Deel 2: Wat is creativiteit?

En hoe ondermijn jij jezelf daarin?

DaiDo Maas, Zen.nl Hilversum. In het eerste deel van het verslag van de herfst sesshin over creativiteit, vertelde ik dat creativiteit een type energie is, net als elektriciteit en spiritualiteit. De energie van creativiteit wil scheppen, doen bloeien etc. Onze taak is het om deze scheppende stroom te faciliteren. Wanneer wij de stroom van creativiteit kunnen toelaten, leren verstaan en vaardig zijn in het doorgeven ervan, kunnen we vele anderen inspireren. Daarom heb ik creativiteit gedefinieerd als:

‘Creativiteit is het vermogen om scheppende levensenergie te faciliteren,
zowel op gekleurde als op zuiver wijze’.

Verder vertelde ik over de eerste hobbel op de weg naar een creatiever leven: het misverstand dat creativiteit bedoeld is als een middel tot zelfexpressie. ‘Zelfexpressie’ of ‘jezelf verbijzonderen’, kan en mag natuurlijk, maar creativiteit gaat misschien over veel meer dan het IK alleen. Zelfexpressie als doel, kan ons totaal blokkeren. De tekenoefening om blokkades in creativiteit helder te krijgen is uit de vrije hand rechte lijn te trekken. Zo’n rechte lijn verhult niets, zo leerden de sesshin deelnemers. Iedere emotie, iedere fluctuatie in de aandacht en adem zie je terug in deze lijn. En iedere volgende lijn die we daarnaast leggen verheldert nog meer. Iedere aanwezigheid van het IK wordt zichtbaar, maar de lijn verheldert op gelijke wijze ook de aanwezigheid van de openheid in ons. De ruimte waar creativiteit kan stromen wordt voelbaar. Op deze wijze naar onszelf kijken vraagt om moed. Daarom beschouw ik moed als de eerste van vijf elementen voor creativiteit, of anders gezegd ‘moed’ is het eerste wat nodig is om ons klaar te maken zodat creativiteit vrijelijk door ons heen haar gang kan gaan.

Een fundamentele zen les

De eerste les die ik in zen ontving was: Zen is dat wat je doet, ‘goed’ doen! Deze zin riep jaren lang heel vele vragen in me op: Wat is goed? Doe ik het wel goed? Wat gebeurt er als ik het niet goed doe? Wat ben ik waard als ik het niet goed doe? Het bleek een super ingewikkelde, confronterende en inspirerende aandachts-oefening vol zelfreflectie. In sesshin riep ik de deelnemers op om tijdens de maaltijd de stilte te verdiepen. ‘Eet wanneer je eet en geef door als je iets doorgeeft!’ Als je eet en tegelijkertijd etenswaar doorgeeft dan proef je in je boterham, het pak melk voor je buren. Wanneer je borden doorgeeft en je ogen al zoeken naar het volgende, dan hoor je de broodmand die je nog niet vast hebt in het geratel van de borden, die je wel in je handen hebt. In enkelvoud te handelen vraagt om moed. Alles wordt daarin duidelijk; wij worden duidelijk; zuiver.

Schaamte, egoïsme, mijn dochter en de zedenmeester

Als kind tekende ik al veel en werd eigenlijk altijd geprezen in wat ik ook maakte. Toch was ik vaak onzeker over mijn eigen werk. Hoewel ik op de middelbare school tekenen als examenvak had en graag groot werk maakte, kromp dat in de jaren daarna weer ineen. Pas toen ik ging mediteren kreeg ik weer contact met de energie bron waaruit creativiteit voortkomt. Naast dat ik erg genoot van creatieve arbeid, had ik tot 10 jaar geleden ergens in mijn achterhoofd ook altijd een lullig gevoel erbij. Ergens in mij was ik van mening dat creatief bezig zijn egoïstisch is. Alleen op een atelier zitten leek me bovendien nogal eenzaam. En dus koos ik niet voor een leven als kunstenaar maar voor Zen: niet eenzaam en niet egoïstisch., toch?!

Niets maar dan ook ‘niets’ is te gek

Of zat er meer achter deze oordelen? De toedracht ervan bleek een goede ego truc te zijn om mezelf creatief klein te houden. Zoals ik eerder vertelde “De totaal open modus waar creativiteit om vraagt is kwetsbaar”. Lof en kritiek dringen op dat moment diep in onze ziel binnen. Schaamte ligt op de loer. En ons beschaamd voelen daar houden we niet van. Een helder voorbeeld daarvan zag ik onlangs bij mijn dochter. Sinds een paar maanden wonen we in een ruimer huis waar mijn drie kinderen nu een eigen plek hebben. Het doet ze zichtbaar goed. Mijn dochter Mahrin van 9 speelt nu lekker op haar kamer. De oude deur sluit niet helemaal en nu en dan spiek ik door de kier. Ze gaat helemaal op in haar spel en fantasie. De creativiteit vloeit en alles is mogelijk binnen die wereld. Niets maar dan ook ‘niets’ is te gek. Maar dan plots heeft ze door dat ik er ben. Haar spel valt stil en dan draait ze zich met een ruk naar mij om en roept “WAAAAT?!”. Ze springt op, trekt de deur met een knal dicht en stuurt me weg. Het lijkt erop dat ze zich beschaamd voelt om haar spel.

“ We mediteren om onze eigen identiteit, onze ware plaats in het plan van het universum te ontdekken. Door meditatie krijgen we en bevestigen we uiteindelijk, de connectie tot een innerlijke krachtbron die het mogelijk maakt onze buitenwereld te transformeren. In andere woorden, meditatie geeft ons niet alleen het licht van inzicht maar ook de kracht voor expansieve verandering” Julia Cameron.

Deze reactie van mijn dochter bleek herkenbaar voor vele volwassen sesshin deelnemers. Ook wij voelen ons vaak bekeken in creatieve sferen. Sterker nog we haten dat gevoel zo, dat we liever niet creatief en open zijn, dan opnieuw geraakt te kunnen worden. Niet alleen de buitenwereld die afkeurt wekt schaamte op. Wijzelf doen het ook en hoe meer creativiteit we tot het verleden hebben verbannen, hoe groter kans is dat we rijtjes argumenten hebben om er nooit meer aan te beginnen. Dit is het domein van onze ‘zedenmeester’. De stem die altijd weet hoe het hoort. Die verteld wat we moeten doen om ‘goed’ over te komen, liefde te verdienen, het waard te zijn, en heel duidelijk is in alles wat je vooral niet moet doen en hoe risico’s te vermijden. De zedenmeester heeft een enorme antenne voor situaties die potentieel beschamend zijn. Anticiperend op dat “mogelijk onheil” onderdrukken we onze creativiteit en reduceren het tot brave huisvlijt.

Verhuld als de waarheid

De zedenmeester in ons kraamt heel wat ondermijnende woorden uit. Dit stuk van een in ons uit de evolutie ‘overgebleven overlevingsmechaniek’ is een ware kunstenaar als het gaat om die woorden te verpakken als zijnde de waarheid. Hier een lijstje: ‘Ik ben gewoon niet creatief’, ‘Het is verspeelde moeite’, ‘Ik ben het niet waard’, ‘Hoe weet ik zeker of mij dat gaat lukken?’, ‘Ik snap daar niks van’, ‘Het is allemaal maar fantasie’, ‘ Als ik het geld had, dan zou ik….’, ‘Mijn ouder zien me aankomen’, ‘Het is toch al te laat’, ‘Dat is me te veel gedoe’, ‘ Daar word ik vies van, toch?!’, ‘Mijn kinderen kunnen niet zonder mij’, ‘Ik vind daarvoor de rust pas als…’, ‘Daar word ik niet voor betaald’, ‘Ik schaam me dan’, ‘Niemand snapt mij’, ‘Dromen zijn bedrog’, ‘Dat kan ik niet’, ‘Daar ben ik te oud voor’, ‘Als de kinderen het huis uit zijn / als ik met pensioen ben, dan…’, ‘Dat is gek /gekkenwerk’, ‘Mijn vrienden zien me aankomen met mijn zelfgemaakte …’, ‘ Er is toch niemand die belangstelling heeft’. Het doel van deze opsomming is voor jezelf te kijken welke ondermijnende en schaamte – schuld opwekkende woorden er in jou de ronde doen aangaande je eigen creativiteit. De sesshin deelnemers namen voor het beantwoorden van deze vraag 24 uur stilte in acht.

In het volgende artikel doe ik verslag van het zedenmeester onderzoek en leg ik het tweede en derde element voor meer creativiteit uit.

De wintersesshin van 15 t/m 21 januari o.l.v. Rients Ritskes heeft als thema intimiteit. Als bron van inspiratie gebruikt Rients citaten uit het boek 'De kwetsbaarheid van het goede' van Martha Nussbaum.