Zen en haiku

Druppels vallen zacht
In de spiegel van water
Rimpels van geluk

Raymond van Kesteren, Zen.nl Breda. Deze Haiku kwam bij me op tijdens een meditatie ochtend in het Valkenberg park te Breda. Sinds een jaar schrijf ik de haiku, die bij me opkomen op en maak daar nu ook tekeningen bij. Een Haiku is een eenvoudig kort gedichtje van 17 lettergrepen verdeeld over drie regels in de vorm 5 - 7 - 5. Daarnaast moet de tekst op een of andere manier gerelateerd zijn aan de natuur of de seizoenen. Vaak zit er ook een wending in met humor of een glimlach.

De Haiku stamt uit een lange traditie van volksdichtkunst in Japan. Al in de achtste eeuw na Christus werden hoogstaande gedichten gemaakt. In een gedichtenverzameling uit ca.760 staan verzen van de keizer en zijn hof naast die van eenvoudige dorpsmensen. De Tanka (versvorm van 5 regels met 5 – 7 – 5 – 7 – 7 lettergrepen) was het meest populair. Gedurende de volgende eeuwen werden dichtwedstrijden georganiseerd, waar bekende dichters de beste Tanka uitkozen. Ook werden Tanka aan elkaar geregen door een vraag en antwoord spel tussen meerdere dichters. In de twaalfde eeuw ontstonden hieruit de Renga, kettingverzen waar soms meer dan vijf dichters aan deelnamen. Aan de oudste of beste onder hen werd de eerste strofe van 5 - 7 - 5 lettergrepen, de Hokku opgedragen. De volgende antwoordde met een strofe van 7-7 lettergrepen. De verzen hoeven onderling alleen maar aan te sluiten qua gevoel. De Hokku, later Haiku genoemd, werd steeds belangrijker en als zelfstandig vers gebruikt. Het woord Haiku, schertsend gedicht, komt pas van de dichter Shiki in de negentiende eeuw. Aanvankelijk waren het vooral humoristische verzen, maar onder invloed van de beroemde dichter Matsuo Basho (1644 - 1694) werden ze serieuzer en diepzinniger van strekking. Met name door de verspreiding van Zen over de wereld worden tegenwoordig overal Haiku vertaald en gedicht.


Kern van de Haiku is de verbondenheid met de natuur. De aanleiding voor het schrijven van een Haiku is vaak een waarneming in de natuur. Als de waarneming een bepaald diep gevoel oproept zal een Haiku, ontstaan naar aanleiding van deze waarneming dit gevoelsmoment bij de lezer overbrengen. In veel boeken met Haiku zijn ze onderverdeeld naar de seizoenen, omdat de natuur zich in elk seizoen weer anders openbaart. Daarnaast kunnen ook alledaagse voorvallen onderwerp van Haiku zijn. Mijn ervaring met Haiku is vooral dat je ze niet bewust kunt schrijven, maar dat ze vrijwel geheel in één moment ontstaan. Soms is alleen een taalkundige aanpassing nodig om aan de vorm te voldoen. De kunst van de Haiku is volgens mij: het waarnemen in harmonie met je omgeving (natuur) en daarvan in een taalbeeld spontaan verslag te doen.

Tijdens een weekendsesshin heb ik mijn ervaringen niet opgeschreven, maar getekend in een tekenboekje. Zodoende kwam ik ertoe mijn eerste Haiku ook te tekenen. Haiku en tekeningen waar ik tevreden over was heb ik daarna uitgevoerd in zeefdruk. Hierbij wordt de tekst en de tekening overgezet op een raam, dat met zeer fijnmazig gaas is bespannen. Het gaas is afgedicht, behalve op de plaats van de tekst en de tekening. Het raam wordt op papier gelegd en met kracht wordt handmatig de inkt door het gaas geduwd. Hierdoor ontstaat een afdruk. Kenmerk van zeefdruk is de grote nauwkeurigheid van de afdruk, maar geen enkele afdruk is exact hetzelfde. Hierdoor houdt de afgedrukte prent het unieke van dat ene moment.

Deze week geef ik in de Zen vestiging Breda in de gevorderden groepen een les over Haiku, waarin ik de deelnemers probeer te laten ervaren hoe een Haiku kan ontstaan en waarin de kracht van de Haiku schuil gaat. Naast uitleg over Haiku met specifieke voorbeelden doen we ook oefeningen om een ervaring van een bepaald moment te verbeelden in een specifieke dichtvorm als de Haiku.

(Bron: J. van Tooren, ”Haiku - Een jonge maan”, Meulenhoff, 1981 (5de druk) ISBN 90 290 00341)

Vanaf deze week zijn de zeefdrukken te koop in de zen winkel.

ZenActueel home
ZenActueel archief

Aanbevolen links:
Zen Incompany
Zen.nl winkel

ZenActueel nieuwe artikelen

In Memoriam: Ton Lathouwers

Arjen oefent compassie Help hem als je wilt

Interview Anne Peters: ‘veerkracht en flexibiliteit, dat is waar zen om draait.’

Meditatie in plaats van Medicatie

Zentuinen studiereis begonnen

Kandinsky ontroert