ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Zen, mediteren en de waarheid (1)
Rients Ritskes,
Zen.nl Nederland
Filosofen zoeken al eeuwen naar de waarheid, maar vinden deze niet. Leken houden zich er niet zo mee bezig, maar hebben de indruk dat ze wel moet bestaan. Boeddha zegt in
de Diamantsutra over de waarheid ‘we noemen het alleen maar zo’. Zenmeesters nemen een slok thee als je ze er naar vraagt. De vraag 'wat waarheid is' krijgt door het vele nepnieuws weer een impuls. De vraag is relevant, want het kennen van de waarheid geeft rust en inzicht net als
mediteren dat doet.
De waarheid
Laten we beginnen met te kijken naar wat vaak als waarheid wordt aangeduid. Dat zijn ideeën en uitspraken waarover iedereen het eens is. Bijvoorbeeld 'de zon komt elke dag op'. Nou ja, we weten inmiddels dat de zon niet opkomt maar dat de aarde draait zodat 'de zon elke dag lijkt op te komen'. Maar zelfs deze algemeen aanvaarde waarheid zal door sterrenkundigen ontkracht worden. Immers het bestaan van de aarde is tijdelijk, het zal misschien nog lichtjaren duren, maar er komt een einde aan het bestaan van de aarde en dan zal de zon dus niet meer opgaan, zoals ze dat tot die tijd wel doet. Bovendien, op de Zuidpool gaat de zon in de winter dagen lang niet op. Dus dat de zon elke dag opkomt is niet overal noch altijd waar. Hiermee is blootgelegd dat een hier geldende waarheid ergens anders in ruimte en tijd niet waar is. Een ander voorbeeld om duidelijk te maken hoe relatief waarheden zijn is de stelling dat water gaat koken bij 100 graden Celsius. Klopt als een bus, zolang je niet in de bergen bent, want daar kookt het door de ijle lucht al veel eerder. Deze zogenaamde waarheden blijken onder iets andere omstandigheden niet meer waar te zijn.
Boeddha en de waarheid
We kunnen nog heel veel voorbeelden vinden die illustreren dat er geen altijd en overal geldende uitspraken over de werkelijkheid gedaan kunnen worden die ook door iedereen zo kunnen worden gezien. Met die laatste toevoeging over hoe zaken gezien worden komen we bij een belangrijk aspect van de waarheid. Neem de uitspraak dat Neil Armstrong de eerste mens op de maan was, niet iedereen gelooft dat. Er zijn hele volksstammen die geloven dat de Apollo missie een goed in elkaar gezette Amerikaanse mediastunt is, net zoals er nog hele volksstammen zijn die geloven dat de aarde in zes dagen is geschapen. En denk nu niet dat al die mensen onnozel zijn, want dat is echt niet het geval. Ze zien de werkelijkheid echt anders. De waarheid is ‘slechts’ een overeenstemming in een bepaalde groep mensen over het eensluidend bestempelen van iets. En daarmee zijn we aangekomen bij de ongeveer 2500 jaar oude opvatting over de waarheid van de Boeddha, opgetekend in de onder zenboeddhisten populaire Diamantsutra. Daarin lezen we dat het onmogelijk is de waarheid te kennen, we noemen iets alleen maar zo. Woorden kunnen de ware en complexe aard van de altijd veranderende werkelijkheid nooit helemaal vangen.
De kerk en De waarheid?
Als ik lezingen geef over dit thema dan valt op dat veel - ook hoogopgeleide - mensen nog steeds denken dat
De waarheid toch zou moeten bestaan. Men denkt dat er natuurwetten zijn die altijd en onder alle omstandigheden waar zijn. De meesten laten zich echter in korte tijd overtuigen dat dit niet het geval is en ook niet het geval kan zijn. Waarom dan toch die onderliggende overtuiging dat
De waarheid zou moeten bestaan? Deze overtuiging is een overblijfsel uit onze Westerse cultuur en de kerk heeft hierin een grote rol gespeeld. De kerk heeft ons eeuwenlang succesvol doen geloven dat zij
De waarheid kent en dat die waarheid gelijk is aan Gods waarheid. Als je nu googelt op het woord waarheid, dan valt op dat er veel christelijke teksten zijn die relatief bovenaan staan. Dat hoeft ons dus niet te verbazen want de kerk is zolang oppermachtig geweest in het Westen dankzij de idee dat zij
De waarheid bezaten en daarmee de weg naar de hemel konden garanderen. En ook al heeft de filosofie zich al wel enige tijd geprobeerd los te wrikken uit de idee dat De waarheid zou bestaan, ze heeft haar oren eigenlijk al die eeuwen laten hangen naar de mening van de kerk en onbewust doen velen dat nog steeds.
Wetenschap en waarheid
Dat we nog steeds geloven in
De waarheid komt ook doordat de wetenschap de positie van de kerk zo goed mogelijk heeft overgenomen. De wetenschap wordt vaak de religie van deze tijd genoemd. Wetenschappers doen hun uiterste best ons te doen geloven dat zij het nu zijn die
De waarheid kennen en ons met die waarheid de weg naar ‘de hemel’ kunnen wijzen. En wij goed gelovigen volgen vaak maar al te gemakkelijk. Maar heeft de wetenschap de waarheid wel in pacht? Als we alleen even denken aan de discussie over de miljarden verslindende antidepressiva industrie, dan doet menig grondige analyse van de literatuur ernstig twijfels opkomen over
De waarheid achter deze medicijnen. Daarbij valt op dat het geloof erin sterker is naarmate de belangen bij de verkoop ervan groter zijn. Dat geldt ook voor de onderzoeksresultaten die over dit onderwerp worden gepubliceerd. Wordt het onderzoek gefinancierd door de farmaceutische industrie? Dan zijn de resultaten ervan aantoonbaar gunstiger over de werking van de onderzochte medicijnen. Kortom, de consument moet geloven in
De waarheid van wetenschap en fabrikant, want dat levert de fabrikanten en wetenschappers macht en geld op.
Dit is deel 1 van het essay over waarheid.
Volgende week vrijdag
deel 2 met o.a. De waarheid in de zentraditie en Mediteren en De waarheid.
Rients Ritskes geeft lezingen op:
16 november tijdens de zenleraren opleidingsdag in Nijmegen
28 november over de zin van het leven in Utrecht
12 t/m 18 januari 2020 tijdens de sesshin in Lochem
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari