Zen en de kunst van het motoronderhoud
Motor stuk. Vette pech of groot geluk? Dit verhaal bevat een les over techniek en over veel meer.
Stephan Tap, Zen.nl Amersfoort
Met bloed, zweet en tranen keken mijn vriend en ik naar de carburateur van mijn oude vertrouwde zwarteTomos waaruit maar benzine bleef druipen, zodra we de benzinekraan opendraaiden. ‘Wat is er in godsnaam aan de hand!? Die vlotterbak zit toch gewoon vast!’
Ik denk dat we op die hete zomerse zondagmiddag misschien wel acht verschillende bouten hebben geprobeerd, maar hoe hard we ons best ook deden, geen enkel middel wist ons te redden. We voelden ons verslagen en we konden geen kant op. Letterlijk en figuurlijk, want de brommer deed het natuurlijk ook niet.
In filosofische zin is deze gebeurtenis me altijd bij gebleven. Waarom dit zo is, zal in dit verhaal duidelijk worden. Het gaat hier immers om zen: gevoel en onderbewustzijn dienen te leiden tot inzicht en wijsheden. Dat is tenminste mijn overtuiging. Laat me deze zienswijze kort toelichten.
Als iets heel direct wordt uiteengezet en gepresenteerd, is de lol er gauw vanaf. Hetzelfde gebeurt wanneer iemand de clou van een mop gaat uitleggen in plaats van dat deze in een flits van een seconde wordt begrepen door de luisteraar met een bulderende lach vanuit de onderbuik als gevolg. Een realisatie die de ogen, en in dit geval de mond, doet openen.
Goed, terug naar waarom dit mij altijd is bijgebleven. Jaren later (inmiddels tien jaar) kan ik nog steeds terugkomen op dit leerzame moment, omdat het veel zegt over hoe wij kijken naar de wereld. Ik doel hier vooral op onze interpretatie, ideeën en verwachtingen van situaties waarin we verzeild raken of onderwerpen waarmee we te maken krijgen.
Brommerpech
Er lekte dus benzine uit de carburateur, terwijl alles toch echt vast en vooral dicht bleek te zitten. We liepen álles na en konden niks vinden. Waar zat het probleem nu werkelijk? Hadden we toch echt iets gemist? Waren we gewoon twee jonge beunhazen die niet wisten wat ze aan het doen waren?
De significantie en relevantie van het bovenstaande scenario werd me helemaal duidelijk toen ik de cult-klassieker
Zen en de Kunst van het Motoronderhoud las. De auteur, Robert M. Pirsig, beschrijft naast ontzettend veel andere filosofische ideeën een fenomeen dat hij ‘stuckness’ noemt. Ook hij voelde zich verslagen, kon geen kant op en zat ‘vast’ bij één schroef die niet los wilde, waardoor de motor niet meer wilde rijden. Jammer genoeg hebben wij, twee jonge knullen, dit ook moeten ervaren.
Je moet het echter niet erg vinden als je in deze situatie belandt, want het is de beste situatie waarin je je kunt bevinden Dit klinkt in eerste instantie tegenstrijdig, maar gelukkig is zen het gebruik van paradoxen niet vreemd Specifiek gezegd, gaat het om het nulpunt van bewustzijn; daar wil zen ons brengen, hetzij door koans, diep ademen, stil zitten of soortgelijke activiteiten. De bovenkamer met al zijn gedachten, verwachtingen en interpretaties is even helemaal leeg en je hebt voor de verandering een ‘leeg’ beginnersverstand die flexibel is van aard.
Robert M. Pirsig voegt hier nog aan dat als als je verstand daadwerkelijk vastzit, je waarschijnlijk veel beter af bent dan wanneer het vol zit met allerlei ideeën en verwachtingen. Zo voelde het toentertijd absoluut
niet!
