ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Zen, mediteren en de waarheid (2)
Rients Ritskes,
Zen.nl Nederland
Vorige week ging het over de werkelijkheid en de waarheid en over boeddha, kerk, wetenschap en waarheid.
Klik hier om naar deel 1 te gaan.
Filosofen zoeken al eeuwen naar de waarheid, maar vinden deze niet. Leken houden zich er niet zo mee bezig, maar hebben de indruk dat ze wel moet bestaan. Boeddha zegt in de Diamantsutra over de waarheid ‘we noemen het alleen maar zo’. Zenmeesters nemen een slok thee als je ze er naar vraagt. De vraag ‘wat waarheid is’ heeft door het vele nepnieuws weer een impuls gekregen. De vraag is relevant, want het kennen van de waarheid geeft rust en inzicht, net als mediteren dat doet.
Wijsheid uit de zentraditie en de wetenschapscrisis
Een van de eerste zenmeesters, Huineng zei het al: de vlag wordt niet voortbewogen door de wind en de vlag veroorzaakt evenmin de wind, het is alleen de geest die beweegt. Wij hebben ideeën over de werkelijkheid, maar de werkelijkheid is altijd anders. Toch doen wetenschappers tot op de dag nog steeds massaal hun best ons wijs te maken dat ze weten hoe het zit. Tegelijk is er in een groot deel van de wetenschap de zogenaamde reproduceerbaarheidscrisis. Wat blijkt namelijk, de meerderheid van alle experimenten buiten de exacte wetenschap is niet reproduceerbaar. De wetenschap kan weinig of niets met zekerheid voorspellen, ze kan hooguit een nauwkeurige schatting geven van wat er gaat gebeuren.
Waarheidsdenken is machtsdenken
Het moge al duidelijk zijn dat het idee van
De waarheid vooral voor geld en macht georiënteerden cruciaal is. We hebben onze Christelijke kerk en de Westerse wetenschap al genoemd in dit verband, maar wat te denken van de fundamentalistische Moslim gemeenschappen waar kerk en staat een zijn en de interpretatie van de geestelijk leiders van de waarheid van Allah gezien wordt als de absolute waarheid. In de Westerse wereld kennen we dit gebruik, of moeten we zeggen misbruik van
De waarheid ook bij de populisten, die zonder blikken of blozen allerlei emotionele beweringen verkondigen als de onomstotelijke waarheid. Alles in het belang van hun macht.
Exclusieve en subjectieve waarheid
Paradoxaal genoeg kan de gedachte
De waarheid te kennen of te kunnen kennen eigenlijk alleen maar meningsverschillen opleveren. Er is immers wel een werkelijkheid maar
De waarheid als adequate en een altijd geldende (voorspellende) beschrijving ervan bestaat niet. Hoe harder wordt beweerd dat dit of dat De waarheid is, hoe groter de tegenstellingen worden.
Het ons door de eeuwen heen aangeleerde geloof in het bestaan van de enige echte en exclusieve waarheid, maakt ook dat we achterdochtig zijn ten aanzien van andere geluiden op dit gebied.
Er zijn wel steeds meer mensen die doorzien dat
De waarheid niet bestaat, maar ze worden niet zelden onzeker bij een gebrek aan een alternatieve waarheid die enige rust en zekerheid biedt in deze onstuimige wereld. Want met het verdwijnen van het idee van
De waarheid, verdwijnt voor velen ook het idee van zingeving. Immers als niets waar is, waar leef je dan voor, wat is dan nog de zin. De subjectieve waarheid biedt daarbij nauwelijks een oplossing. De steeds populairder wordende gedachte dat elk subjectief idee over de werkelijkheid even waar is, maakt ons ook niet gelukkiger of rustiger.
Medici worden bijna dagelijks geconfronteerd met patiënten met hun eigen ‘waarheid’. Patiënten eisen op grond van hun internetzoektocht een recept voor medicijnen van de arts. Ze moeten dat medicijn hebben, immers dat hebben ze op internet gelezen. Ze menen het op grond van even googelen net zo goed of nog beter te weten dan de dokter. Maar is dat ook echt zo? Het probleem is dat dit niet bij voorbaat is uitgesloten. Immers het is de vraag of de huisarts de nieuwste ontwikkelingen altijd goed bij heeft gehouden, maar is daarmee de lekenmening net zo goed of zelfs beter? Het antwoord is: soms wel maar meestal niet. De arts zal het in de meeste gevallen op basis van kennis, inzicht en ervaring beter weten.
Complementaire waarheid
Daarom pleit ik, voor wat ik de complementaire waarheid noem.
De complementaire waarheid is het meest veelzijdige beeld dat je van een aspect van de werkelijkheid kunt hebben door er van zoveel mogelijk verschillende kanten naar te hebben gekeken, in het besef dat je nooit alle facetten ervan zult kennen en dat ieder anders oprechte visie bij kan dragen aan het beter leren kennen ervan. Dus iedere subjectieve kijk op de werkelijkheid heeft een zekere geldigheid, maar iemand die diezelfde werkelijkheid van meer kanten heeft bekeken, kent de materie beter dan degene die deze minder goed heeft bestudeerd. Maar ook de visie van die laatste kan wezenlijk bijdragen aan het inzicht van de eerste. De mening van een deskundige zegt dus over het algemeen meer over de werkelijkheid dan de mening van een leek, maar dat is zeker niet in alle situaties het geval. Vaak vullen de mening van leken die van de deskundigen prachtig aan en zo kunnen ze veel van elkaar leren.
Mediteren en de waarheid
Tijdens het mediteren, proberen we ons te concentreren op het tellen van de ademhaling of een koan, maar dat lukt vaak maar moeilijk. Afleidende gedachten dringen zich voortdurend op. Dat is niet erg, want dat is goed voor de verwerking van onverwerkte ervaringen. Tijdens het mediteren komen gedachten op, we kijken er nog eens naar en in die reflectie ontdekken we, soms bewust en vaak ook onbewust, dat een andere visie op onze ervaring mogelijk is. Je zou ook kunnen zeggen dat linker en rechter hersenhelft, ratio en gevoel, tijdens het mediteren met elkaar in gesprek gaan en hun standpunten uitwisselen. Door de uitwisseling van meerdere standpunten ontwikkelt zich een meer volledig beeld van de werkelijkheid. Zo helpt mediteren ons dus om onze visie op de werkelijkheid te verbreden, met meer inzicht in de complementaire waarheid als gevolg.
Rients Ritskes geeft lezingen op:
16 november tijdens de zenleraren opleidingsdag in Nijmegen
28 november over de zin van het leven in Utrecht
12 t/m 18 januari 2020 tijdens de sesshin in Lochem
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari