Sesshin: Zucht naar transparantie
Rients Ritskes, Zen.nl
Tijdens de afgelopen zomersesshin putte Rients voor de citaten uit het boek
De vermoeide samenleving van Byung-Chul Han. Hoewel de auteur veel weet over zen en er de nodige ervaring mee heeft, is zijn boek vooral een theoretisch filosofisch traktaat. Het zet de lezer aan tot nadenken en kan daardoor bij de goede lezer natuurlijk invloed hebben op zijn of haar dagelijks leven.
Het boek is als volgt samen te vatten: velen menen dat alles transparant moet worden en zien transparantie als de oplossing voor alle problemen. Transparantie wordt verheven tot een panacee tegen alle maatschappelijke kwalen. Onzin, zegt Han, volledige transparantie maakt juist alles plat en onaantrekkelijk. Dankzij dat we elkaar niet volledig kennen, zijn we aantrekkelijk voor elkaar. De roep om transparantie is een uiting van de zucht naar feitenkennis. Alles willen weten is een begeerte waarvan je niet gelukkig wordt.
Feitenkennis maakt niet gelukkig en hoewel Google heel handig is, draagt deze vindmachine niet wezenlijk bij aan geluk. Net als meer geld (boven een bepaald minimum) daar niet aan bijdraagt, doet ook meer feitenkennis en zelfs meer keuzevrijheid dat niet. Er lijkt eerder sprake van het tegendeel: depressie, ADHD, burn-out en borderline zijn vaak het gevolg van te veel mogelijkheden, te veel afleiding, te veel weetjes, te veel kansen, kortom te veel positiviteit. Uiteindelijk leidt volledige transparantie volgens Han tot de tirannie van de alles doorziende
big brother, die je altijd ongelukkig zal houden doordat hij je er steeds bewust van laat zijn dat je nog niet alle opties hebt weten te gebruiken.
Vermoeidheid
Dit boek biedt een boeiende kijk op vermoeidheid. Veel van de verantwoordelijkheid daarvoor ligt volgens de schrijver bij het individu dat zich overlevert aan de dwingelandij van het moderne kapitalistische neoliberale vrijheidsgebod dat zegt: Je bent vrij, dus maak er wat van! Doe je dat niet, dan ben je een loser, en omdat niemand een loser wil zijn, buiten we ons zelf tegenwoordig op ongekende wijze uit. Deze zelfuitbuiting is vele malen efficiënter dan de uitbuiting door een baas of collega. Juist door het idee van vrijheid worden we binnen en buiten werktijd allemaal hyperactief. Zo zijn we in alle ‘vrijheid’ het ideale radertje in de kapitalistische consumptiemaatschappij, waar alles uiteindelijk om winst draait. Met elke actie op sociale media en elke zoekactie op Google stoken we de reclame en daarmee de allesverslindende winstmachines nog verder op.
Door onze onstuitbare verslaving aan ‘alles te willen en alles te willen weten’ raken we depressief en dodelijk vermoeid. Het leidt tot een ‘infarct van de ziel’, waardoor we, totaal verslagen, niet meer weten wat we in vredesnaam nog zouden moeten willen. Deze dodelijke vermoeidheid is overigens van een totaal andere aard, dan de vermoeidheid na afloop van een intensieve fysieke of mentale inspanning. Deze laatste vorm van vermoeidheid, die bijna alle deelnemers aan een intensieve sesshin (zenretraite) kennen, noemt Han ‘een vermoeidheid die zich aan de wereld toevertrouwt’. Dat is een vermoeidheid waardoor de imperfecte buitenwereld niet stuit op al onze innerlijke weerstand, maar juist met een open geest en open armen wordt binnengelaten.
Is er een oplossing?
Han besteedt in zijn boek nog geen bladzijde aan tips hoe te ontkomen aan dit maatschappelijke én individuele probleem. Maar goed, het is tenslotte een filosofisch traktaat. Slechts één keer noemt hij zenmeditatie als mogelijke bevrijding van het altijd en overal oprukkende opdringerige, positieve, dwingende vrijheidsgebod van onze kapitalistische consumptiemaatschappij. Tussen de regels door kun je vaker aanwijzingen vinden voor de richting waarin volgens Han de oplossing te vinden is.
In het hoofdstuk ‘De positieve samenleving’ schrijft hij hoe het komt dat transparantie en feitenkennis niet bijdragen aan een betere samenleving. De oorzaak is dat wezenlijke zingeving daarin ontbreekt. Meer winst, meer feitenkennis, meer keuzevrijheid, meer transparantie hebben op zichzelf geen zin. We streven daarmee dus holle vaten na. Indirect, maar voor de aandachtige lezer wel heel duidelijk, geeft Han zingeving als oplossing voor onze oververhitte en oververmoeide samenleving. En de zin van het leven kun je ontdekken door je, bijvoorbeeld met zenmeditatie, zo nu en dan even helemaal los te wrikken uit de maatschappelijke, stressveroorzakende hogedrukpan.
De deelnemers aan onze retraites hebben ook deze zomersesshin weer ervaren hoe bevrijdend het is om in zo’n week even helemaal los te komen van de wereld.
Komende sesshin
De
herfstsesshin van 29 oktober tot en met 4 november onder leiding van Daido, gaat over Autonomie in verbondenheid. De inspiratie voor de inleidingen komt onder andere uit het boek
Vrijheid van Osho.
Bekijk
hier enkele inspirerende tweets uit de Zomersesshin van 2017.
Interview zenleraar Walter Jacobs
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt