Deel 3: Wat is creativiteit?

En hoe ondermijn jij jezelf daarin?

DaiDo Maas, Zen.nl Hilversum. In deel 1 beschreef ik de twee zijden van creativiteit als: de energie vorm is die wil scheppen en ons vermogen om deze energie te faciliteren. Als definitie gaf ik mee: ‘Creativiteit is het vermogen om scheppende levensenergie te faciliteren, zowel op gekleurde als op zuiver wijze’. Verder lichte ik toe hoe zelfexpressie in de ontwikkeling van het vermogen om creativiteit te ontvangen, te verstaan en door te geven gemakkelijk tot blokkades leidt. De besproken ‘lijn oefening’ die de sesshindeelnemers een week lang herhaalde, bevat het eerste element van vijf om creativiteit weer toe te laten in ins leven, te weten Moed. Een uit de hand getrokken rechte lijn is immers een krachtige spiegel vol zelfreflectie. In deel 2 sprak ik over hoe ideeën van ‘goed doen en goed zijn’, waarde oordelen als ‘egoïsme en sociaal zijn’, net als emoties als ‘schaamte en schuld’ ons creatieve vermogen nogal kunnen beklemmen. Niet alleen speelt het oordeel van andere daarin een rol, maar vooral onze interne oordelen over onszelf bevatten een buitengewone kracht die onze creativiteit kan stilleggen. Dit systeem, een stuk dat altijd lijkt te weten wat we moeten doen of laten, noemde ik de Zedenmeester. En deze stem maakt gebruik van woorden, waarden en emoties om ze op kunstige wijze in ons te laten klinken als zijnde de waarheid.

Wat zegt jouw Zedenmeester?

De sesshin deelnemers hadden inmiddels 24 uur de tijd genomen om te luisteren naar wat hun Zedenmeester hen te vertellen had. “Je bent geen Rembrandt zei mijn Zedenmeester en dus was ik gestopt met tekenen” vertelde de eerste. “Creatief zijn is goed, maar doe eerst de dingen die je kunt overzien” of “doe jij maar normaal, dan doe je al gek genoeg” spraken nummer 2 en 3. “ Ja, maar wat dan te maken, er is zo oneindig veel om uit te kiezen”, “Ze zitten toch niet op jouw werk te wachten”, “een ander doet het zo, dus dan moet ik het ook maar zo doen”, “Het enige wat jij kunt maken is een asbak” klonk het verder. Een bijzondere constatering van een deelnemer was: ‘Het is me duidelijk geworden dat ik last heb van slaag angst’. Ja we zijn niet alleen bang voor falen, maar net zo makkelijk bang voor slagen. Ergens in slagen maakt ons verantwoordelijk. Je hebt laten zien dat je het kunt en dus wordt er op je gerekend en dat kan beangstigen. Maar laten we onze creativiteit - de stroom van scheppende levensenergie – achterwegen om wille van dit soort zinnetjes of angsten, dan sterft onze geest.

Waarom is de Zedenmeester zo machtig?

De Zedenmeester is een onbedoelde representant van God. Hoewel ik niet in God geloof in de godsdienstige zin, heb ik bij dat woord toch wel een beeld en een gevoel en daar gaat het om. Laat ik beginnen met de uitleg dat ‘God’ voor mij een woord is. Een woord dat staat voor de invloed van buitenaf welke ik niet kan herleiden. Zo weet ik dat bijvoorbeeld mode een invloed heeft op mijn smaak. Die invloed is niet 1 op 1 maar hoeveel procent wel? Dat kan ik niet herleiden! Wel voel ik dat ik me aan deze invloed niet kan onttrekken, hoezeer ik dat soms zou willen. Zoals mode invloed op ons allen heeft, hebben het weer en het politiek klimaat, de media, je vrienden en tegenstanders, je familie, je baas, de sterren en de cultuur waarin je leeft een invloed op hoe je doet, denkt en voelt. Net als de kerk regels maakt in de naam van god en zijn wil, zo maken wij ook regels in de naam van de wereld om ons heen en zijn invloed op ons. De Zedenmeester in ons verzameld die regels en normen en werkt vanuit de intentie om ons te helpen om die invloed te kunnen duiden en managen. In het begin zijn die regels bedoeld als hulp om het leven te begrijpen en te managen. Maar soms, als bij de vorming van een instituut als een kerk of zengroep, worden de regels belangrijker dan waartoe ze zouden moeten leiden. De regels worden overactief, te dominant en het proces raakt beklemd. En dit beklemmend aspect van over-regulatie is de ware aard van de Zedenmeester. Toch is het terugdraaien van je interne regelgeving niet zomaar gedaan. Loslaten is hard werken.

Er is nog iets bijzonder krachtigs aan de Zedenmeester. De woorden die we onszelf zo toespreken zijn zeer algemeen. Ze zijn zo bijzonder niet specifiek maar uiterst krachtig in het oproepen van emotie. Kijk eens naar de zin: “Ze zitten toch niet op jouw werk te wachten”. Wie is ZE? Welk werk precies? En waarom willen we niet wachten of hebben ze er geen aandacht voor? Er zal geen antwoord komen op deze terecht te stellen vragen. Want zodra we deze woorden in onszelf horen, springen we zonder reflectie hierop, meteen in onze geprogrammeerde DOE of DOE NIET stand. Creatieve emancipatie begint bij het doorzien van dit systeem. We kunnen de ondermijnende zinnen en regels bevragen en doorzien, ze leren vervangen door betere affirmaties. Specifiekere woorden kiezen die positieve emoties oproepen zodat we inspiratie en creativiteit weer kunnen toelaten.

Wat is het tweede element voor een creatiever leven?

Veel van de eerder genoteerde ondermijnende interne zinnetjes bevatten woorden gerelateerd aan tijd: ‘eerst’; ‘dan’; ‘wachten’. De tijd hebben of het gebrek eraan, speelt blijkbaar een belangrijke rol speelt in contact maken met onze creatieve energie. Wie voortdurend tijd te kort heeft of dat gevoel meedraagt, lijkt geen ruimte te hebben voor creatieve gevoelens. Net als mijn dochter die in vrijheid op haar kamer speelt, hebben wij ook eigen tijd nodig en een plek waar we ongestoord onszelf kunnen zijn. Een moment en ruimte waar onze fantasie vrij mag doen wat het moet doen. Het tweede element voor een creatiever leven noem ik dan ook: ‘TIJD – RUIMTE’. “Een artiest heeft ‘niet beschikbaar-tijd nodig, tijd om niets te doen” schrijft Julia Cameron. Onthoud dat! is mijn suggestie, in plaats van weer te denken, ‘maar daar heb ik geen tijd voor’. Ook John Cleese, die geregeld lezingen houd over creativiteit, zweert bij het hebben van blokken open tijd voor het opwekken ervan. Thich Nhat Hanh een Vietnamees zenmeester spreekt zelfs over een dag per week, helemaal open en voor jezelf te houden. Instinctmatig schilderde ik vroeger vaak ’s nachts, heel ongestoord en vrij, maar beter is het bewust te kiezen voor tijd en ruimte voor jouw creativiteit. Net als 2 x 20 minuten mediteren mensen intern wakker maakt, maakt een paar keer per week een uur of dagdeel inruimen voor je creativiteit alles uit, ook al doe je in eerste instantie mogelijk niets anders dan ‘tijd en ruimte’ nemen. Ga lijntjes trekken

“ “Wanneer we iets uit creativiteit maken, ie er geen doen. Wij zijn het niet die doen; we ontvangen. In plaats van te rijken en te grijpen, gaan we op in luisteren.” Julia Cameron – The Artist Way

Het derde element

“Je bent duidelijk geen Rembrandt” of “ Het enige wat je kunt maken is een asbak”. Het zijn heftige woorden voor een startende creatieveling. Het is goed om te voelen dat hierin naast een ondermijnende werking ook een positieve drive zit. Als iemand mij vertelde dat ik het niet kon, voelde ik naast afwijzing ook altijd een bewijsdrang. Voor creativiteit ligt het optimum ergens tussen de polen van motivatie en frustratie. Hoe meer we deze motivatie en frustratie zelfstandig en op het juiste moment weten in te zetten hoe groter ons vermogen ons leven te vullen met creativiteit. Enkel serieus zijn is te zwaar, enkel niets doen is te ligt. De kunst is creativiteit te zien als spel. Ook een spel moet je serieus nemen, want anders leeft het niet. Neem je het te serieus dan wordt je buitensporig kwaad of verdrietig als je verliest en dan wil je een volgende keer niet meer. SPEL is daarom het derde element in creativiteit. Michael Borremans, een Belgisch kunstschilder toont het prachtig in zijn houding. Van het portret dat hij maakt, schildert hij twee bijna identieke versies. Dan neemt hij een dag om te kijken welke het beste voelt om vervolgens zonder aarzeling de mindere in de vuilnisbak te gooien, de betere gaat naar de klant. Kunstenaars die niet bereid zijn te offeren en te verliezen lopen vast, en niet alleen kunstenaars ben ik bang. Michael toont het nogmaals bij het inrichten van een tentoonstelling. Minutieus stelt hij zijn werken samen en iedere plaats word met veel tijd en aandacht bepaald. Na dagen zwoegen is het klaar. Hij gaat zitten op een krukje, het resultaat gadeslaand. Dan spreek hij voor mij de wonderlijke en magisch bevrijdende woorden: ‘Oh, volmaakt zinloos’. “Dat klinkt als werk” was de reactie van een sesshindeelnemer. Mijn antwoord: ‘Werk is ook maar een spel, je moet het kunnen loslaten. Ja het is goed om je spel heel serieus te nemen, maar als je je kinderen niet kunt loslaten, moeten ze later allemaal op sesshin of in therapie’ Het lijkt een paradox zaken serieus te nemen en tegelijk te beseffen dat het spel is, maar dat is naar mijn mening slechts in theorie zo, niet in de praktijk. Probeer het uit is mijn suggestie.

Het komende en laatste deel over creativiteit zal gewijd zijn aan het vierde en vijfde element en gaan over creatieve emancipatie.

De wintersesshin van 15 t/m 21 januari o.l.v. Rients Ritskes heeft als thema intimiteit. Als bron van inspiratie gebruikt Rients citaten uit het boek 'De kwetsbaarheid van het goede' van Martha Nussbaum.