Zit er zen in Star Wars?
Freek Turlings,
Zen.nl Nijmegen.
‘The Force’ een oud Chinees principe en Jedi Yoda een zenmeester? De populaire Star Wars films zitten boordevol religieuze verwijzingen, onder andere naar het boeddhisme. Onlangs kwam episode VII uit in de reeks, en ik vroeg twee mediterende fans naar de parallellen tussen Star Wars en zen.
The Force Awakens die op 14 december in première ging, verbreekt wereldwijd zowel qua bezoekersaantallen als opbrengsten alle records. Sommige van mijn beste vrienden, allemaal eind-twintigers, behoren ook tot de enthousiastelingen. Een van hen vertelde dat hij de avond voor hij de film ging zien niet heeft kunnen slapen. Zelf heb ik de films vroeger nooit gezien – wij hadden thuis geen videorecorder – en ik kan me slechts vaag herinneren dat mijn buurjongen Star Wars
action figures had. Toch werd ik tijdens een kerstdiner nieuwsgierig gemaakt toen ik hoorde dat ‘The Force’ eigenlijk met het taoïstische concept Qi te vergelijken is. Zit er dan toch meer in de films dan ik had gedacht?
De eeuwige strijd tussen goed en kwaad
Thea Ensing is
zenleraar in opleiding bij
Zen.nl Zevenaar. Ze heeft alle Star Wars films wel zo’n drie keer gezien en noemde haar cavia’s Yoda en Spock; die laatste is overigens van Star Trek. Thea: ‘Star Wars gaat eigenlijk over de eeuwige strijd tussen goed en kwaad. Hoe moet je ‘The Force’, een levensenergie die het hele universum doordringt, aanwenden? Aan de ene kant heb je de Dark Side, die The Force inzet voor eigen gewin, en aan de andere kant The Jedi, die er op een altruïstische manier mee omgaat.’
Stijn Hoppenbrouwers en Thea Ensing
Blijft het bij deze typische botsing van goed en kwaad? Thea: ‘Nee, het verhaal gaat ook expliciet over het overstijgen van deze dualiteit. Dit zie je het duidelijkst in de film
The Return Of The Jedi, waarin Jedi Luke Skywalker, die een bijzondere gevoeligheid heeft voor The Force, de wereld redt door compassie te tonen voor Darth Vader, de archetypische slechterik van de Dark Side.’
'Hate leads to suffering'
Stijn Hoppenbrouwers is
zenleraar in opleiding bij
Zen.nl Nijmegen en bezocht de nieuwste film deze kerstvakantie met zijn kinderen. Zelf zag hij voor het eerst een Star Wars film toen hij 10 jaar oud was – net als zijn dochter nu. Stijn: ‘De eerste twee films die ik zag, deel IV en V, vond ik volkomen overweldigend. Alleen van dat Force-gedoe begreep ik toen niet zoveel.’ Toch zijn er bij Stijn wel dingen blijven hangen, bijvoorbeeld het idee dat je beter handelt als je op je intuïtie durft te vertrouwen. Stijn: ‘Wat me intrigeerde was dat de Jedi wordt geleerd om hun emoties te beheersen en in het hier en nu te blijven, onder andere door meditatie. Dit zie je vooral terug in deel V waarin Luke Skywalker wordt opgeleid door Yoda.’
De figuur van Yoda doet erg
zennig aan. Hij is een klein groen mannetje met grote oren (symbool voor wijsheid en een open mind!) die al 800 jaar Jedi opleidt en in het niets verdwijnt als hij uiteindelijk overlijdt. Thea: ‘Yoda lijkt een combinatie van een Kung Fu meester en een zenmeester.’ Stijn vult aan: ‘Hij is zeer kundig en serieus, maar ook grappig, aards en geduldig; allemaal kwaliteiten die je ook aan een typische zenmeester zou toedichten.’ Daarnaast kent volgens Thea iedere Star Wars-fan wel zijn uitspraak: ‘Fear leads to anger. Anger leads to hate. Hate leads to suffering.’
Toch een te grote warboel
Stijn vertelt dat de Amerikaan George Lucas, de bedenker en maker van Star Wars die zichzelf zowel methodist als boeddhist noemt, een producer in de arm nam met een graad in de vergelijkende theologie om voor Star Wars tot een geloofwaardige universele religie te komen. Deze religie en haar symboliek bevatten elementen uit een waaier aan wereldreligies, maar zijn toch sterk oosters getint. Stijn: ‘Denk bijvoorbeeld ook aan de invloed van de samoerai: het zwaardvechten, de gewaden van de Jedi en het masker van Darth Vader.’
‘Er is veel inspiratie te halen uit de films,’ zegt Stijn. ‘Maar voor echte zingeving is het toch een te grote warboel. De spirituele inzichten worden gecombineerd met magie, en het geheel is erg op het effect gericht. Mensen die de zogenoemde Jedi-religie aanhangen en de Star Wars films als een soort van openbaring zien, maken echt een vergissing.’ Thea beaamt het gevaar van escapisme, maar benadrukt ook de andere kant: ‘Het mooie aan fantasy-verhalen zoals Star Wars is dat ze een wereld bieden waarin van alles mogelijk is wat in het echt niet kan. Zo wordt je geholpen om buiten je eigen denkkaders te treden; een echte trainingsmethode voor de flexibele mind.’
Zie jij nog andere parallellen tussen Star Wars en zen? Deel ze dan in de Zen.nl-facebookgroep.
Like ons op facebook