Macht 01, 02 en 03
Oscar David onderscheidt drie soorten macht die hij macht 01, 02 en 03 noemt. Macht 01 is een primitief soort macht dat zowel op het schoolplein als in bedrijven geldt; het recht van de sterkste. Deze macht is een vorm van instinctmatige intelligentie en wordt door David gekoppeld aan de hersenstam waar de overlevingsinstincten zijn gehuisvest. Macht 01 werkt goed als er haast geboden is, zoals bij een land of bedrijf dat in acute crisis verkeert.
Bij macht 02 wordt gebruik gemaakt van ‘checks and balances’ om de schaduwkanten van macht 01 te beperken. Denk hierbij aan organen als klachtencommissies, inspectiediensten, rechtspraak e.d. Voor deze manier van analyserend en creatief denken heb je de neocortex nodig. Dit werkt als er orde op zaken moet worden gesteld.

Macht 03 introduceert de wens van de machtige persoon om waarde toe te voegen. Hierbij ziet men zichzelf als een middel. Overigens kan deze vorm van macht alleen toegepast worden door mensen die zichzelf goed kennen. Hierbij is het limbisch systeem, waar empathie en het gevoel zetelen, onontbeerlijk. De Dalai Lama is een voorbeeld van iemand die zijn macht op deze manier gebruikt.
‘Wie doet alsof alleen macht 03 bestaat is een idealist die met zijn hoofd in de wolken staat, zonder voeten in de modder. Wie slechts in macht 02 gelooft, is een bureaucraat die bang is voor de vernietigende werking van het instinct en niet gelooft in diepere waarden. En wie denkt dat alleen macht 01 ertoe doet, kan weliswaar ver komen, maar draagt uiteindelijk niet veel bij aan het totaalresultaat.' Het is afhankelijk van de context welk model het beste werkt, een succesvol leider beheerst alle drie de stijlen en weet wat wanneer nodig is.

Macht is verslavend
David stelt dat leiders die aan de top staan van grote bedrijven 80% van hun tijd bezig zijn om concurrenten onschadelijk te maken. Het feitelijke werken wordt door anderen gedaan. Aan de top wordt je gedrag niet of nauwelijks bekritiseerd: daardoor zou je immers snel je plek in de rangorde verliezen. Maar blijkbaar speelt er nog iets anders, want waar is het eigen beoordelingsvermogen gebleven in de bekende gevallen van torenhoge bonussen of gevallen van misbruik bij spirituele organisaties?
Dat legt David uit in zijn hoofdstuk over verslaving. Vroeger dachten we dat het ging om een psychologische verslaving: het geeft een goed gevoel om de baas te zijn en te bepalen wat er gebeurt. Mede door de neurowetenschappen weten we inmiddels dat er ook een belangrijke biologische component is: bij het uitoefenen van macht komen dopamine en adrenaline vrij. Die combinatie is sterk verslavend.

Afkicken
Als macht wegvalt treden afkickverschijnselen op en gaat men zoeken naar andere middelen om het prettige gevoel te behouden zoals drugs, seks, snelle auto’s, enz. Door de alcohol en andere drugs wordt het beoordelingsvermogen het zwijgen opgelegd en krijgen instincten hun kans. In deze situatie kan enorme zelfverrijking of misbruik van mensen opeens aanvaardbaar lijken.
Mensen in machtige posities zouden de tijd moeten nemen om te reflecteren over hun positie en de manier waarop ze hun macht gebruiken om deze gevaarlijke kanten van macht te voorkomen. Helaas wordt daar de noodzaak vaak niet van ingezien.
Oscar David beschrijft in zijn boek nog vele andere effecten van macht op de werkvloer en de samenleving. Mij maakte hij daarmee veel bewuster van hoe macht altijd om ons heen, maar ook in onszelf aanwezig is.
Dit is een samenvatting van een uitgebreide boekbespreking door Marleen Tol, Zen.nl Oegstgeest. Klik hier voor de uitgebreide versie.