Ik sprong achterop op de Derbi Senda (schakelbrommer)van mijn kameraad en we gingen op weg naar de vakman. Eenmaal aangekomen op het terrein van de brommerboer, liepen we de zaak binnen – nostalgisch hoor ik nu meteen het belletje rinkelen,zodra de deur opengaat en weer sluit. Daar zat eigenaar Jan, de zenmeester van het motoronderhoud in dit verhaal. Je kon hem op welk tijdstip dan ook achter de balie aantreffen met standaard een sigaret tussen zijn vingers, terwijl hij verschillende brommeronderdelen zat te poetsen. Hij leek altijd compleet in het moment te zijn en had een soort stoïcijne aura om zich heen.
Als twee verslagen jonge gasten met bezwete voorhoofden en zwarte handen stelden we direct de brandende vraag: ‘Jan! De carburateur blijft maar lekken, en we hebben echt alles geprobeerd!’ Met een kalme gelaatsuitdrukking keek hij ons aan en met slechts een aantal woorden wist hij ons compleet te overdonderen met zijn wedervraag: ‘Zit de vlotternaald er in?’
Waarschijnlijk hadden we toen geen idee wat een vlotternaald was. Het kan ook zijn dat we het wel wisten, maar dat ding iets triviaals beschouwden of dat we niet verder keken dan onze neus lang was. Hoe dan ook, met slechts een minuscuul onderdeel extra was de carburateur weer lekvrij. De bouten ongelooflijk stevig aandraaien bleek onnodig te zijn. Ik kon het werkelijk niet geloven.
Levensles
Mijn vriend en ik zaten nog op de middelbare school en sleutelen aan brommers was – en is voor de meesten van mijn vrienden nog steeds – een enorme passie. De zwarte handen die dat opleverde, nemen we voor lief. Door veel te vallen en leren op te staan tijdens allerlei omstandigheden in de kou, regen, sneeuw en hitte ging het er uiteindelijk niet alleen om sleutelen. Het lag veel dieper dan dat. Het ging om aandacht en bewustzijn.
Robert M. Pirsig zegt dan ook in zijn boek over de schroef: “Normaal gesproken zijn schroeven goedkoop, klein, simpel en denk je dat ze onbelangrijk zijn. Maar, nu je bewustzijn groter wordt realiseer je je dat dit ene kleine en afzonderlijke schroefje (net als mijn vlotternaald) niet goedkoop, klein of onbelangrijk is. Op dit moment heeft de schroef exact de waarde van de hele motor, omdat de motor geen waarde meer bezit, totdat je de schroef eruit krijgt. Met deze herevaluatie komt een welwillendheid om je kennis en horizon te verbreden over de waarde hiervan.”
Het verhaal van Pirsig en dat van mij resoneert op een heel diep niveau. Dit soort belangrijke levenslessen kun je meenemen om tot een geheel nieuw niveau van bewustzijn en leergierigheid te komen. Deze les leert je niet alleen iets over het brommer- of motoronderhoud, maar over alle aspecten van je leven.
De kunst van het onderhoud is een soort non-duale dans tussen de persoon en het voertuig. Sla je een stap over of verlies je je geduld, dan word je keihard afgestrafd. Bewaak je de rust en hou je de aandacht bij het moment, dan word je beloond.
Bromfietsen zijn inmiddels motoren en auto’s geworden. Ook hier ontkom je niet aan de natuurlijke groei en het feit dat alles in beweging is. Dit is non-dualiteit aan het werk. Zelfs de dingen die vast lijken te staan, zijn in feite in beweging. Zo ook met brommers, auto’s en motoren. Lak bladert af, kettingen verliezen hun spanning, banden slijten, bougies verliezen hun vonk en roest ontstaat op plekken wanneer je niet het geduld en de aandacht op kan brengen voor onderhoud. Bewustzijn, of bewust zijn, is de sleutel tot succes en het voorkomen van onnodig lijden.
Interview zenleraar Walter Jacobs
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt