Stoom uit mijn oren
Rients, Zen.nl
Tijdens de afgelopen wintersesshin ging het over ‘spontaniteit in keuzeprocessen’. Rients verkende de eeuwenoude vraag naar wie ik ben en wat we kunnen leren van onszelf te vergelijken met een klok of computer.
‘De stoom komt uit zijn oren’ is een populaire uitspraak die stamt uit de tijd dat we de mens vooral vergeleken met de stoommachine, zoals we dat tegenwoordig doen met de computer. Vergelijkingen met de klok en de stoommachine mogen nu wat simplistisch aandoen, maar die hebben veel bijgedragen aan ons inzicht in het wezen van alle levende wezens. Daar waar serieuze vergelijkingen overeenkomsten of juist verschillen benadrukken, ligt een nieuwe kijk op onszelf in het verschiet. Leonardo Da Vinci vergeleek de mens al met machines en sindsdien hebben vele grote filosofen zijn voorbeeld gevolgd. E.J. Dijksterhuis schreef een dik en gaaf boek over dit thema,
De mechanisering van het wereldbeeld. Kunnen we nog steeds leren van deze vergelijking?
Wie ben ik?
Op maandag begonnen we de teisho met de verkenning van de vraag: Wie ben ik? Die vraag paste in het thema van de sesshin ‘spontaniteit in keuzeprocessen’. Om onze keuzes beter te doorzien is het immers goed te weten wie we zijn. Zondag, toen de sesshin begon, had ik al laten weten geen afdoende antwoord op deze eeuwenoude vraag te geven noch te verwachten. Mensen zijn immers ondefinieerbaar. De uitvinder van de zentraditie Bodhidharma zei al niet te weten wie hij was en Socrates gaf evenmin antwoord op die vraag. Tegelijk moedigden deze leraren ons wel aan om grondig te onderzoeken wie we zijn. Belangrijk daarbij is ervan uit te gaan dat hoewel wij ons zelf dus niet volledig kunnen doorgronden, de een zichzelf wel veel beter kent dan de ander.
Velen lijken te denken dat als je er toch nooit achter komt wie je bent, je ook niet je best hoeft te doen jezelf beter te leren kennen. Maar dat is echt onzin. Het tegendeel is zelfs waar. Ook al kom je er nooit precies achter wie je bent, er is mogelijk geen belangrijkere vraag dan juist deze. Vergelijk het met de computer. We kunnen ook van een computer zeggen dat niemand deze geheel kan doorzien. De werking van de vele onderdelen is zo complex dat niemand meer de werking van een computer in al zijn facetten kan doorgronden. Maar hoewel de computer nooit in al zijn onderdelen te doorzien en te begrijpen is, leidt enige studie ervan al snel tot een beter begrip en neemt het vermogen om er functioneel mee om te gaan snel toe. Zo ook met de mens.
Ik hoef het niet te weten
Maandagavond al kwam iemand enthousiast naar mij toe met haar eerste belangrijke leerpunt. Ze vertelde dat ze zich zelf altijd als een beetje dom had beschouwd, omdat ze ondanks haar goede opleiding nog steeds niet echt wist wie ze nu eigenlijk was. Ze had, waarschijnlijk als zo velen, het idee dat ze zichzelf eigenlijk wel zou moeten kennen. Toen ze van mij hoorde dat er geen afdoende antwoord te vinden is op die vraag, ervoer ze dat als een enorme opluchting. Ze was misschien wel aan deze meditatieweek begonnen om een antwoord op deze vraag te krijgen, en nu hoorde dat zelfs Bodhidharma en Socrates het niet wisten. Wat een opluchting!
Wat leren we van de klok en de stoommachine?
Het effect van de uitvinding van de klok en de stoommachine, was zeer vergelijkbaar met hoe wij de uitvinding van de computer en zijn mogelijkheden ervaren. Mensen dachten in die tijd over de klok zoals wij nu over de computer denken; de vraag of deze nieuwe tijdmachine ook een ziel kon hebben, was net zo reëel als onze vraag of computers creatief zijn of kunnen voelen.
Wat vooral boeit, is dat voor een betrouwbare klok iets moest worden uitgevonden om de zwaartekracht zo te beheersen dat de gewichten niet meteen naar beneden vielen, maar heel langzaam zakten, waardoor een uurwerk nauwkeurig de tijd aan kon geven. In de filosofie werden de gewichten vergeleken met onze wil en emoties en het weerstandsmechaniek met de ratio. Volgens deze metafoor vertraagt en reguleert de ratio ons willen en verfijnt zij de manier waarop we onze energie gebruiken. Vertraging en regulering van energie vergroot dus de toepasbaarheid daarvan.
Supervertraging met effect
Waar we in het Westen vooral de ratio vertrouwden als vertragings- en reguleringsmechanisme, bouwden de Chinese filosofen meer op rituelen. Vooral Confucius geloofde heilig in ‘het ritueel’ en ook in onze zentraditie staat het ritueel hoog aangeschreven als middel om de kwaliteit van leven en werk te verhogen. Iedereen die bij
Zen.nl een cursus doet, weet dat de thee nergens zo goed smaakt als na de les bij een van onze vestigingen. Een eenvoudig theeritueel en het mediteren dat eraan vooraf gaat, doen de thee onovertroffen smaken. Eigenlijk is onze hele
sesshin een groot ritueel om de energie te vertragen en beter te reguleren, met verhoging van onze levenskwaliteit als resultaat. Het kost wat moeite om te vertragen, maar je leert jezelf beter kennen en meer baas te worden over je energie en tijd. Zo voorkom je dat de stoom te vaak je oren uitkomt.
• Het thema van de volgende
sesshin van 27 mei t/m 2 juni o.l.v. Floor is: Elkaar verstaan, met als leessuggestie:
Het vogelhuis van Eva Meijer.
• Het thema van de
zomersesshin van 22 t/m 28 juli o.l.v. Rients is:
Waarom zou je volwassen worden? met het gelijknamige boek van Susan Neiman als inspiratiebron.
• Rients geeft 17 maart a.s. om 15.00 uur een
lezing (vrij toegankelijk) in Nijmegen. Onderwerp: Non-dualiteit in keuzes maken.
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari