Wat is creativiteit?
Najaarsschoonmaak met de deur open.
DaiDo Maas, Zen.nl Hilversum. De herfstsesshin van twee weken geleden ging over creativiteit. De centrale vraag tijdens de inleidingen was ‘Wat zijn de vijf elementen voor een creatiever leven?’ 57 deelnemers verdiepte zich in stilte, stoeiend met het fysieke ongemak van velen uren mediteren, van gematigd slapen en met de kou in de zendo. De verwarming stond daar uit en tussen de meditaties door ging bij iedere loopmeditatie de buiten deur open. Deze ietwat Spartaanse omstandigheden werden bewust gecreëerd om in ons de deuren en kanalen te openen waarachter onze verloren of nog te ontginnen energieën schuil gaan. Energie die vrij hoort te kunnen stromen, maar die door moeilijke ervaringen en onjuiste ideeën over wie we zijn of zouden moeten zijn, is omgeleid, gestemd of stilgelecht. Dit vrijmaken van energie was onze klus, en het resultaat van deze ‘najaarsschoonmaak’ was bijzonder en inspirerend.
Wat is creativiteit?
De meeste sprekers en schrijvers die zich bezig houden met deze vraag zijn huiverig om creativiteit te vatten in een definitie. En dat is begrijpelijk. Creativiteit duidt nog meer dan veel andere woorden een proces aan. En zodra je dat proces precies probeert te verwoorden, stolt er iets essentieels. Er is eigenlijk poëzie, verf of boetseerklei en geen exacte taal voor nodig om het te vatten. Toch maakte we op de eerste sesshin dag een waardevol inventariserend rondje: ‘dingen mooier maken’, ‘1 + 1 = 3’, ‘vermogen iets nieuws te scheppen’, ‘expressie van gevoelens’, ‘iets wat bestaat in een nieuwe vorm brengen’, ‘vormgeven’, ‘kunnen putten uit wendbare, open energie en daarmee iets tot stand brengen’, ‘iets versieren’, ‘buiten kaders denken’, ‘inspiratie’, ‘op mijn manier AAAAAaaa zeggen’, ‘denken met een foutje’, ‘uiting’, ‘manifesteren’, ‘ontvankelijke herkenning – vastpakken – expressie’, ‘uiting van vitaliteit die ook anderen aanspreekt’, ‘uit mijn hart – oordeelvrij’, ‘met jouw leven de wereld mooier maken’, ‘iets wezenlijks doen ontstaan’, ‘het stromen van energie’, ‘jezelf ontdekken in elkaar’, ‘een duale vorm die eenheid vormt’.“Voor velen van ons, is de gedachte dat creativiteit een vorm van spirituele elektriciteit is, een waardevolle springplank” Julia Cameron – The Artist’s Way
Creativiteit heeft naar mijn inzien twee zijden. De kant van de energie en de kant van ons vermogen om die energie te ontvangen, vorm te geven en weer door te geven. Creativiteit is net als elektriciteit, intimiteit, emotionaliteit, seksualiteit en spiritualiteit, een energie type. Het is de energie die wil scheppen, dingen wil laten ontstaan, wil laten groeien en doen open bloeien. Anderzijds gaat het om het vermogen die energie toe te kunnen laten, op je in te kunnen laten werken en tot uiting te kunnen brengen op een wijze die anderen opnieuw dat inspirerende en openbloeiende gevoel geeft. Samenvattend heb ik dat gedefinieerd als: Creativiteit is het vermogen om scheppende levensenergie te faciliteren, zowel op gekleurde als op zuivere wijze.Hoeveel creativiteit zit er in een rechte lijn?
Gewoonlijk als je mensen vraagt een eenvoudige rechte lijn te trekken, en niet meer dan dat, dan slaat de twijfel toe. ‘Wat bedoel je?’, ‘Bedoel je echt alleen een rechte lijn?’, ‘Mag het ook iets anders zijn?’, ‘Mag ik ook een liniaal gebruiken?’. Het bijzondere van een met de hand getrokken rechte lijn is dat ze enerzijds super simpel is en bijvoorbeeld veel gemakkelijker is dan het trekken van een cirkel, maar anderzijds direct voelbaar wordt dat je in deze ene lijn alles laat zien. Ons talent of het gebrek eraan wordt er in bloot gelegd en of je je aandacht erbij hebt of niet wordt direct zonder kans tot mooier maken helder. De rechte lijn is een spiegel en deze laat alles zien. Het is een zuivere reflectie van alles wat ik hier en nu ben en doe. De oefening die ik voorstelde tijdens de gehele sesshin te herhalen deed juist dit. Het vraagt niets anders dan op de adem dicht tegen de rand van het papier een rechte lijn te trekken, dan het vel te draaien om een tweede lijn te maken en iedere volgende lijn op een zelfde wijze aan elkaar te rijgen, tot zich een hoekige spiraal vormt die in het midden eindigt. De lijnen staan dicht bij elkaar en hoe meer lijnen je zet hoe meer ze met de tussenliggende ruimte en elkaar in gesprek gaan. En een ding is zeker: hoe dit gesprek loopt, wat het je zegt, wat deze spiegel jou te vertellen heeft, kan alleen gaandeweg worden ontdekt. Je moet erin gaan en kunt niet aan de zijlijn blijven staan en je achter woorden en inbeeldingen blijven schuilhouden. Kortom de deuren moeten open!
Emotie als zelfexpressie of beter geen emotie?
Zoals ik eerder vertelde, lokt de opdracht om een rechte lijn te trekken gemakkelijk twijfel uit. Deze twijfel bevat emotie. Ook de wens een liniaal in te zetten en om het mooier te maken, bevat veel emotie. Hoewel emotie in ons werk niet vermeden kan worden omdat een deel van ons nu eenmaal emotioneel is, gaat creativiteit echter over veel meer dan over onze persoonlijke emotie.“Zelfexpressie is dodelijk voor het genereren van creativiteit”
Het doel van creativiteit is de scheppende energie te faciliteren en te luisteren wat ze ons en de wereld te vertellen heeft. Het doel van kunst is daarmee het communiceren van dat wat schept. Zelfexpressie daarentegen gaat over uiting geven aan je eigen ik, maar daarmee vaak over jezelf verbijzonderen, zonder een besef van of intentie tot een hoger doel dan het IK. Daarin meen ik dat wij onszelf, onze naasten en de wereld serieus te kort doen. Zelfexpressie is dodelijk voor het genereren van creativiteit. Het is daarom dat we in sesshin zo weinig mogelijk praten en elkaar niet aankijken (NO-non-verbale communicatie). Juist dit principe schept alle ruimte in ons voor de alom aanwezigheid van energie, zoals die van creativiteit. In de bovengenoemde lijn oefening doet de lijn wat ze wil en dat kunnen toelaten is creativiteit toelaten. Je meningen over hoe de lijn zich voltrekt doen er niet toe, wat de lijn betreft. Die gaat zijn eigen weg, wat we er ook van vinden. Aan de andere kant zijn deze ‘verwachtingen en afkeuringen’ waardevolle reflecties waarin we onszelf beter kunnen leren verstaan. De eigen beknellende systemen die de stroom van creatieve energie hinderen kunnen we hier gaan herkennen. Deze zelfconfrontatie aan gaan, waarna we onze creativiteit weer kunnen toelaten en kunnen laten doorstromen, vraagt om moed. MOED beschouw ik daarom als het eerste van vijf elementen voor een creatiever leven. De wintersesshin van 15 t/m 21 januari o.l.v. Rients Ritskes heeft als thema intimiteit. Als bron van inspiratie gebruikt Rients citaten uit het boek 'De kwetsbaarheid van het goede' van Martha Nussbaum.“ Deze zelfconfrontatie aan gaan, waarna we onze creativiteit weer kunnen toelaten en kunnen laten doorstromen, vraagt om moed.”
ZenActueel home
ZenActueel archief
Aanbevolen links:
Zen Incompany
Zen.nl winkel
ZenActueel nieuwe artikelen
Van hernia tot zen
Wat is angst en hoe er mee om te gaan
Ik geloof dat ook kinderen behoefte hebben aan momenten van rust en zelfreflectie
Experiment: Zie alles als een droom
Door zen heb ik ingezien dat het leven draait om de verbindingen die je maakt
Recensie Nexus van Yuval Noah Harari