Foto: Simone Pieterse
KINTSUGI, herstellen met goud
Iets kwetsbaars kan breken. We zeggen dan dat het kapot is, stuk. Een gebroken kommetje of schaaltje, wordt nooit meer wat het was. Een barst of breuk maakt gerepareerd porselein of aardewerk minder waard, verzekeren ons de deskundigen bij Kunst & Kitsch. In Japan denken sommigen daar heel anders over.
Carolien Veldman, Zen.nl Nijmegen
In Japan wordt sinds de vijftiende eeuw gebroken keramiek hersteld met goud. Voor deze techniek worden twee termen gebruikt: kintsugi en kintsukuroi. Kintsugi kan vertaald worden als ‘verbinding met goud’; kintsukuroi betekent ‘reparatie met goud’.
Kintsugi doet recht aan de unieke geschiedenis van een voorwerp, door de scheuren en breuken te benadrukken in plaats van deze te ontkennen en verbergen. Kintsugi maakt het gebroken voorwerp mooier dan het was; geeft het nieuw leven.
Goede voornemens
Tijdens de eerste les van 2018 bij de donderdaggroep in Nijmegen werden gewoontegetrouw de doelen van de cursisten besproken. Naast een groter ‘levensdoel’ waar ik na ruim tien jaar mediteren nog steeds de vinger niet op kan leggen, formuleerde ik een praktisch doel: alles te weten te komen over de techniek en filosofie van kintsugi. Ik speurde het internet af en het plakken van gebroken kopjes met goudlijm had ik al snel onder de knie. Het resultaat was aardig, het materiaal toegankelijk en de werkwijze goed te doen.
Toch wilde ik gaan voor
the real stuff: traditionele kintsugi met urushi, de lak die ook bij Japans lakwerk wordt gebruikt. Hierover was weinig te vinden, op een paar YouTube-filmpjes na. De materialen zijn moeilijk te krijgen en de techniek is zeer bewerkelijk. En het lastigste is dat de werkwijze nergens gedetailleerd staat beschreven; kennelijk moet je de vaardigheid leren door overlevering.
Toen hoorde ik over het boek
Kintsukuroi van Tomas Navarro. Hoera! Dit zou me verder helpen. Het boek bleek echter niet de werkwijze van kintsugi te beschrijven, maar gaf wel stof tot nadenken over de symboliek en over de vraag hoe je na tegenslagen het leven weer kunt oppakken.
Navarro definieert kintsugi in zijn boek als volgt: ‘…de oude Japanse kunst om iets wat gebroken is te herstellen. Als een voorwerp van aardewerk is gebroken, herstellen de kintsukuroi-meesters dit met goud, zonder de breukvlakken te verhullen. Voor hen staat een hersteld kunstwerk namelijk voor kwetsbaarheid, en het is zo een symbool van kracht en schoonheid. Aardewerk is kwetsbaar, sterk en mooi tegelijkertijd, net als mensen. Net als ons leven, kan het schade oplopen, maar met de juiste kennis van zaken is herstel mogelijk.’
Krammen
Terug naar de praktische kant van het verhaal, en de geschiedenis. Een Japanse shogun, Ashikaga Yoshimasa (1436-1490), stuurde een gebroken Chinese theekom ter reparatie terug naar de maker ervan. De kom werd hersteld met metalen krammen, zoals gebruikelijk was in die tijd. De shogun was niet tevreden en gaf lokale ambachtsmannen de opdracht een beter en mooier alternatief te zoeken. Zo ontstond Kintsugi.
foto: Carolien Veldman
Met het sap van de Japanse lakboom en metaalpoeder worden de reparaties uitgevoerd. De urushi wordt gewonnen als de bomen twaalf jaar oud zijn, op de zelfde wijze als rubber wordt getapt. De Latijnse naam van de boom, Toxicodendron Vernicifluum, zegt het al: urushi is uiterst giftig en kan ernstige uitslag geven als je de lak aanraakt of het schuurstof inademt. De synthetische variant (shin-urushi) en cashewlak geven minder irritatie. Ze hebben wel een ander drogingsproces.
Wabi-sabi en nen
Kintsugi past in de Japanse filosofie van wabi-sabi, waarbij aandacht voor de schoonheid van het imperfecte en het vergankelijke centraal staat. Het repareren met lak is een secuur werkje dat soms weken in beslag neemt. Het bevat veel nen; je ziet en voelt de gerichte aandacht die de maker er aan heeft besteed.
Het selecteren van het voorwerp, het verzamelen van de scherven, het passen van de scherven. Het kiezen van het materiaal om te hechten, te vullen en te schuren. De tijd nemen om te laten drogen en opnieuw te vullen en polijsten. En ten slotte het met vaste hand aanbrengen van de laatste laklaag en het metaalpoeder (goud, zilver of messing). Alles staat of valt bij aandacht.
Echt of niet?
Ook vandaag de dag wordt de traditionele techniek van Kintsugi in en buiten Japan nog toegepast. De nieuwe variant met epoxylijm kom je echter veel vaker tegen. De lijm, die eerst gemengd is met micapoeder, komt tussen de breuklijn uit en wordt verder niet bewerkt. Hierdoor ontstaat een boller effect dan bij de traditionele methode. Ook klodders en ‘zakkers’ horen erbij. Er wordt meer aan het toeval overgelaten.
Kintsugi-masters lijmen natuurlijk niet, hoewel ik me heb laten vertellen dat sommige ook werken met een combinatie: de breuk plakken met lijm en daarna afwerken met lak en metaalpoeder.
Ook ik vond dat ik niet echt bezig was zolang ik met lijm in plaats van lak repareerde. Maar waarom eigenlijk? Wat betekent ‘echt bezig zijn’? Is werken met aandacht en recht doen aan de symboliek niet genoeg?
Mijn nieuwsgierigheid won het uiteindelijk. Ik bestelde lak-materiaal in Japan, mét een eenvoudige handleiding, en pas nu beide technieken toe. Afhankelijk van de tijd, de complexiteit van de breuken, het materiaal en de waarde van het voorwerp kies ik voor traditionele of nieuwe kintsugi.
foto: Carolien Veldman
Workshop
Heb je belangstelling voor kintsugi en wil je er zelf eens mee aan de slag? Binnenkort geef ik een workshop waar ik mijn ervaring met je deel. Je maakt dan kennis met de traditionele techniek van kintsugi en gaat aan de slag met de nieuwe variant. Van een gebroken kopje of schaaltje maak je in een paar uur tijd weer een nieuw en uniek exemplaar. Kijk
hier voor meer informatie over de workshop die op zaterdag 27 oktober plaatsvindt in Nijmegen. Op zondag 4 november is er ook een workshop
kintsugi in Utrecht.
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari