Het ware verhaal
Rients Ritskes, Zen.nl Nederland. Dit artikel is gebaseerd op de teisho's uit de afgelopen
Zen.nl Voorjaarsesshin: Het ware verhaal is dat we altijd op zoek zijn naar bevestiging. Of we iemand iets vragen of vertellen, in beide gevallen willen we eigenlijk bevestigd worden. Maar ook als we schrijven of lezen, zijn we op zoek naar bevestiging van onze ideeën. Of we nu iets kopen of juist afzien van consumeren, we willen bevestigd worden. Of we nu eerlijk zijn of iemand bedriegen, in de liefde of in zakendoen, we willen in onze opvattingen bevestigd worden. Of we iets goed doen of juist per ongeluk of met opzet fout, we doen het vaak voor de aandacht die we er mee krijgen. Of we nu complimenten uitdelen of weer eens messcherp en kritisch zijn, het uiteindelijke doel is hetzelfde.
Waarom moeten we zo nodig steeds maar weer met de aandacht van een ander bevestigd worden in ons zijn? Omdat we zonder die voortdurende bevestiging voelen dat we niemand zijn en die leegte boezemt ons de grootst mogelijke angst in. Zonder bevestiging zijn we bang niemand te zijn en dat voelt heel erg leeg, want we moeten toch wel iemand zijn!?! Vaak nemen mensen bewust of onbewust kinderen om de leegte op te vullen en zo het gevoel te krijgen echt iemand te zijn. Met de afhankelijkheid van kleine kinderen worden we voortdurend bevestigd iemand te zijn en dat voelt, voor zo lang het duurt, heel goed.
Ik ben niemand
Op mijn veertiende las ik voor het eerst het puntdicht van P.A. de Genestet:
wees uzelf zij ik tegen iemand, maar hij kon niet, hij was niemand. Bij het lezen maakte de verbazing over de inhoud al snel plaats voor een heel andere ervaring. Ik ervoer naast de leegte die het opriep meteen ook verlichting. Niemand te (hoeven) zijn is ook een bevrijding. Een last viel van mijn schouders, maar al snel was ik weer de oude bevestigingzoekende puber.
Toch veranderde dit puntdicht mijn leven en was het bewustzijn gewekt dat wij eigenlijk alleen in elkaars ogen bestaan. Het is als mens onmogelijk het te stellen zonder de bevestiging van de ander. Wij zijn er slechts bij de gratie van deze wederzijdse bevestiging Maar wat is dan het probleem en welke verlichting voel je als je even verlost meent te zijn van de hang naar die bevestiging? Het probleem is dat de prettige ervaring van ‘iemand te zijn’ op basis van de bevestiging van anderen maar zeer kort duurt.
Het aangename gevoel iemand te zijn door de bevestiging is van korte duur. De bevestiging van de ander is dus eigenlijk nooit goed genoeg. En dat doet ons verlangen naar steeds weer en meer bevestiging. Velen zijn verslaafd aan een hoge dagelijkse dosis bevestiging. De bevestiging die wij zoeken kan veel verschillende vormen aannemen. Denk aan het krijgen van applaus, complimenten, zakelijk en persoonlijk succes. En als dat niet lukt, dan maar negatieve aandacht, want ook dat is een bevestiging van iemand te zijn. We zijn er verslaafd aan en daarom sloven we ons tot het uiterste uit, om maar erkend te worden.
Maar ik ben niet niks
De enige uitweg uit deze verslaving lijkt te zijn ons ‘zelf’ te doorzien. Echt doordrongen zijn van het bewustzijn in wezen niemand te zijn, maakt je onaantastbaar en geeft op die manier verlichting. Maar wie wil er niemand zijn? We willen allemaal iemand zijn en liefst een authentiek iemand. Die behoefte aan ‘iemand te zijn’ lijkt met het afbrokkelen van vertrouwde sociale structuren steeds groter te worden en brengt veel stress en gedoe met zich mee en dat is waar we momenteel volop het slachtoffer van zijn. We slikken antidepressiva als nooit tevoren, een duidelijk symptoom van ‘het zelf niet meer zien zitten’ en dan maar naar een chemische oplossing grijpen.
De fundamentele oplossing ligt echter in het bewustzijn dat je aan de ene kant niemand bent, dat er in de kern geen ‘zelf’ of ‘ik’ te vinden is en er dus wezenlijk niets is om je zorgen over te maken. Dat wil overigens niet zeggen dat we niks zijn. Volgend de Franse filosoof Satre zijn we onze verhalen. We hebben een lichaam maar zijn veel meer dan dat, we zijn ons zelf in het verhaal dat we vorm geven. En dat verhaal creëren we met onze omgeving door het steeds opnieuw te delen.
Het algemene recept voor een geslaagd leven is om bewuste keuzes te maken in je leven, zodat je van je leven een mooi verhaal maakt. Een verhaal dat er toe doet. Bewust kiezen voor welk verhaal je in je leven vorm wilt geven en ook van welke verhalencultuur je onderdeel wilt zijn. Wil je onderdeel zijn van de consumptie maatschappij en passen in het verhaal van de multinationals, een voetbalcultuur of wil je een voorzetting zijn van het verhaal van je familie? Of wil je juist een ander verhaal vormgeven? Met jouw bewuste keuzes maak je jouw verhaal, maak je jouw leven.
Op verhaal komen
Sommigen slagen er niet in om van hun leven een samenhangend verhaal te maken en dat kan dramatische gevolgen hebben. Geeske Hoogenboezem promoveerde op een onderzoek onder verslaafden en daklozen en haar conclusie was dat deze mensen
geen verhaal hebben om in te wonen. Dat was meteen ook de titel van haar proefschrift. Werden ze dakloos doordat ze geen verhaal hadden of verloren ze zicht op hun verhaal door aan lager wal te zijn geraakt? Het is altijd moeilijk om vast te stellen wat oorzaak en gevolg is, maar uit haar onderzoek komt de samenhang wel heel duidelijk naar voren. Ze zag bijvoorbeeld dat in de onderzochte groep degenen met het beste verhaal het meest gezien werden door de hulpverleners en dat die daardoor meer hulp kregen dan de mensen die helemaal geen verhaal hadden en die het waarschijnlijk het hardst nodig hadden. Het gezegde ‘op verhaal komen’ kreeg door haar onderzoek een wetenschappelijke basis.
De moraal van het verhaal
Er zit in ons lichaam nergens iets als een ‘ik’ of een ‘zelf’ en toch kunnen we niet zonder deze woorden. Ze verwijzen naar de dynamische beelden die wij en anderen van ons hebben. Verzamelingen van deze ideeën vormen onze verhalen. Door bewust te kiezen voor de verhalen die je inspireren, die je meemaakt en vervolgens weer doorvertelt, vormt zich jouw leven. Elke cultuur en subcultuur heeft zo zijn eigen verhalen. Dit is zo’n verhaal, gebaseerd op een gedicht van De Genestet en de Diamantsutra uit onze zen boeddhistische cultuur. Welk verhaal kies, maak en schrijf jij? Let op, niet kiezen is ook kiezen.
Tijdens de Zen.nl Zomersesshin van 17 t/m 23 juli zal Rients Ritskes ingaan op het thema Zen en intimiteit. Klik hier voor meer informatie.
Lees in deze ZenActueel ook:
Zen.nl Nederland
