Ziopdag 12 maart 2016: Koan in de praktijk
De dialoog in het boeddhisme
Tara Kirchner,
Zen.nl Apeldoorn. Op de afgelopen
ziopdag sprak Paul van der Velde, hoogleraar Aziatische godsdiensten, over de rol van de dialoog in het boeddhisme. Van oudsher, al ver voor het ontstaan van de koan, speelt de dialoog een zeer belangrijke rol in het oude India. De oudst bekende vormen van onderricht verlopen via de dialoog tussen twee personen. De overblijfselen van deze teksten zijn een directe weergave van gesprekken, waarbij de indirecte rede India vreemd is, waardoor je als het ware, direct de gesprekken in gezogen wordt.
In Tibet is de dialoog nog steeds een belangrijke onderwijsvorm. De uitgebreide boeddhistische psychologie wordt er continue gedebatteerd, in een vraag en antwoord-spel worden de rollen veelvuldig omgewisseld (vaak met een derde persoon als scheidsrechter). Dit wordt gezien als een vorm van transmissie, een manier om eeuwige kennis over te brengen, net als koan-studie.
Is de bloem levend of dood?
Cees Waaijer vertelde over zijn ervaringen met de koan Is de bloem leven of dood. Hij groeide op op een boerderij waar ze ook een stal met geiten hadden. Bij de geboorte van nieuwe geitjes zei zijn vader dat hij maar vijf kinderen had willen hebben. Als achtste kind voelde Cees zich daardoor teveel. Dit idee is in hem een eigen leven gaan leiden en een behoorlijke bubbel geworden. Op zijn vijftiende overleed plots Cees’ broer van achttien jaar en dat heeft hij nooit goed kunnen verwerken.
Cees vertelde op ontroerende wijze hoe het oefenen met de koan ‘Is de bloem levend of dood?’ veel in hem los maakte en enorm hielp bij de verwerking. De koan bracht hem een diepe bewondering en verwondering voort voor het leven.
Wieneke en haar koan: Wat is de zin van het leven?
Wieneke had aanvankelijk veel moeite met koanstudie. Ze voelde vaak weerstand en frustratie. Op een gegeven moment kreeg ze de koan ‘Wat is de zin van het leven?’ Naast alle frustratie leverde de koan ook veel nieuwe inzichten en geluksmomenten op. Wieneke kreeg de tip om met een antwoord zonder woorden te komen. Boeddha’s glimlach, een van haar antwoorden toen, is nog altijd bij haar. Juist doordat ze met deze koan een heel intensief proces is doorgegaan, kan ze het gevoel van dat moment nu gemakkelijk oproepen en daarmee een gevoel van kalmte en geluk en zinvolheid ervaren.
De koan in de praktijk van het leren
Leren is niet makkelijk; iets nieuws leren betekent namelijk ook iets ouds loslaten. Tegelijkertijd is leren het leukste wat er is.
Het zioptraject betekent veel leren en veel loslaten. Koanstudie is typisch zen; het steeds dieper graven naar nieuwe antwoorden op belangrijke vragen brengt je snel dichter bij je ware natuur. Het antwoord op een koan is nooit klaar, je blijft verdiepen. In de koanstudie zegt de leraar mogelijk heel weinig, niet meer dan: ‘Heel goed’, ‘Ga door’, … Je doet het voornamelijk zelf. De leraar is de vroedvrouw die de wijsheid in je naar buiten laat komen. Koans bevatten vaak universeel relevante thema’s zoals leven en dood, erkenning en de vraag naar de zin van het leven.
Mede daardoor is de koan een belangrijk instrument om mensen optimaal te faciliteren in hun ontwikkeling. Een koan kan meer of minder geschikt zijn voor iemand op een bepaald moment. De juiste koan op het juiste moment, dat is de kunst. Het is een kwestie van de juiste timing. De kunst is dit als leraar goed aan te voelen. Een koan raakt vaak aan diepe bubbels. Door identificatie met de vraag, word je de vraag, de koan stimuleert zo het vermogen om één te worden, immers vraag en antwoord zijn een, zoals twee zijden van dezelfde munt, één munt vormen.
Aan het einde van de dag hebben we ten slotte met alle aanwezigen zoveel mogelijk antwoorden geformuleerd op de koan ‘Wat is de functie van koanstudie?’:
1. Stimuleert bubbelverwerking, koans zijn bubbelspecifiek
2. Scherpt je bewustzijn, verkleint je nen
3. Leert je sneller denken, door minder bubbels
4. Stimuleert bewuste en onbewuste creativiteit
5. Leert je veel antwoorden te bedenken
6. Smeedt een band tussen leraar en leerling
7. Moraaloverdracht
8. Geeft archetypische inzichten door
9. Dualisme transcenderend
10. Leert het bewust leren leuk te vinden
11. Geeft inzicht in je student
12. Geeft inzicht in je leraar
13. Maakt leren tot een bewust proces
14. Het ontwikkelt een open en ontvankelijke geest
15. Ontwikkelt een onderzoekende houding
16. Voorkomt zelfgenoegzaamheid
17. Stimuleert verlichtingservaringen
18. Verhoogt bewustzijn van het lichaam
19. Verhoogt bewustzijn van de ander
20. Verhoogt bewustzijn van onze omgeving
21. Stimuleert eenheidsbewustzijn en altruïsme
22. Vormt een multifunctionele invulling van onze puzzelbehoefte
23. Houdt de geest in conditie
24. Geeft autobiografisch zelfinzicht
25. Genereert energie
26. Het ontdekt de zin van het leven
27. Geeft zin in het leven
28. Ontwikkelt geduld
29. Ontwikkelt een open/ontvankelijke/flexibele geest
30. Onderstreept het belang van dialoog
31. Leert je omgaan met autoriteit
32. Bewust zijn van veranderlijkheid
33. Leert je vragen te stellen
34. Leert omgaan met frustratie
35. Maakt je meer vastberaden
36. Een vraag bestuderen is jezelf bestuderen
37. Geeft gelegenheid familie/oerbubbels op te lossen
38. Leert je goed luisteren
39. Leert je zien dat in de vraag het antwoord ligt
40. Helpt je performance verbeteren
41. Helpt met beter leren formuleren
42. Leert je doorstrepen van vermeend goede antwoorden
43. Maakt je gelukkiger
44. Leert je schakelen (van het relatieve naar het absolute)
45. Maakt je grenzeloos
46. Zet alle zintuigen open
47. Stimuleert uitdagingen aan te gaan
48. Geeft iedere dag inspiratie
49. Maakt je nieuwsgierig
50. Traint je lange adem
51. Doet je beseffen wat je dacht niet te weten
52. Helpt je de schaamte voorbij
53. Leert je fouten durven maken
54. Ontwikkelt inzicht in de taal van de symbolen
55. Leert zien dat antwoorden niks oplossen
56. Helpt cultuur verschillen overbruggen
57. Geeft meerdimensionale inzichten
58. Geeft je het besef van eeuwigheid en tijdloosheid
Lees in deze ZenActueel ook:
Like ons op facebook