwendijk
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari