Autonomie in verbondenheid
Zen.nl Nederland
Vandaag is de laatste dag van de zomersesshin over het thema Autonomie in verbondenheid geleid door Rients. Hetzelfde thema stond ook al centraal in de voorjaarssesshin die onder leiding stond van Floor. Autonomie lijkt een actueel thema dat veel mensen boeit; beide sesshins waren dan ook volgeboekt. De vraag in hoeverre we ons willen laten manipuleren door belangen van anderen is aan de orde van de dag. Op het werk natuurlijk, maar niet minder in relaties en gezin. De
najaarssesshin die Daido gaat leiden gaat over Autonomie in verbondenheid (III), over groepen en emancipatie.
Wat betekent autonomie?
Wie een woord bestudeert, bestudeert zichzelf en dat geldt zeker als dat woord ‘autonomie’ is. Wij bestaan voor een groot gedeelte uit woorden. We zitten vol met ideeën die vorm krijgen in woorden. Als we niet weten wat die woorden voor ons en anderen betekenen, bemoeilijkt dat de communicatie. Daarom wordt in deze sesshin een wezenlijk woord als autonomie bestudeerd en komen we er achter dat dit woord heel verschillende betekenissen kan hebben.
Is autonomie een illusie?
Kafka wekt in een van zijn verhalen de indruk dat autonomie een illusie is. Hij schetst het beeld van twee panters die allebei gekooid in een dierentuin leven. Ondanks hun kooien denken ze allebei autonoom te zijn. De eerste manifesteert dit door voedsel te weigeren en zo de baas te zijn over zijn eigen doen en laten. Door zijn autonome keuzes gaat deze panter dood. De tweede daarentegen brult van levenslust, en de mensen verdringen zich om zijn kooi. Hij lijkt vergeten te zijn dat hij gevangen zit; zijn autonomie lijkt te zitten in zijn vervaarlijk ogende gebit en zijn gebrul. Maar toch zit ook hij in een kooi.
Is dat met ons eigenlijk ook niet zo? We kunnen denken dat we autonoom zijn, maar zijn we dat wel? In hoeverre zijn we echt vrij? Wat in de teisho’s tijdens de sesshin duidelijk werd, was dat de tweede panter, die zijn beperkte autonomie toonde door te doen wat van hem verwacht werd, veel meer verbondenheid ervoer met het publiek. In Kafka’s verhaal verdrongen de mensen zich rond zijn kooi, terwijl de eerste in eenzaamheid wegkwijnde. Door je niet te laten frustreren door de beperkingen van je autonomie, ervaar je meer verbondenheid met anderen. Ondanks beperkingen doen waar je goed in bent, zoals de panter die brult en zijn tanden laat zien, ben je verbonden met je omgeving. Het verhaal staat voor Kafka zelf, die zich zeer beperkt voelde door allerlei omstandigheden, maar deed waar hij goed in was, namelijk schrijven. En wat hij schreef klinkt door tot op de dag van vandaag in vele talen.
Het vrije zelf
Letterlijk betekent autonomie zelfsturend. Dat roept de vraag op: wat is dat ‘zelf’? Paul van Tongeren benadrukte in zijn lezing tijdens de afgelopen zen-filosofieweek dat het zelf vooral vertwijfeld is, en wie probeert de twijfel uit het zelf te halen, wordt daar ziek van. Dat lukt immers niet. We zijn dus allemaal twijfelaars, de ene twijfelt hooguit iets meer dan de ander. Maar twijfelaars zijn we. Ook al klinkt autonoom zijn heel overtuigd en aantrekkelijk in de oren van veel mensen, het lijkt ook in deze benadering erg op een etiket dat de lading niet goed dekt. Of misschien moeten we het positiever formuleren en concluderen dat een autonoom iemand, iemand is die minder twijfelt dan anderen.
Keuzes
Bovenstaande roept dan de vraag op waarover een meer autonoom functionerend mens dan minder twijfelt, dan een minder autonoom functionerend iemand. En dan komt een derde aspect van autonomie aan de orde. Een aspect dat maar door weinigen onderkend wordt als wezenlijk kenmerk van autonomie, namelijk het hebben van een levensdoel, een missie, terwijl dit wellicht het meest kenmerkende is aan een autonoom persoon. Dat dit aspect zo weinig in beeld komt bij de vraag naar de betekenis van autonomie komt waarschijnlijk doordat we blijven hangen in de vertwijfeling rond dat zelf van ons. Wie ben ik? Wat kan ik? Waar word ik gelukkig van? Dat zijn de vragen die ons bezighouden, maar de vertwijfeling verhindert menigeen om tot daadkrachtige besluiten te komen. We concluderen dat autonoom zijn vooral betekent kiezen hoe jij je wilt manifesteren in deze wereld en daar helemaal voor te gaan, uiteraard binnen de gegeven omstandigheden. Dat klinkt behoorlijk egocentrisch, maar of het dat ook is, hangt volledig af van je missie, het doel waarvoor je kiest. De methode om dat doel te bereiken vergt veel moed, training en doorzettingsvermogen.
Hieronder enkele 'tweets' uit de aantekeningen van de deelnemers:
> Als je geen doel hebt ben je overgeleverd aan hoop (Gerard)
> Als je weet dat alles moeilijk is, hoef je niet bang te zijn het gemakkelijke te missen (Lilian)
> Autonomie is gezelliger samen met jou (Thea)
> Zen is de ruimte van de kooi en de ruimte tussen de spijlen optimaal leren benutten (Renee)
> Autonomie is natuurlijk een illusie. De kooi heet hier sesshin. De deur staat open, maar als je eruit gaat kom je in een andere kooi.
> De zelfrijdende auto en de autonome mens hebben een ding gemeen: ze komen niet vooruit zonder doel.
Sesshin agenda
Sesshin oktober
Herfstsesshin Lochem
7 daagse sesshin o.l.v. Daido Maas
29 oktober tot 4 november
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari