De haiku en wat die mij kwam brengen
Haiku is een niet-rijmende dichtvorm die bestaat uit drie regels van een vast aantal – vijf, zeven, vijf – lettergrepen, die ontstond in de zeventiende eeuw in Japan. De haiku drukt een ogenblikservaring uit, en de verbinding met zen is dan snel gelegd. Als eindopgave voor de opleiding tot zenleraar schreef Janneke Robben geen essay, maar haiku’s – een uitdaging!
Janneke Robben, Zen.nl Tilburg
Een haiku gaat over het nu, over wat zich in het nu afspeelt. Dat probeer ik in woorden uit te drukken. Maar hoe kan ik een moment uit de wereld vatten in slechts een aantal woorden? Wat ik schrijf, is altijd een zwakke uitdrukking van de wonderlijke, alomvattende werkelijkheid. Dit roept soms frustratie op.
De zon onthult stoom
hitte vervliegt door het raam
mijn stoom afgeblazen
De handjes omhoog
wind blaast tegen je vingers
verrukkelijk kind
De wind waait ritmisch
de schaduw volgt zijn cadans
reflecteert de vorm
Het daadwerkelijk schrijven van de haiku heeft een tegengesteld effect; door een poging te doen om de wonderlijke wereld te vatten, krijgt die wereld meer ruimte in mij. Ik verwonder mij op een alledaagse dag:
Uit het gras klimmen
miljoenen schitteringen dauw
in mijn achtertuin
Een haiku schrijven brengt me op andere gedachten en gevoelens. Ik laat de gedachten over praktische regelzaken los. Ik ontdek schitterende dingen, daar in mijn achtertuin. Daarom heeft haiku’s schrijven effecten die overeenkomen met de effecten van mediteren. Na het beoefenen van haiku voel ik me lichter, wendbaarder geïntrigeerd en verbaasd. Dat is een goed gevoel om de dag mee in te gaan.
De duif roept roe-koe
Roe-koe-roe, roe-koe-roe, roe,
Het houdt aan en stopt.
Iedereen die wel eens een haiku geschreven heeft, zal herkennen dat het een gepuzzel is om dat wat je wilt uitdrukken op papier te krijgen in niet meer dan vijf-zeven-vijf lettergrepen – en ook niet in minder. De haiku die ik schrijf over één ogenblik kostte me daarom vaak minstens een half uur. De haiku dwingt me selectief te zijn in wat ik werkelijk wil vertellen. Van alle ruis en bijzaken zal ik me moeten onthouden; die ruis en bijzaken zijn niets minder dan mijn bubbels.
Hij wiebelt zijn groen
de boom flirt met zijn buurvrouw
wind raakt hen beide
De boom staat op zichzelf, staat decennia lang naast een andere boom en kan haar niet aanraken. Door deze haiku te schrijven ontdekte ik dit beeld dat in mij leeft. Ik werd me bewust van mijn verlangens naar een dieper contact met de mensen om mij heen. Ik voelde mijn eenzaamheid. Dat had ik nodig om in beweging te komen en om dit thema te omarmen.
Schip vaart tegen de stroom
splijt water met aanhoudende kracht
mens, machine, natuur
De strak blauwe lucht
staat toe dat mijn gras verschroeit
grijpt niet in bij moord
Het is koud klagen,
wij bij de kachel, ik voel
de warmte in mij
De haiku over de kou maakt mij ook bewust van mijn bubbels. Ik schreef eerst: de mensen klagen over kou. Ik stoorde me aan de mensen die klagen. Maar zelf ben ik een van hen. Ik sta er niet buiten. Het duurde twee dagen voor ik tot de oplossing kwam om ‘de mensen’ te vervangen door wij. Ik moest mezelf eerst in de groep plaatsen om me te kunnen beperken tot vijf lettergrepen.
Toen kwam ik in de sauna, waar warm en koud heel relatief werden, want zelfs in het ijskoude dompelbad had ik het niet koud van binnen. Dus waarom klagen we over de kou? De titel van deze haiku zou kunnen luiden: je goed voelen is goed voelen.
Ik projecteer mijn bubbels op de natuur, maar ik kan dit ook omdraaien. ik kan de symbolen uit de natuur op mijzelf projecteren, en ze gebruiken om er kracht uit te halen. Dat ontdekte ik in de volgende haiku.
De bomen deinen
ze geven mee aan de wind
maar de kern staat vast
De hitte vertraagt
vogels blijven op hun nest
de vliegen zijn druk
Duif vliegt naar de boom
verandert zijn positie
de meeuw arriveert
De duif positioneert zich steeds anders ten opzichte van zijn omgeving, een patroon dat zich voortdurend herhaalt. Ik moet wendbaar zijn in een steeds veranderende situatie en niet statisch op mijn post te blijven, die reeds werd bepaald.
Door haiku’s te schrijven kreeg ik meer oog voor de natuur. Ik zie dat alles zijn cyclus heeft: de seizoenen, het water dat neervalt en verdampt en het ritme van de vogels. Wij mensen vormen daarop geen uitzondering. Onze collectieve bubbels worden deels door de natuur bepaald.
De zon droogt de plas
Op het terras kletsen de mensen
over vakantie
de zon warmt kiezels
Ga jij nog op vakantie?
De zon warmt mensen
Dit bewustzijn relativeert mijn dagelijkse beslommeringen. Haiku’s schrijven is een goede oefening om het egoïstische denken kleiner te maken en meer te denken vanuit verbondenheid.
Zie, het water stroomt
de diepte en de oevers
bepalen richting
Sommige symbolen zijn heel sterk. De stromende rivier is er een van. Daar voel ik een oerkracht, Een gevoel dat inspeelt op mijn intuïtie, maar die mijn gedachten te boven gaan. Ik voel de massa water en de diepte ervan in mij stromen.
De patronen in de natuur dragen vaak een tegenstelling in zich. In de haiku probeerde ik die tegenstellingen te vatten. Dat geeft een wending en meer diepgang aan de haiku.
De sneeuw glinstert
ze straalt wat ze is, en gaat
glorieus ten onder
Geler dan de zon
oh mooie narcissus, buig
ik zie jou groeien
De Haiku van de narcis kwam spontaan, in slechts vijf minuten, en ik hoefde er niet in te schrappen. Ik vind de haiku goed gelukt, omdat die veel symboliek in zich draagt in weinig woorden. Ik denk aan Narcissus, de Griekse figuur die verliefd werd op zijn eigen spiegelbeeld. Een narcist denkt alles al te weten. Hij kan niet groeien omdat zijn zelfbeeld statisch is. Tegelijkertijd zie ik de narcis bijna groeien, wat kan als ze net opkomen. De haiku gaat over je kwetsbaarheid tonen en potentie zien in de ander.
Dit alles brengt het schrijven van haiku’s mij: ik kom los van mijn ego en krijg meer inzicht in persoonlijke en collectieve bubbels en ervaar verbinding, verwondering, geluk. Ik kan iedereen van harte aanbevelen ook eens een Haiku te schrijven.
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari