Met de grondtoon meetrillen
Dit is het vierde (deel 1, 2 en 3) en laatste artikel van de serie over de teisho’s van Floor Rikken met het thema Elkaar verstaan.
Janneke Passenier, Zen.nl Utrecht
Tijdens een cursus ‘geweldloze communicatie’ zei iemand dat ze altijd geweldloos communiceerde: ‘Ik hou altijd mijn mond.’ Aan het begin van een volgende les vroeg de docent: ‘Wat heb je voorbereid?’. Er was eerder niet gevraagd om iets voor te bereiden, maar iedereen had iets voorbereid, behalve de vrouw die altijd haar mond hield. Ze zei: ‘Nu voel ik dat ik mij ongemakkelijk voel, want het was me niet gevraagd.’ De cursusleider voelde zich betrapt, maar het inzicht van de cursiste was veel groter. Altijd je mond houden, niks zeggen, niks doen, is jezelf geweld aan doen.
Leren voelen wat je voelt is één, leren uitdrukking geven aan wat je voelt is twee. En dan bij voorkeur zo afgestemd, dat de ander het kan horen!
Tijdens de
sesshin reciteren we vaak de hartsutra, in de zendo, aan tafel. De examenkandidaten hebben om de beurt hun hartsutra laten horen; bij allemaal is de moed groter dan de angst. Ze nodigden ons uit om te luisteren, om te voelen. Ze laten zich horen én mogen gehoord worden. Er is doorzettingsvermogen voor nodig om je hartsutra te laten horen, moed én overgave. Om het op dit moment te laten klinken zoals het klinkt. Het maakt niet uit hoe het is, dát is overgave. Floor vraagt ons: Geef jij je over aan jouw hartsutra? En geef je je ook over aan je eigen oordeel? Als dat zo is, voel het oordeel en laat het gaan. Je hoeft er niets mee. Je oefenen in het loslaten van je oordeel; het gaat niet vanzelf. Woorden geven de suggestie dat het makkelijk is. Maar dat is het niet.
Geef je over
De hartsutra zegt:
Daarom is er in leegte geen vorm, geen gevoel, geen waarneming, geen drijfveer, geen bewustzijn; geen oog, geen oor, geen neus, geen tong, geen lichaam, geen geest; geen vorm, geen klank, geen geur, geen smaak, geen aanraking en geen object van de geest. Geen onwetendheid, geen einde aan onwetendheid, geen ouderdom en dood, geen einde aan ouderdom en dood, geen lijden, geen oorsprong van lijden, geen einde van lijden, geen weg, geen inzicht, geen bereiken. Omdat er geen bereiken bestaat, ondervindt degene die het volmaakte inzicht heeft, geen hindernissen in de geest. Zonder hindernissen in de geest overwinnen we alle vrees, bevrijden ons van illusies en verwezenlijken nirwana.
Het universum is een eindeloze, grote pulserende massa energie. Niets is ooit af! Niets heeft een begin, een einde, er zijn geen vaste pakketjes. We oefenen ons in het realiseren dat het nooit af is. Dan hoef je ook niet het gevoel te hebben dat je het fout doet. Je ben nooit af. Wat je doet is nooit af. Wij zijn nooit af. Alles trilt mee. Soms noemen we iets succes, soms mislukking. We kunnen meer streven naar het één of het ander, maar af is het nooit.
Gegaan, gegaan, naar de andere oever gegaan. Oefenen, adem voor adem, een deel van het grote geheel zijn en ons eigen pad daar in vinden. Reflecteer op wat jouw intentie is in deze wereld. Hoe meer je daarmee in contact kunt komen, hoe meer je die misschien kunt vormen in de gewenste richting. Dát doet er toe!
Afstemmen
Willen we elkaar verstaan, dan helpt het als we ons ruimtepak, onze beschermlaag, uittrekken. We kunnen leren kwetsbaar te zijn, meer openstaan en geraakt te worden. Dat ruimtepak (symbool voor onze zelfbescherming) moet uit om elkaar te kunnen verstaan, maar dan lopen we wel risico! Niemand weet hoe het afloopt, hoe het verder gaat. Zo’n beschermend pak voelt heel veilig. Dat kan zijn nut hebben, maar om echt contact te hebben moet het pak op enig moment uit.
Zenmeditatie, steeds weer terug naar je adem, is een fantastische oefening om stap voor stap je van dat pak te ontdoen. Als je dat durft, betekent dat ook dat je bereid bent littekens, of beschadigingen op te lopen, bereid bent om te veranderen. Naarmate er meer verpakking verdwijnt, neemt het vertrouwen toe. Soms voelt dat fijn, soms niet, maar voelen: Ik kan het aan, ik kan meebewegen met wat is, ik kan erbij blijven, ik leef, dat is fantastisch! Zo’n ruimtepak verdooft een beetje; zonder die beschermlaag kun je je beter afstemmen. Van binnen voelen, van buiten voelen, het is hetzelfde. Waar zijn de vogels, waar horen we ze? In ons, buiten ons? We weten het niet? Bewegen vanuit dat gevoel maakt dat je afgestemd blijft.
Afgestemd zijn is iets anders dan jezelf aanpassen of juist niet aanpassen. Aangepast zijn, daarin zit forceren, druk. Je forceert jezelf om op de wereld te lijken of om erbij te willen horen. Als je onaangepast bent, forceer je de wereld. Je vergeet dat er één wereld is, waartoe je zelf behoort. Je wilt de wereld veranderen omdat jou dat beter past.
Afstemmen gaat over voelen en vanuit dat voelen steeds verder. Afgestemd zijn op je omgeving kan veel gezichten hebben: aardig, krachtig, wat er op dat moment maar in jou of de wereld resoneert. Doen wat nodig is, goed voelen en je goed voelen. Dan versta je elkaar! De wereld, het universum heeft een grondtoon. We horen de wereld, voelen de wereld, we openen onze zintuigen, voor de toon van de wereld – de grondtoon. Wij kunnen niet uit de toon vallen. Die grondtoon voelen is niets metafysisch of iets buiten onszelf; woorden proberen te duiden, maar het is wat je voelt én ervaart, dat leert ook de hartsutra.
De ene moed is de andere niet
Elkaar verstaan. Het is nodig dat je in staat bent uitdrukking te geven aan wat er in jou klinkt. Toen Floor zes jaar geleden een relatie kreeg met Daido voelde ze met heel haar lijf dat ze dit wilde aangaan! De eerste keer dat iets haar op een niet prettige manier raakte, voelde ze dat dit een heel cruciaal moment was: wat nu te doen? Mond houden of… Ze koos ervoor het te zeggen. Iedere keer weer ervaart ze dat soort momenten als spannend. Het is gemakkelijker om dingen niet te zeggen, maar als je jezelf niet laat zien, wie heeft er dan een relatie met wie? Het is jouw verantwoordelijkheid erbij te blijven, te voelen én af te stemmen. Steeds weer zoeken naar wat het moment vraagt.
Een relatie zonder regels is in zekere zin de belofte om in contact te blijven, de resonantie te blijven voelen. Het is geen belofte om bij elkaar te blijven. Blijven voelen is een belofte om de relatie levend te houden. Altijd de beste versie van het leven leven. Het is ook voelen dat je bereid moet zijn de ander te laten gaan, als die ander dat nodig heeft om zichzelf te zijn. Dat is ook je ruimtepak uitdoen als je een relatie hebt, met iemand, met de wereld. Grote liefde en grote pijn zitten onlosmakelijk aan elkaar vast. Elkaar verstaan doet diepgang en intimiteit toenemen. Met pijn en liefde verdiept zich de relatie. Met een beetje geluk komt dat van twee kanten.
Elkaar verstaan vergt moed. Er zijn verschillende soorten moed (ontleend aan Karin Hamakers-Zondag,
Blij zijn met jezelf). Fysieke moed: de klassieke held, zwaarden, Rambo, geweld, stevig er tegenaan. Deze moed maakt winnaars en slachtoffers. Morele moed is staan voor je zaak. De moed waarmee een activist de straat op gaat, ‘hier sta ik voor’, proberen de wereld te veranderen. Dan is er nog sociale moed: de moed die nodig is om elkaar te verstaan. Dat is moed die nodig is om kwetsbaar, onbeschermd jezelf laten zien. De moed die angst voelt, schaamte voelt, angst voor afwijzing, niet goed genoeg zijn et cetera. En met die angst, schaamte, toch kwetsbaar durven zijn, je te laten zien! Soms voelt het gemakkelijker je te laten zien in een gesprek met een wildvreemde in de trein, dan steeds weer die bekende te ontmoeten. Ontmoeten wordt lastiger als er verlangens zijn. Sociale moed vraagt om steeds weer terug te gaan naar die specifieke persoon, die relatie. Dan ontstaat er diepgang, intimiteit, dan versta je elkaar. Je trekt niet in één keer je ruimtepak uit, maar stukje bij beetje. Steeds weer durven te voelen en oefenen, proberen kwetsbaarder te zijn. De moed hebben je oordelen, angsten en ideeën los te laten.
Sociale moed is de moed door te tasten, doortastend zijn. ‘Door’ verbindt binnen en buiten. Doortasten is contact maken met wat er is en meebewegen. Elkaar verstaan is uitdrukking kunnen geven aan wat in jou klinkt – daar hoef je helemaal niets aan toe te voegen. Doen wat je te doen hebt, laten klinken wat is, volstaat. Hoe minder je toevoegt, hoe meer je laat zien. Erop durven vertrouwen dat wat je doet goed is vergt moed, sociale moed.
Verfraaien is niet nodig. Floor vertelde over haar
bubbel die zich uitte in een stemmetje toen zij deze
sesshin aan het voorbereiden was. Dat stemmetje zei: Ik heb niks te vertellen, misschien tien minuten, hooguit. Eigenlijk wilde dit stemmetje zeggen: doe meer, schrijf het op, zet het vast. Maar… dan leeft het niet! Het is een balans tussen je voorbereiden, en dat vervolgens loslaten, spontaan zijn. Je moet het kunnen, risico nemen, je laten zien in alle kaalheid. Een klein gedicht van Ntozake Shange ter inspiratie:
Hier is wat ik te bieden heb
Gedichten,
Stevige dijen
Kleine borsten
En zo veel liefde!
Intimiteit
In zekere zin is de wereld neutraal, is het die eindeloze, pulserende massa energie die je voelt, maar we kunnen het niet anders ervaren dan door onze eigen ‘luiken’ en dan kun je alleen maar op onderzoek uitgaan en bereid zijn dat te voelen. Je kunt het niet verkeerd doen. In het Boeddhisme, in zen, wordt vaak het woord ‘realiseren’ gebruikt: helder zien, inzicht opdoen, dit gebeurt er. Realiseren is ook maken, doen. Dus inzicht wordt werkelijkheid door het te doen. Bereid zijn helder te voelen en steeds weer terug … en dat noemen we leven!
De wereld zegt misschien wel steeds hetzelfde. Kunnen we het horen? We zijn allemaal deel van de massa energie en we geven er allemaal op onze eigen manier uitdrukking aan; dat is contact, meer voelen, erbij blijven. Hoe meer we elkaar kunnen verstaan, hoe rijker de wereld wordt. De wereld zoemt.
Komende sesshin
De komende herfstsesshin van 14 t/m 20 oktober onder leiding van Lilian van der Vaart zal gaan over ‘Vriendschap als keuze’. Voor deze sesshin zijn nog enkele plaatsen beschikbaar.
Klik hier voor meer informatie en aanmelding.
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari