Verslag* van eerste teisho mei-sesshin Floor Rikken

Boeddhistische non gefotografeerd door Ruth Ozeki

Met dank aan teisho-secretarissen Dorien Zandbergen (zen.nl Amsterdam) en Nico van Spanje (zen.nl Den Bosch)

Bernadette Kester, zen.nl Rotterdam

Autonomie in verbondenheid

Als inspiratie en leidraad voor de mei-sesshin koos Floor het boek Een tijdelijke vertelling van Ruth Ozeki. In het Engels is de titel treffender: A tale for the time being. Floor begon elke teisho een fragment uit dit boek voor te lezen. Hiermee boort zij een nieuw soort bron aan: de literatuur. Romans en verhalen zijn een manier om de wereld en jezelf te onderzoeken. Door te lezen kun je je identificeren met de personages en je onderdompelen in een wereld die nog onbekend is en de nieuwsgierigheid prikkelt. Een roman raakt je hele wezen, niet alleen het intellect. Alleen daarom al zou Floor pleiten voor het programma Heel zen.nl Leest! Een tijdje ben je dan met zijn allen in hetzelfde boek ondergedompeld en ga je daarover in gesprek met elkaar. Onderdompelen is elkaar beïnvloeden, veranderen, vullen.

Voordat we ingaan op ‘autonomie’, onderzoeken we eerst het onderdompelen. We beïnvloeden elkaar voortdurend. Floor: ‘Zoals ik hier zit, ben ik beïnvloed door mijn omgeving, mijn geschiedenis. Daar kan ik me niet aan onttrekken, ik kan niet anders dan beïnvloed worden door daar waar ik ben. Het zijn verhalen waar ik deel vanuit maak. Het is een illusie om te denken dat ik me daaraan kan onttrekken. Ook als ik me terugtrek word ik beïnvloed.’
         Een voorbeeld. De fotograaf Hans Eijkelboom gaat al heel lang de straat op en fotografeert dan een uur lang op dezelfde plek mensen met dezelfde soort kleren. Terwijl we denken dat we zelf kiezen wat we mooi vinden, zijn onze keuzes vaak al onbewust bepaald door dat wat al overal om ons heen te zien is. Zo kocht hijzelf schoenen, Birkenstocks, die hij vroeger oerlelijk vond en nu ‘ineens’ toch heel mooi. Eijkelboom ziet zijn fotoproject als een onderzoek naar identiteit. En het heeft alles te maken met onderdompeling als aspect van verbondenheid, elkaar beïnvloeden én inspireren.
         Hoe verhoudt dit zich tot autonomie? Floor dacht lang: autonomie betekent onafhankelijk zijn, alles zelf doen, niemand nodig hebben. Toch is autonomie niet hetzelfde als onafhankelijkheid. De vraag is: wat is het dan wel? Dat gingen we tijdens deze sesshin met elkaar onderzoeken.

Als we de letterlijke betekenis van autonomie opzoeken, zien we dat het woord is afgeleid van een combinatie van autos dat ‘zelf’ betekent en nomos dat ‘wet’ betekent. Autonomie houdt dus in: zelf wetten opleggend, zelf bepalend. De Van Dale noemt het ‘zelf-sturend’.
         Floor geeft aan dat ze de centrale vraag: wat is de relatie tussen autonomie en verbondenheid elke dag vanuit een ander perspectief wil benaderen. Haar basishypothese is: Hoe meer autonomie, hoe meer verbondenheid. Autonomie en verbondenheid zitten aan elkaar vast, maar kun je ook op verschillende manieren benaderen. Aan ons stelt Floor de vragen: waar stoei jij het meeste mee, waar zit jouw vraag? Zit die bij Autonomie, of bij Verbondenheid?

Floor vervolgt haar teisho en duidt autonomie met een term die Ozeki in haar boek gebruikt voor de oude wijze zen-oma, een vrouw met supapowa (super power)
Ruth Ozeki Voorbeeld 'supapowa'.m4a (onderaan de pagina vind je mp3 bestanden)

Behalve dat autonomie supapowa is, introduceert Floor hier ook het concept ‘de’ (uit te spreken als ‘dueh’) afkomstig uit de Chinese filosofie. ‘De’ drukt de kwaliteit van ons zijn uit, datgene waarin we deugen – spontaniteit, betrouwbaarheid, het lijkt allemaal vanzelf te gaan. Iemand met ‘de’ is altijd goed gezelschap, bij zo iemand wil je graag in de buurt zijn. Al eeuwen lang hebben filosofen, Taoïsten, Confucianisten en anderen zich afgevraagd: hoe verkrijg ik ’de’?
Ruth Ozeki Voorbeeld 'de'.m4a

Floor legt uit dat er verschillende strategieën bestaan om iemand met ‘de’ te worden. Om te beginnen door een balans te zoeken tussen warme en koude cognitie, twee begrippen uit de hedendaagse westerse psychologie. Warme cognitie staat voor: snel, betrouwbaar, verandert heel traag, zit vooral in het lichaam, gaat om de dingen die wij als vanzelf doen en over handelen vóór je hebt nagedacht. Koude cognitie staat voor: ons bewuste denken, kan heel veel, is intelligent, maar ook traag, raakt uitgeput, is alert en scherp en kan veranderen en verandering zien.
         In ons leven zijn we voortdurend op zoek naar een evenwicht tussen beide cognities.
Een voorbeeld: je gaat iets nieuws leren, je neemt rijles. In het begin heb je daar veel koude cognitie bij nodig. Veel uitleg en leren waar alles zit. Langzaam neemt de warme cognitie het over. Je voet voelt waar de rem zit. Je lijf weet hoe je moet rijden. Dan werkt het andersom: je stuurt niet je been naar het gaspedaal, maar je vindt het gaspedaal door eerst je been te bewegen. Het is kortom een samenspel van warme en koude cognitie.

De Chinese filosofie zegt dat we in de warme cognitie het meest betrouwbaar zijn. Daar kan ik anderen niet mee voor de gek houden – ‘de’- spontaniteit zit vooral in de warme cognitie. Dit betekent niet dat alles wat we spontaan doen ook gewenste handelingen zijn. Het is belangrijk om daarin afgestemd te zijn op je omgeving.
         We moeten niet alleen onze warme cognitie ontwikkelen, maar af en toe ook onze koude cognitie inzetten, bijvoorbeeld om om te reflecteren: wat ik doe brengt dat teweeg wat ik wil? Als dat niet zo is, kan ik mijn gedrag bijstellen, zoals bij een feedback loop. Deze vorm van leren moeten we ons eigen maken, in ons systeem integreren. We kunnen bewust kiezen in welke omgeving we ons onderdompelen. Als koude cognitie ons bewust maakt van wat we doen, dan ontstaat ‘de’. Dan neemt onze autonomie toe. Maar let wel: piekeren, gedachten, dus koude cognitie kan warme cognitie wel in de weg zitten. Autonomie ontstaat als ik vrijer word van de wetten die ik mezelf opleg.

*Dit verslag is gemaakt op basis van de verslagen van Dorien en Nico

Komende zomersesshin
Voor een snelle beslisser is er nog één plek in de komende zomersesshin van 9 t/m 15 juli 2017 waarin we onderzoeken hoe onze autonomie zich verhoudt tot onze instinctieve en intuïtieve reacties op onze omgeving en hoe deze reacties enerzijds vaak leiden tot oververmoeidheid en burn-out en anderzijds juist ook kunnen leiden tot meer inzicht en geluk. De mate van autonomie vormt de sleutel. We zullen tijdens deze sesshin o.l.v. Rients ook stilstaan bij enkele van de filosofen die worden besproken tijdens de Zen filosofieweek die vooraf gaat aan de sesshin. Met name het leven en werk van de buitengewoon autonoom denkende en handelende filosoof Belle van Zuylen vormt een bron van inspiratie.

Sesshin agenda
Sesshin oktober Herfstsesshin Lochem
7 daagse sesshin o.l.v. Daido Maas
29 oktober tot 4 november

Mocht het niet lukken om de m4a geluidsbestanden te openen, dan kun je hieronder de mp3 geluidsbestanden vinden.
ruth_ozeki_dag_1a-67652033.mp3
ruth_ozeki_dag_1b-61222032.mp3

ZenActueel home
ZenActueel archief

Aanbevolen links:
Zen Incompany
Zen.nl winkel

ZenActueel nieuwe artikelen

Van hernia tot zen

Wat is angst en hoe er mee om te gaan

Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie

Experiment: Zie alles als een droom

Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt

Recensie Nexus van Yuval Noah Harari