ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Het grote niets
Simon,
Zen.nl Haarlem - juni 2019
Rosanne Hertzberger (1984) is een scherp en verfrissend schrijver, microbioloog en columnist in NRC en schreef onlangs het kleine boekje “Het grote niets”.
Hertzberger schrijft over de overschatting van de wetenschap en kijkt met argusogen naar de manier waarop westerse meditatie en mindfulnessbewegingen de wetenschap inzetten.
Overschatting van de wetenschap
Na de uitholling van het aanzien van vele instituten, waaronder de kerk, lijkt wetenschap onze laatste belangrijke steunpilaar en richtingwijzer in de ontstane grote leegte.
Echter, reeds in 1620 waarschuwde Francis Bacon tegen ‘idolen’ of kentheoretische dwalingen. Het menselijk verstand laat zich namelijk gemakkelijk in de luren leggen door de subjectiviteit van ons particulier perspectief te vergeten of door blind te varen op “gezaghebbend onderzoek”.
We vergeten te vaak dat de
homo sapiens nog steeds buitengewoon irrationeel is. Of zoals Hertzberger zegt: "We vergeten te vaak dat we nog steeds een smerig, snuivend, agressief, geil, verward, irrationeel kuddedier zijn, dat tot God bidt en gelijk wil krijgen. Een uitzonderlijk zoogdier dat zich vooral onderscheidt in zijn continue neiging tot verzinsels, tot fantasie."
Tegelijkertijd is het irrationele ook een belangrijke reden voor het bestaan van de wetenschappelijke methode, belangrijk om die fantasie in toom te houden en een essentieel systeem om tot nieuwe kennis te komen. Echter bij slecht gecontroleerde, misleidende studies kunnen irrationele overtuigingen, hobby’s of leefwijze tot wetenschappelijk verantwoord worden verklaard. En kan wetenschap als buikspreekpop fungeren.
Meditatie en wetenschap
De CEO van Twitter (Jack Dorsey), de Google meditatiecursussen voor werknemers, en vele andere ontwikkelingen in de westerse meditatie -en mindfulness-wereld worden door Hertzberger op de korrel genomen. Ze beweert dat meditatie in de westerse wereld uit haar verband is gerukt. Meditatie wordt niet alleen ontdaan van bovennatuurlijke aspecten, maar ook van haar betekenis. Want stimuleren bedrijven immers niet mediatie om stress te verminderen en productie en creativiteit te verhogen? Werd meditatie niet vervormd van een spiritueel, religieus ritueel naar een gekwantificeerde rationele oefening; een dienst, een product waar de aanbieder flink aan kan verdienen en de gebruiker zowel mentale als fysieke gezondheidswinst mee kan boeken?
Vervolgens schermt ze met 142 meditatiebedrijven die in Amerika tussen 2012 en 2016 ruim 260 miljoen dollar aan investering ophaalden. Waarbij de app van Headspace – van de voormalig monnik Any Puddicombe al reeds meer dan 16 miljoen gebruikers heeft.
Een van Headspace’ grootste successen is het meten van de resultaten en het wetenschappelijke bewijs dat meditatie gezondheid verbetert. Twijfelachtige claims worden in een aantal studies gedaan zoals dat het aantal gewelddadige misdrijven in een stad afneemt naarmate het aantal mensen dat mediteerde toeneemt. Bij dit soort gebruik van wetenschap bij moderne meditatiepraktijken zet zij haar vraagtekens. Niet uitzonderlijk is dat veel van deze onderzoeken geleid worden door meditatiebeoefenaars, zo stelt ze.
Mindfulness in de moderne tijd
De moderne, atheïstische westelijke mens overschat zichzelf, aldus de auteur. De nieuwe mens lijkt er volstrekt van overtuigd dat hij de eerste is die op rationele en heldere wijze de waarheid kent, dankzij de wetenschapsbeoefening. Om vervolgens te redeneren: "Zowel de mindfulnesswetenschappers als de mindfulnessbeoefenaars laten zich misleiden door de irrationele tendensen die de mensheid altijd al plaagden. Dit geldt dus ook voor de atheïsten die zich nog steeds met allerhande irrationele rituelen en verzinsels bezighouden; ze vieren hun verjaardagen – leggen bloemen bij het graf van hun moeder; wetenschappelijk gezien onzinnige zaken."
Om vervolgens te concluderen: "Van ons driemaal daagse maal tot onze dagelijkse douche, tot onze kleding, tot onze sociale conventies, tot de opvoeding van onze kinderen. Alles, werkelijk alles hebben we uit onze duim gezogen. Maar diegene die religieus is, is gek."
Dat laatste bracht me inderdaad in het grote niets en deed me denken aan een prachtig liedje van Herman Finkers
Daarboven in de hemel waarin hij het volgende zingt:
'De veertigste van Mozart en de liedjes van Jacques Brel
zijn ook ooit verzonnen', zei ik, 'toch bestaan ze wel.
Iets kan zijn verzonnen en daardoor juist bestaan.
Dat soms iets niet verzonnen is, neemt men zomaar aan.'
Tenslotte sluit Hertzberger af met twee observaties:
"Wie bij mediatie gebaat is, moet zijn goddelijke gang gaan. Want, waarom zou je dat enorme vermogen van het menselijk brein tot zelfbedrog niet gebruiken om stress te reduceren."
En ten tweede: "De wetenschap moet terug in haar hok. Naar de plek waar zij van waarde is: bij het genereren van kennis en het testen van hypothesen." Daarbij- aldus de auteur- kan zelfs de gewone mediterende burger helpen; die zou de wetenschap ook simpelweg met rust kunnen laten en andere bronnen van kennis en geloofwaardigheid kunnen aanboren om zijn mindfulnessbehoeftes mee te legitimeren.
Het boek van Rosanne Hertzberger:
Het grote niets
Opmerking van de redactie van Zen.nl
‘Hertzberger schrijft over de overschatting van de wetenschap en ze kijkt met argusogen naar de manier waarop westerse meditatie- en mindfulnessbewegingen de wetenschap inzetten.’ Dat is een goede zaak en haar conclusies willen wij niet in twijfel trekken. Maar zou het niet goed of beter zijn dat ze haar argusogen richt op het gebrek aan mindfulness van de wetenschappers? De hoofdredacteur van
The Lancet Dr. Richard Horton stelt zelfs dat ‘veel van de wetenschappelijke literatuur, waarschijnlijk zelfs de helft, gewoon onwaar is. Zoals studies met een te kleine steekproef, nauwelijks waarneembare effecten, niet-valide conclusies en analyses, flagrante belangenconflicten, gekoppeld aan een obsessie om belangrijk en trendy te zijn. De wetenschap heeft de dubieuze afslag naar het donker genomen.’ Welk motief heeft Herzberger om juist het onderzoek naar iets relatief onschuldigs als meditatie en mindfulness met argusogen te bekijken? En is de reproduceerbaarheidscrises in de wetenschap niet juist het gevolg van gebrek aan integere aandacht, dus mindfulness van de wetenschappers, waardoor Horton tot zo’n dramatische uitspraak komt. Met meer mindfulness kan de wetenschap haar belofte van het ontwikkelen van kennis en inzicht waarschijnlijk vele malen beter waarmaken dan dat ze nu doet en dat geldt helaas kennelijk ook voor sommige onderzoekers van mindfulness.
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari