ZenActueel:
Iedere dag inspiratie voor een zenvol leven
Dankbaar voor het lijden?
Anne Peters,
Zen.nl Eindhoven
In de afgelopen sesshin onder leiding van Floor Gessho Rikken was het thema 'dankbaarheid'. Dankbaarheid associëren we doorgaans met iets moois waar we dankbaar voor zijn, met iets dat we krijgen. Maar hoe verhoudt dankbaarheid zich tot lijden, afzien en de dood?
Floor begint met de vraag: wat is dankbaarheid voor jou? Tja, wat is dankbaarheid voor mij? De eerste dag van de sesshin kwam ik niet echt uit dat model dat je ‘iets van iemand krijgt’. Maar de tweede dag sloeg, ondanks de zachte en rustige woorden van Floor, de bliksem bij mij in. Floor vertelde: “Het moeilijkste dat ik het afgelopen jaar heb moeten doen, is het proces van de verpleeghuisopname van mijn dementerende moeder”. Mijn samu (corveetaak) was teisho-secretaris, ofwel aantekeningen maken van de inleidingen. En zo zat ik druk te pennen totdat Floor begon over haar dementerende moeder. Plots namen mijn nog verse bubbels mij helemaal in beslag, mijn bejaarde vader overleed een paar maanden geleden, nadat de vasculaire dementie rap verergerd was. Floors verhaal over het moeten overnemen van de verantwoordelijkheid van zowel haar moeder als vader en hoe hartverscheurend dat is, raakte mij diep en mij niet alleen. Aan het gesnuif om mij heen te horen, was ik niet de enige met tranen. In de aanloop naar deze sesshin met als thema dankbaarheid waren gedachten over de ouderdom van mijn ouders, de ziekte en het sterven van mijn vader al vaker door mijn hoofd gebuiteld. Ik voelde me voor heel veel dingen dankbaar zoals voor het warme nest dat mijn ouders me hebben gegeven, voor mijn vader als onvoorwaardelijke stabiele kracht en ik was dankbaar dat zijn lijden niet nog langer had geduurd. Maar wat moest ik met het lijden voor zijn dood, de incontinentie, het vallen, het vergeten, niet meer willen leven maar toch door moeten? En dan heb ik het nog niet over hoe mijn moeder leed onder het lijden van mijn vader. Hoe verhoudt dankbaarheid zich tot al dit lijden?
Dankbaarheid als perspectief
Floor was de tweede dag haar teisho begonnen met de vraag: kun je voor alles dankbaar zijn? Dit was naar aanleiding van de pijn die door menig sesshin-deelnemer werd gevoeld. Het antwoord van Floor was
nee en
ja. Nee, in de zin dat als je pijn hebt en je denkt alleen maar ‘ik ben dankbaar’, dat je dan je gedachten en emoties die je niet wilt hebben wegdrukt. Dankbaarheid laat zich niet forceren. Ja, in de zin van dankbaarheid als perspectief op de werkelijkheid. Dankbaarheid als een soort lens, die een fotograaf op zijn camera kan zetten. Naar de werkelijkheid kijken door de lens van dankbaarheid. Een lens waardoor we kijken naar dat wat is, ook als deze werkelijkheid moeilijk is om naar te kijken. Want dankbaarheid, stelde Floor, begint met in contact staan met deze wereld. Alles zien, proeven en ruiken om zo beter te gaan voelen. Maar soms wil je je ogen sluiten, is de werkelijkheid te pijnlijk, niet om aan te zien….maar toch. Als we in contact willen staan met de werkelijkheid, dan moeten we ook de dingen die we liever niet ervaren onder ogen komen. Floor vertelde hoe ze gruwelde van grote wonden die ze eens in een documentaire zag over wondverzorging. Iemand die wonden verzorgt moet juist heel goed kijken om te zien wat nodig is en ook kunnen verdragen wat hij ziet, want niet iedere wond heelt.
Dankbaarheid als actieve oefening
Floor vertelde hoe dankbaar ze is, dat ze onderdeel is van het leven van haar ouders. Dat ze zich in dat pijnlijke proces met haar ouders meer verbonden voelde met hen dan ze zich in jaren had gevoeld. Floor: ”Het is treurig, machteloos en verdrietig, maar het is ook dankbaarheid.” In de zazen na de teisho zie ik mijn vader voor me in het ziekenhuisbed waar hij lag te versterven. Ik zie de blauwe plekken van het infuus dat is verwijderd, zijn droge pijnlijke lippen, de frons in zijn voorhoofd, de scherpe trekken rond zijn neus en de vlekken op zijn lichaam als stille voorboden van zijn naderende dood.
Ik kijk door mijn lens van dankbaarheid en durf te kijken. Ook naar mijn eigen verdriet en onmacht. Ik zet al mijn zintuigen open. Veilig op mijn kussen adem ik in en uit met de koan
‘Wat is dankbaarheid?’ Ik voel dat er tranen over mijn wangen rollen.
Wat is dankbaarheid? Beelden van mijn vader in het ziekenhuisbed dringen zich weer op. Ik kijk.
Wat is dankbaarheid? Tijdens de tweede zazen zijn mijn tranen gestopt.
Wat is dankbaarheid? Ook behulpzaam was het woord 'verteren’ dat Floor vaak gebruikt, het verteren van onze bubbels. Ik verteer terwijl ik door mijn lens van dankbaarheid kijk. En veel inzicht gaf het beeld dat Floor vormde over dankbaarheid als oefening tegen het verzet van dat wat is. Een actieve oefening in: hoe kan ik de werkelijkheid met al zijn facetten als geschenk zien? We oefenen in het aandachtig aanwezig zijn bij dat wat is. De werkelijkheid als geschenk, het is een mogelijkheid.
Wat is dankbaarheid? Geen gedachten aan mijn vader in het ziekenhuisbed, ik hoor de regen op het platte dak.
Wat is dankbaarheid? Ik voel frisse lucht in mijn neusgaten gaan en er warm weer uit komen.
Wat is dankbaarheid? Dat is een lens van dankbaarheid hebben waar ik door kan kijken, ook naar dat wat ik soms niet wil zien. Maar als ik het dan toch doe en het lukt me, dan voel ik mij meer verbonden voelen met al wat is.
De komende sesshin van 12 t/m 18 januari o.l.v. Rients heeft als thema
Keuzes maken. Deze sesshin is volgeboekt, maar i.v.m. eventuele annuleringen is aanmelding voor de wachtlijst nog mogelijk.
De volgende sesshins zijn:
Van 3 t/m 9 mei o.l.v. Floor Rikken
Van 28 juni t/m 4 juli o.l.v. Rients Ritskes
Van 25 t/m 31 oktober o.l.v. Arthur Nieuwendijk
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari