ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven

https://creativecommons.org/licenses/by-sa/2.0/

Door de bomen je leven zien

Tot in de Hemel is de titel van een boek dat Richard Powers schreef. Dit ongewone boek van een onbekende beroemde schrijver maakte diepe indruk op de recensent.

Carla van Tienen, Zen.nl Rotterdam

Bij mijn eerste kennismaking met het fenomeen ZIOP-dag – de zenleraren-in-opleidingsdag van Zen.nl, voor de niet-ingewijdenen onder ons – maakte ik ook kennis met de grote hoeveelheid boeken die er te koop waren. Ik vroeg een paar mensen welk boek nu écht geschikt was voor iedereen. De antwoorden waren wat aarzelend. Het lag toch echt allemaal aan waar je op dit moment behoefte aan had, en dat hangt er maar van af waar je nu staat in het leven. Wat voor de een een geweldig boek is, hoeft niet per se voor de ander te gelden. Wat mij betreft is dat het boek Tot in de Hemel.

Aandacht voor bomen
Zoals zen mijn kijk op het leven veranderde, zo heeft dit boek mijn kijk op de wereld van de bomen veranderd. Het bos vond ik altijd maar een donkere plek vergeleken met de weidsheid van de zee en ik kon een loofboom nauwelijks onderscheiden van een naaldboom. Nu merk ik opeens op dat die boom in mijn straat nog blad heeft en probeer ik namen en leeftijden van bomen te schatten als ik er voorbij fiets. En soms zwaai ik ook stiekem naar bijzondere exemplaren, zoals de oude eik om de hoek die in een spiraal omhoog kronkelt met zijn woeste takkenarmen.
         Daarnaast heeft het boek een zeer hoog zengehalte, waarbij ik wel meteen beken dat ik in mijn eerste zenjaar overal zen in meen op te merken. Zouden meer mensen dat hebben?

Als je je naam in een berk kerft op 2 meter hoogte, en je komt na 20 jaar terug, waar staat je naam dan?

Mimi Ma in meervoud
Het 502 pagina’s dikke boek is opgebouwd uit delen die met elkaar de structuur van een boom volgen. In een duizelingwekkend mooie schrijfstijl beschrijft Richard Powers de geschiedenissen van negen hoofdpersonen in korte hoofdstukken die de wortels van het groeiende bomenverhaal vormen. Deze mensen hebben niks met elkaar gemeen, behalve de grote rol die bomen in hun leven spelen. Langzaam maar zeker komen de negen levens samen in de stam en de kroon, waarin zich een spannend verhaal ontvouwt over de strijd tegen de vernietiging van bossen.
         De vader van Mimi Ma emigreerde uit China toen het communisme daar opkwam. Hij kreeg van zijn vader een bijzonder mooi Chinees rolschilderij mee. Als hij al lang in de VS woont en dit rolschilderij aan zijn Amerikaanse dochter Mimi laat zien, beschrijft Richard Powers dit als volgt:

‘… boven Mimi’s negenjarige schouders [verrees] een tienerversie van haarzelf die van ergens heel hoog en jaren verder naar de arahants staarde. En vanuit die starende tiener verrees een andere, nog oudere vrouw. De tijd was geen lijn die zich voor haar uitstrekte, maar een zuil van concentrische cirkels met haarzelf in de kern, terwijl het heden zich rond de buitenste rand verbreidde. Toekomstige versies van haarzelf dromden boven en achter haar samen, allemaal terug in deze kamer om nog een blik te werpen op de mannen die het leven hadden opgelost.’

De schrijver strooit dit soort bijna magische beschrijvingen van tijd, de illusie van tijd, het gewone nu, schijnbaar achteloos door het hele boek. Momenten van zen-herkenning, waarin talloze versies van nu voorbij komen. De arahants (leerlingen van Boeddha) spelend op de grens van het nirvana op dit rolschilderij zijn de spreekwoordelijke kersen op de boeddhistische tijdtaart.

Om stil van te worden
Niet alleen uit deze mooi beschreven tijdsfenomenen blijkt dat de schrijver jarenlang uitgebreid onderzoek heeft gedaan. Powers trakteert de lezers op bijzondere feiten waarover die zich wel moeten verwonderen. Waarom snappen we nog steeds niet hoe een boom van 150 meter hoog die duizenden liters water uit de aarde naar het kleinste blad bovenin pompt? Hoe kunnen bomen ondergronds met elkaar communiceren, en hoe lukt dat zelfs tussen verschillende soorten te doen? Waarom zijn bomen geëvolueerd op basis van het principe van samenwerking en niet door survival of the fittest? En als je wat langer stilstaat bij fotosynthese, de manier waarop bomen en planten kunnen groeien en waarmee zij ons van zuurstof voorzien, dan word je daar ook echt stil van.
         Richard Powers wordt wel eens de meest onbekende beroemde schrijver genoemd. Ondanks zijn grote oeuvre had ik noch de andere (drie) leden van mijn leesclub van hem gehoord. Op het Crossing Border Festival in oktober kwam hij over dit boek vertellen. Na afloop vroeg ik hem wat dit boek hem had gebracht, waarop hij zei: ‘It literally moved me.’ Hij verhuisde van San Francisco naar een plaats pal naast de Great Smoky Mountains, een van de laatst resterende oerbossen in de VS.
         Na een lange periode waarin hij zich niet goed voelde, heeft de schrijver nu rust gevonden door het besef dat de mens niet de maat der dingen is. Voor mij is dit inzicht ook de zenkern van Tot in de hemel, de paradox dat we de zin van het leven moeten zoeken buiten het mensenrijk, maar daarmee juist inzicht krijgen in ons zelf en ons menszijn. Ik, wij, mensen, we zijn volstrekt on-uniek; samen met alle andere mensen, maar ook alle andere dieren en planten, vormen we het nu. Zo gewoon en zo bizar. Tot in de hemel is voor mij non-dualiteit in de praktijk – grappig genoeg ook de titel van een ander beroemd boek, maar dat terzijde.

Toen ik dit stukje voorbereidde, las ik dat een boekrecensie ook mitsen en maren moet noemen, en opmerken wat beter had gekund. Powers vertelde op Crossing Border dat hij zich voor het eerst niks had aangetrokken van de conventie dat je in een roman als schrijver een neutraal standpunt moet innemen. Hij ging gewoon vol voor wat hij denkt dat goed is. Dit voorbeeld volg ik graag in mijn recensie; ik benadruk de mooie kanten. Die mindere kanten mogen de lezers van dit stukje zelf lezen. Op die nieuwe lezer ben ik jaloers, omdat die Tot in de hemel nog kan ontdekken, net zoals waar op die berk dan die naam staat.

ZenActueel Blog

Aanbevolen links:
Zen Incompany
Zen.nl winkel

ZenActueel nieuwe artikelen

Van hernia tot zen

Wat is angst en hoe er mee om te gaan

Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie

Experiment: Zie alles als een droom

Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt

Recensie Nexus van Yuval Noah Harari